Revista Haemus Nr. 4-1-2 (33-34-35) / 2008-2009


Përmbajtje / Cuprins
Fjalori / Dicţionarul Hæmus
Dashuria 12
Urrejtja 12
Verba volant, scripta manent 12

PERLA
Iolanda Malamen: Dialectică 13
Dialektikë 14
Visar Zhiti: Orë prej rëre 15
Ceas de nisip 16

PËRSIATJE / CUGETARE
Dhjetë nga vitet e Ballkanit 17
Zece din anii Balcanilor 18

AVOKATI YT / AVOCATUL TĂU
Bajram Sefaj: Plagjiaturat, kleptomanitë... këto sëmundje të moçme!
(Plagiatul, cleptomaniile… aceste boli străvechi!) 19

CLIO
Kopi Kyçyku: Ahmet Zogu dhe Turqia
(Regele Zog şi Turcia) 22
Ledi Shamku-Shkreli: Alfabeti i Shqipes – ende në rrugëtimin e tij europian 34

PARNASSÓS
Anton Çefa: În loc de prefaţă (Në vend të parathënies) 39
Hiqmet Meçaj: Dimineaţa sandalele-şi desface (Mëngjesi sandalet zbërthen) 43
Ferik Ferra: Soare dificil (Diell i vështirë) 46

PËR TË QESHUR E PËR TË QARË / DE RÂS ŞI DE PLÂNS
Kopi Kyçyku: Atentatorët e kulturave të tjera 51

LABIRINTET E SHKENCËS / LABIRINTURILE ŞTIINŢEI
Kolec Topalli: Parimet themelore të hartimit të alfabetit të shqipes 54
Iulia Nănău: Róbert Reiter-Franz Liebhard (1899-1998) Unul sau doi scriitori bartleb? 59

ESSE
Ragip Sylaj: Bukuria e gjakimit jetësor dhe krijues 70
Iolanda Malamen: Să fii scriitor în România... 76
Të jesh shkrimtar në Rumani... 77

MEDALION
Casimiro de Brito: Dashuritë, misteri dhe gratë e mia në jetë dhe libra 80
Gazmend Krasniqi: Një filozofi e kompozicionit 88
Ardita Jatru: Alter Ego 99

MIJËVJETSHI I URTISË / MILENIUL ÎNŢELEPCIUNII
Viaţă şi Semn (Jetë dhe Shenjë) - Cu scriitorul Vasile Andru 104
Nënë Tereza e askujt 110

RES, NON VERBA
Toma de Kempis: Shpërblimet 115

DE VIRIS ILLUSTRIBUS
Hiqmet Meçaj: Përjashtimi në letërsi 116
Kopi Kyçyku: Besim Sahatçiu, pionieri i regjisurës së mirëfilltë shqiptare në Kosovë 120

DIXIT
Etërit e Ballkanit. Cleopa: Ju hëngërt Parajsa!
(Părinţii din Balcani. Cleopa: Mânca-v-ar Raiul!) 143

CÆLESTIS ARCUS
Lumina ce vine din prăpastie… / Pak dritë nga Drita (Çomo) 146

ZONA
Hajriz Meleqi & Demir Reshiti: Some Geographical Characteristics of Gora region 153

THEATRUM
Kopi Kyçyku: O privire în istoria teatrului universal (Një vështrim në historinë e teatrit botëror) 161
Jeton Neziraj: Enea rănit (Enea i plagosur) 172
Dhurata Hamzai: Margarita Xhepa energjike dhe tronditëse në rolin e Hekubës 196

OAZI I PËRKTHYESIT / OAZA TRADUCĂTORULUI
Anar: Dashi i bardhë, Dashi i zi (Përralla utopike dhe antiutopike) 201
Dy fjalë për Anarin dhe veprën e tij 213
Frederik Reshpja në italisht nga Astrit Cani (vazhdim) 217
Bajram Sefaj: Parisul în zadar (fragment) 226

MEDALION
Aura Christi: Odë mungesës (Odã absenţei) 236
Nga Kritika 243
Ferdinand Laholli: Ascult vântul (Dëgjoj erën) 244
Luciana Friedmann: Esenţă 246

AUDACES FORTUNA JUVAT
Shën Paisi i Athosit: Intoarcerea la Dumnezeu: de pe pământ la cer / Kthimi tek Zoti: nga toka në qiell 249

ALARMI HAEMUS / ALARMA HÆMUS
Ridvan Dibra: Dinjiteti i humbur i shkrimtarit 260

LUPA E HULUMTUESIT / LUPA CERCETĂTORULUI
Anton Çefa: Qasje këngëve të kreshnikëve 264

FËMINI / COPILĂRIE
July D'Enkelane: Foame şi flori 272
Uri dhe lule 272

(AUTO)PORTRET
Kulturat e gjithfuqishme bëhen varr i vetvetes po nuk u ripërtërinë... / Culturile atotputernice devin propriul mormânt, dacă nu se reîmprosptează... Me shkrimtaren / Cu scriitoarea Elvira Dones) 274

AB HONORES
Hiqmet Meçaj: Ali Asllani – poet i Dashurisë 286
Ali Asllani: Poezi 288

KOMBET NË EVROPË / NEAMURILE ÎN EUROPA
Şeila Azis: Turcia între Orient şi Occident (Turqia mes Lindjes dhe Perëndimit) 296

KRITIKË / CRITICĂ
Mustafë Xhemaili: Shikim ndryshe i gjërave të rëndomta 302
Dhurata Hamzai: Poezia e Podrimjes, shqisa dëshmitare 305
Ali Podrimja - Poezi 308

BASHKËSI / COMUNITATE
Kopi Kyçyku: Dy dialekte – një gjuhë 312

LIBRARIUM
Botimet Haemus dhe veprimtari të Shoqërisë Kulturore Shqiptare Haemus të Bukureshtit 319

TË FTUAR / INVITAŢI
Llambi Gjikuli: Ceremonii de-lumânări-aprinse (Ceremoni qirindezura) 322
Gjek Marinaj: Caii (Kuajt) 325
Petraq Kote: Trenul ce fuge de durere (Treni që i ikën dhimbjes) 326
Merita Bajraktari McCormack: Înviere de poeţi (Ringjallje poetësh) 329
Dashnor Selimi: Visele mele (Ëndrrat e mija) 331
Ziko Ll. Kapurani: Doamna Mario (Zonja Mario) 332
Edmond Shallvari: Sufletul soarelui (Shpirti i diellit) 333
Bedri Hoxha: Foiţă de seară (Cipë mbrëmjeje) 334
Arqile V. Gjata: Sicriul bunicului (Arkivoli i gjyshit) 335
Anesti Qirinxhi: Via col vento 337
Bedri Myftari: Poetul (Poeti) 340
Çelik Petriti: Din vina celor nevinovaţi (Për faj të të pafajëve) 342

BISEDAT HAEMUS CONVORBIRILE HAEMUS
Edi Shukriu: Trashëgimia jemi ne (Moştenirea suntem noi) 344

IMAGO MUNDI
Naime Beqiraj: Ta duash perëndisht Atdheun 352

DY FJALË ÇAJNË DHENË / O TĂIETURĂ CA ÎN PIATRĂ
Nicolae Breban: Çfarë është një armik i mirë? 354

E VËRTETA – BIJA E KOHËS / ADEVĂRUL – FIUL TIMPULUI
Hajriz Meleqi & Demir Reshiti: Teza "arnautashe" si përpjekje për të shtrembëruar realitetin shkencor lidhur me etnogjenezën e popullsisë në Opojë 359
“Arnautashe” thesis – an attempt to garble scientific facts on the ethnogenesis of Opoja Population 369

BIBLIOTHAECA HAEMUS
Vibracione të shpirtit shqiptar 378
Hârtie 384
Letër 388
Lumea intermediară şi chemările ei 393
Bota e ndërmjetme dhe ftesat e saj 399

ESSE NON VIDARE
Lapsi im shkruan me zemër... / Creionul meu scrie cu inima…
Me shkrimtarin / Cu scriitorul Bajram Sefaj) 405

PROSA
Ramiz Gjini: Shpirti i shtëpisë së vjetër 418
Hida Halimi: Cunună de ferigă pentru trofeu (Kurorë fieri për trofe) 423
Hiqmet Meçaj: TA 10024* 426
Albana Beqiri: Moartea tatălui eu (Vdekja e babait tim)

IN MEMORIAM
Nichita Stănescu (1933-1983): Hipnos 433

URA LIDHËSE / PUNŢI DE LEGĂTURĂ
Nikolae Jorga dhe popujt e lindur nën një “zodiak të pafat” 441
Arian Leka: Poeteka – një lëvizje kulturore 445
Flurans Ilia: Klientelizmi është gangrena e Shqipërisë së sotme 446
Flurans Ilia: Clientelismul este cangrena Albaniei de astăzi 451

ZËRA TË SË ARDHMES / VOCI ALE VIITORULUI
Andi Meçaj: Calea spre oraş (Rruga drejt qytetit) 457

SCRIPTA MANENT
Dhurata Hamzai: Ringjallja poetike e Ferik Ferrës 461

DUO
Lirica e pakicave të dyfishta / Lirica dublelor minorităţi
Albanezi / Shqiptarë
Lasgush Poradeci: Roua şi lacrima (Vesa dhe loti) 468
Mitrush Kuteli: Primăvara în Transilvania (Parëvera në Transilvani) 469
Armeni / Armenë
Nahabed Kuceak: Shpirti im është një fëmijë që qan 482
Vahé Godel: Ligji i numrave 483
Ştefan Agopian: Frik 484
Bulgari / Bullgarë
Nikolla Kançev: Aed 485
Blaga Nikolova Dimitrova: Merimanga 486
Cehi / Çekë
Jan Neruda: Shpirtin kam të plogët 488
Vitezlav Nezval: Ndarja dhe shamia 489
Jaroslav Seifert: Poçja prej qelqi 490
Croaţi / Kroatë
Mirosllav Krleža: Ngadhnjimi 491
Antun Branko Šimič: Kthim 493
Evrei / Hebrenj
Jehuda Ben Halevi: Emri yt 494
Rachel: Jo shpëtimtar 495
Uri Cvi Grinberg: Njëzetekatër vjet u enda 496
Lea Goldebrg: Drejt meje 497
Germani / Gjermanë
Friedrich Höldrelin: Falje 498
Theodor Storn: Ngushëllim 498
Gottfried Ben: Kërcënim
Greci / Grekë
Sofokliu: Këngë dashurie 500
Manolis Agnostaqis: Shahu 501
Janis Ricos: Gjemba 503
Italieni / Italianë
Salvatore Quasimodo: Të mos e kujtojmë vdekjen 504
Dino Buxati: Enigmë qeni 506
Shtëpia ideale 507
Një bulëz uji 507
Umberto Saba: Grua
Macedoneni / Maqedonas
Vllada Urosheviq: Rembo; Ikja 510
Luan Starova: Lartuar në Babilon 510
Lidija Dimkovska: Lettre 511
Maghiari / Hungarezë
Iuhász Gyula: Si ishte 513
Kosztolànyi Dezsö: Të dashuruarit 514
Geza Szavai: Ju bekoj me plumba 515
Polonezi / Polakë
Konstanty Ildefons Galczynski: Kolokium lirik 516
Rromi / Romë
Luminita Cioabă: Përtej qiellit 517
Ruşi / Rusë
Mihail Kuzmin: *** 518
Juri Orlicki : *** 518
Nichita Danilov: Emanuel Kant 518
Oleg Osipov : Përshpirtje 519
Ruteni / Rutenë
Parabola 520
Sârbi / Sërbë
Vasco Popa : Trashëgimia e lëçitësit të yjeve 521
Milorad Pavič: Fjalori Khazar 523
Charles Simic: Thertoria 525
Slovaci / Sllovakë
Ian Kostra: Kalonte një femër mes majit 528
Ivan Miroslav Ambrus: Vjedhurazi 529
Ondrej Ştefanko: I papërulur as në fjalë 530
Turco-Tătari / Turko-Tartarë
Orhan Veli: Ditët e bukura 531
Fazëll Hysny Dallarxha: Në brendësi 532
Aziz Nesin: Ja ku u martuam 532
Ucraineni / Ukrainas
Vladimir Sosiura: Lule të kaltra 53

PENA QË S’U THYEN / CONDEIE CARE NU S-AU FRÂNT
I duan kafshët, edhe per t’u mbrojtur nga kafshëria e njerëzve... / Iubesc animalele şi pentru a se apăra de sălbăticia oamenilor… (Me shkrimtarin / Cu scriitorul Visar Zhiti) 536
Poeme scrise în România 560

BIS REPETITA PLACENT
Ky ishte (vetëm) fillimi… - 28 Nëntor 1998 - 564
Acesta era (doar) începutul… - 28 Noiembrie 1998 - 566

TEKAT E TRANZICIONIT / TOANELE TRANZIŢIEI
Mihail Galacanu: Tregtar plumbash të përhumbur 568

ARTE
Akil Mark Koci: Vibracione të shpirtit shqiptar 569
Bardi i muzikës, kompozitori Çesk Zadeja 576

DULCIS IN FUNDO
Vinçenx Golletti Baffa: Veritas odium parit? 583
Marin Soresku: Duhej të mbanin një emër 596

AUDACES FORTUNA JUVAT

Ai që rrnoi për me rrënue idhuj pa krena - At Zef Pllumi

'Zef Pllumi (1924-2007) was born in Mali i Rencit near Shkodra and joined the Franciscan Order. As a twenty-year-old, he witnessed the Communist takeover and the unprecedentedly violent suppression of the Catholic Church in northern Albania. Most clergymen were arrested and many were executed. Though he suffered much abuse,
Pllumi managed to survive and was ordained in 1956. He worked as a parish priest in Shosh in the mountains of Dukagjin for some twelve years until 1967, when a government edict was issued for the total abolition of religion. He was arrested at that time and spent the following twenty-three years in prisons and labour camps. His harrowing experience as a Catholic priest in Stalinist Albania is recorded in his moving, 730-page memoirs, "Rrno vetëm për me tregue" (I only live on to tell), Tirana 2006, of which an extract is given here. Father Zef Pllumi died in Rome on 25 September 2007.

November 1944

The national holiday, 28 November 1944, was a cold, sombre day, perhaps the most sombre one since the declaration of independence. Since childhood, we had celebrated that day with lights, colour, songs, lots of noise and the waving of flags. The flags still fluttered on the bell towers of the churches, but they looked lonesome up there and no one paid any attention to them that day. The Germans had all left their barracks, offices and guard posts, and departed for Montenegro. Shkodra was expecting the arrival of the partisans who had been waiting on Bardhaj Hill, in Postriba and on the other side of the Bahçallëk Bridge for the Germans to leave.That night, we heard several explosions that were so strong, they shattered the windows of many homes. A German motorcyclist had returned from the border crossing at Hani i Hotit to set off the mines placed under the bridges connecting the town to the plains. After these explosions, which marked the definitive departure of the Germans, no one slept a wink all night. There was a sense in the Franciscan Monastery where we were living that the West had taken an historic step at that moment and was abandoning us, and that in Albania, war would be declared on the Catholic Church, a struggle that would probably jeopardise the very survival of the Catholic population in the country. This was not unexpected by the Catholic clergy; one might even say they saw it coming. We had begun many years ago to prepare the young people, in lessons and lectures, on how to come to terms with the savage persecution that might climax in our extinction.
During morning prayers, at five to six o'clock, the whole Franciscan community gathered around its leader, Father Mati Prendushi, and in fervent prayer, we sought salvation from the Almighty. The Catholic Church in Albania was in the Garden of Gethsemane.
"Oh my Father, if it be possible, let this cup pass from me!" This was our prayer, but it was the will of God.
At about 10:30-11:00 on that cold and sombre morning of 29 November, partisan brigades led by Major Gjin Marku were seen coming down the main roads into town. A red star had been added to the Albanian flag they were bearing. We observed them through the bars of the windows. It must be said truthfully that, with the exception of a few individuals known for being pro-communists, the Catholic population of the town did not participate in any celebrating, whereas most of the Muslim population, decked out in their finest clothes, gave the impression of taking part in a joyful occasion. The partisan army, garbed in various and sundry types of foreign army dress, was a very motley force - hungry, raggedy, and wearing sandals. All the greater impression was made, not by the clothing, but by the partisans themselves. What mothers could have given birth to such children with rifles slung over their shoulders?
There was no way they could be accommodated in the barracks. They had no other clothing or even food with them. So the partisans were billeted with local families, three to a house, sometimes six or seven. The population took them in, fed them and became infested with vermin. They were not good people. They snooped around the houses, looking for Germans or for "reactionaries" in hiding. The first thing they did was to get the prisons back into working order and fill them to the hilt with innocent people. They gave the prisoners no food, so their families had to come and feed them, otherwise they would have starved to death. And the food brought by the family members went more to feed the hungry partisans than to keep their poor, tortured victims alive. Rumours soon began to fly that they killed X or Y, or that others had disappeared without a trace.Who was the head of this new government? The name of Enver Hoxha started to circulate, a figure completely unknown in northern Albania up to then. The new Albanian Government was constituted in the month of December. No one knew if it was a military or a civilian government. Its officials had high positions, but no real power. Power was in the hands of a wide variety of local partisan commanders now installed in other people's homes.The brigades in Shkodra were reorganised. Major Gjin Marku and the first wave of men were crossing over the border to provide "fraternal assistance" to the peoples of Yugoslavia. Shkodra was filled with partisan brigades. Everyone was surprised at where all the soldiers had come from, more men than even the foreign armies had had! The partisans said that they had come to chase the Germans right to Berlin, but they did not even have proper shoes on their feet. In general, they were not people one could discuss things with. Their behaviour was appalling. They gobbled down the food and broke the drinking glasses. Albania had witnessed many a foreign army, but never one like this.
Right after 29 November 1944, there began an incomparable movement on the road from Shkodra to Podgorica, and this at a time when communication with Tirana was extremely difficult because the bridges were down. The rivers could only be forded on rafts with armed partisan guards. Albanians and Montenegrins crossed over the border freely and mingled as if there were no border at all. Where was the real power in Albania? It was the trobojnica (Montenegrin flag) that ruled the land. Masses of three-coloured Yugoslav flags were to be seen in the streets, on all government buildings, and on every house. How did they manage to find so many of those flags so quickly, flags that the population, fearing a new period of enslavement for the Albanian nation, looked at with disapproval?
As soon as the schools were opened, all of them, without exception, began to sing the national anthem of that foreign flag: "Ej slovenski još živi," "co bajrak ne vije," "živi, živi jugoslovenski" and "ide druže Tito preko Albanije…, preko Albanije…" I do not know what that means or how to write it properly, but this is how I remember it from the time, with the melodies). Our national songs were no longer sung.
Several days passed. It was only on the bell tower of the Franciscan church dominating the centre of town that no trobojnica had been raised. A sad-looking Albanian flag, but the real one without a star or pickaxe, still waved in the breeze all by itself. No one regarded it as their flag anymore. It struggled to survive the storms of that communist winter and, though torn and faded, it continued to fly.
One day in December, two partisans knocked on the gate of the Franciscan Monastery. "We want to go up to the bell tower."
The doorman called me because I was the one who went up the tower every day to fix the hands of the clock, from which all of Shkodra got the time. In actual fact, this was the duty of Father Filip Mazreku. He had put the Albanian flag up there on 27 November 1944, but because I was young and willing, he entrusted the keys to me. I ran to get Father Filip and informed him that two partisans were at the gate and wanted the keys to the bell tower. "Listen," he said, "I cannot stand the look of them. You know, they murdered my brother in Tirana without leaving a trace. We don't even know where he is buried, so that we could say a prayer for him or lay some flowers. You go with them. You've got the keys. But listen to me, don't leave them alone for a second. God only knows what they're up to.""We have been sent by the command to take down that rag flying from the tower. It's a disgrace," they stated, "for that rag without the partisan star on it to be flying over the main square in town!"
"But we don't have any other one."
"We have brought one with us, brand new! Look at it, it's the flag of our Yugoslav brothers and has a partisan star on it."
"Two flags?" I inquired. "But we've only got one flagpole. We've never had two flags."
"Well, you people put up the Italian flag, didn't you?"
"Never.""What about the Vatican flag?"
"No, never."
"Well, what shall we do then?"
"Whatever you think."
"We'll go back and get another flagpole. You wait right here for us."
When they came back with another flagpole, they asked me for the keys to the bell tower once more. I climbed up to the top of the tower with them, above the clock, to where the flag was hanging. They were amazed at the view of the town below them.
"Wow. Look how beautiful it is from here!"
From that vantage point you could see all of Shkodra. When they had had their fill of the town, they took the flagpole off the holder and put the new flag out with the partisan star.
Goosebumps covered my whole body. That heroic flag of the Albanian highlands, worn and torn, and now lay there like a corpse. When they tried to raise the Yugoslav flag, the pole would not fit into the holder.
"Where can we put up the flagpole? It doesn't fit. Damn!" they said, and asked: "Do you have any wire so that we can attach it to the railing?"
"No, I don't. But listen, even if there were wire, it wouldn't hold because it is stormy up here. You need a proper holder."
"Damn it all," they muttered, "we really do need a holder. Why didn't you say that in the first place?"
"I didn't know, I never thought of it."
"Wait here, and we will go and get a mason."
They climbed back down and departed, returning with the mason. He affixed two new holders on the tower. On the side opposite to the Albanian flag now flew the Yugoslav flag. We had two flags."
The new power base, the Committee of the Party, was down in the city centre, in the recently constructed house of the businessman, Zef Koka. The two hooded partisans shouted down to someone on the ground. This person, standing out on the street, was giving instructions with his hands. They removed the flags once again and changed their positions. Where the Albanian flag had flown was now the Yugoslav flag. On the other side was the partisan flag, but it could hardly be seen because of the apse of the church. That evening, in the mess hall of the Franciscan Monastery, there was silence, as if some close family member had died. No one spoke a word. After dinner, Father Mati Prendushi called me aside and asked:
"Have you got the keys of the bell tower?"
"Yes, Father Filip gave them to me to regulate the hands of the clock."
"Were you the one who hoisted the Yugoslav flag?"
"No, not at all. Two partisans came and put it up."
"Did you not know," he continued, "that the flag of Scanderbeg was first hoisted on that spot on 12 June 1913 and that the brothers defended it with rifle in hand? Did you not know that Father Gjergj Fishta was condemned to death because of that flag? Did you not know that even the Montenegrins, when they entered Shkodra in 1915, did not dare to remove the flag? And did you not know…"
"Father," I interrupted, "I know all that. The men who put the Yugoslav flag up were two partisans who came with rifles, sent from the command. What could I have done? Fight with them over it?"
"No, no, I'm not saying you are to blame. But it's a disgrace! If it had only not come to this! How can the Yugoslav flag be flying from our church steeples? Oh Lord, behold and judge!... Non-believers only think of their own personal gain. And what did the partisans say? Were they impressed when they saw the Yugoslav flag flying?"
"They said they were just carrying out orders from the command. In fact, I heard them say they wanted to install a machine gun up on the bell tower.""A machine gun?"
"Yes, a machine gun, because you can control the whole town from the tower.""We have always known what kind of freedom the Serbs have given us! But what kind of Albanians are these partisans working for the Slavs? They have sent our sons off to be killed there. Poor Albania, that's fallen into their clutches!"Normal life in town was paralysed. There was no more travel or telephone, no shops or businesses opened, no government offices or official records. On rare occasions, a piece of paper stamped with a partisan seal could open doors. Albania was petrified and had fallen into a coma. Educated people did not know what to do. The uneducated had taken power, and this was only the start.
Several days later, military operations began in town with identity checks and searches. All the houses in town, without exception, were searched by armed partisans, every nook and cranny, every chimney and basement. On the pretext that they were looking for 'criminals' and 'reactionaries,' they strove to spread terror throughout the population. In almost all cases, the searches resulted in imprisonments and executions.
To escape the terror, many people fled into the mountains and joined the illegal opposition, or hid in the home of a trusted friend. Punishment for anyone sheltering 'reactionaries' was terrible torture and execution. This sometimes even occurred in cases where one person's name was the same as the person being sought. Most of the men, soldiers and civilians, who carried out these searches were virtually illiterate.
In early December 1944, a group of 7-8 important figures arrived at the Franciscan Monastery in Gjuhadol. Among them was Kolë Jakova and it was said that their leader was Nako Spiru. They brought orders with them for the closing down of our religious periodical Hylli i Dritës (The Day-Star), and of all other religious periodicals, Zani i Shna Ndout (The Voice of St Anthony), Zgjimi i djelmnisë (The Awakening of Youth), Bijat e Zojës (The Girls of Our Lady), etc. They shut down the printing house and all religious organizations. The men paid a 'visit' to the library and museum of Father Shtjefën Gjeçovi. Kolë asked for Gjeçovi's ring. It was said to be from ancient times, probably from the first century, and was made of gold, crafted with great mastery. On it was a large gem, far too large for the ring itself. They say that a representative of the British Museum had once offered to buy it for 14,000 pounds sterling. Kolë confiscated it, leaving us with an official receipt.
The Year 1945. The grim measures introduced to terrorize the population got worse and worse in the months of January and February 1945: identity checks increased, more people were imprisoned, there was more torture, more executions. Almost every evening after dark, organized groups would parade down the streets howling with fury and singing songs to terrorize the population, such as "Vengeance for the Youth!"
The same fate awaited the villages in the surrounding area. No foreign occupation had ever caused more suffering to the Albanians than this group. We received news that Dom Lazër Shantoja had been caught while in hiding with Dom Ndre Zadeja in Sheldi. Dom Ndre Zadeja was then shot, the only reason being given was that he had sheltered a colleague in his home. Both of them were Catholic clergymen and writers. Dom Ndre Zadeja had studied in Austria. He was much admired by young people in Shkodra for his plays on legendary and historical subjects. Dom Lazër, a priest from Shkodra, was a man of learning and of rare talent as a public speaker. He had been politically active and was one of the main editors of the opposition newspaper Ora e Maleve. When Zog took power in 1924, he was forced into exile. He found asylum in Switzerland from where he returned to Albania in 1939, working thereafter for cultural institutions. The communists regarded him as a fascist and so he fled to Sheldi. After they arrested him, they tortured him barbarically and finally shot him.In the early months of the year they also arrested Father Gregor Lumaj who at the time was parish priest in Berisha, and accused him of being a sworn enemy of communism and of having prevented its spread in the Puka region. This humble father had spent all of his life in the mountains of Dukagjin and Puka, and enjoyed unquestioned respect among the people in the mountains because of his sincere devotion to them. He was also an expert in their customs and in customary law.
One morning, the Franciscan Monastery in Gjuhadol found itself surrounded by partisans. This was the first search to be conducted. We were all assembled in the main reception room and our papers were checked as other partisans rushed through the corridors, searching the rooms. When the search was over four or five hours later, and we were permitted to return to our rooms, we discovered that everything had been turned upside down. They had taken all the typewriters, cyclostyles, radios, field glasses and photography equipment. From the Shtjefën Gjeçovi Museum they took all the old filigree weapons and the rifle that Gjeçovi had carved and fashioned of his own hand. Of course, many of the smaller pieces of fine furniture were missing, too. This type of 'search" became standard for all of the city of Shkodra, and every raid resulted in many arrests. It happened to the monastery many times. The city was living days of fear and trepidation.One day, our Franciscan Superior, Father Mati Prendushi, mustered his courage and asked for a meeting with the commander, Shefqet Peçi. He spoke to him normally as would a prophet to a king, informing him candidly that the behaviour and actions of the partisans were uncouth and unacceptable. He reminded him of the inviolability of ancient monuments of culture and art because they were part of the national heritage of the Albanian people and must not be touched by anyone, and asked for the objects taken to be returned to the museum as quickly as possible. Shefqet Peçi listen to the brother attentively. He then explained to him that information had come in, alleging that the Franciscan Monastery was sheltering the war criminals who headed the former government, such as Father Anton Harapi, Mehdi Frashëri and his son, Ibrahim Biçaku, and Lef Nosi, etc. Father Mati made it clear that these figures had been at the Franciscan Monastery while they were in power, but had departed either before or during the withdrawal of the German Army. Shefqet Peçi then promised Father Mati that he would issue an order for the partisans to behave properly.
There was much tension at the time because Kelmendi territory would not submit and was putting up so much resistance that the survival of the new government in Tirana was in jeopardy. He stated that he would be serving as commander of the "Comrade Mehmet Shehu" Operation and would convey to it his positive recommendations for them and the Franciscan Monastery.
Another, even more savage wave of terror was brought to Shkodra by Mehmet Shehu himself. Early one morning, he appeared at the Franciscan Monastery accompanied only by his partisan driver. Over his shoulder was the rifle of Gjeçovi that they had stolen. Visiting the museum, he removed the rifle from his shoulder and put it back where it had been originally. When he got to the library, which at that time was the best one in Albania, he expressed his admiration for the cultural activities of the Franciscans. After a short visit to the classrooms of the Illyricum secondary school, he met with the members of the Franciscan Order. During the talk, he took the Catholic clergy to task, and in particular criticised the periodical Hylli i Dritës for its oppositional stance on "Bolshevism," claiming that the latter guaranteed "genuine brotherhood among all peoples under the flag with the proletarian star." Then he turned to the young people and asked them:"What do you young people think about these matters?"
I replied that real internationalism could not be brought about by oppressing nationalism."
"Where are you from?" he asked me.
"From Shkreli."
"That's the most reactionary part of the country," he replied.Everyone's attention was concentrated on Shkreli at that time. Llesh Marashi, commander of the one-time gendarmerie in Shkodra, came from that region and had organised regular units to fight against the communists. One incident, much spoken of, took place in the village of Bajza near Shkreli. The communists gave orders for the whole population to assembly in the church and then began their terrorist action. But, at the same time, Gjon Martin Lulati and Mirot Paloka from Bajza, who had organised many men in underground units, surrounded the church, the population and the partisan commander with his men. An order was given for all those who were for the communists to step aside, including the partisans. The partisan officers in the church prepared for the inevitable conflict. At this critical moment, Father Ciril Cani intervened. He was one of the great patriotic figures of the nation and was serving as parish priest in Bajza at the time. He took the mighty cross from the main altar and placed himself between the two sides, shouting loudly: "God be with you! Stop, do not spill one another's blood. Oh, Gjon Martin Lulati, I order you in the name of Christ to lift the siege! And you, partisans, go away and leave the people here in peace and quiet. Consider well what I have said for we are all Albanians and brothers!"

PARNASSOS

LASGUSH PORADECI

Poet albanez de talie europeană, gânditor, traducător născut la Pogradec, Albania, în anul 1899 şi decedat la Tirana în 1987. A studiat literatura la Bucureşti şi la Graz, Austria, unde şi-a susţinut doctoratul cu o lucrare privind opera poetică a lui Eminescu. A fost şi este cel mai apreciat liric albanez al secolului XX. Poet prin excelenţă, dincolo de orice compromis, Poradeci a lăsat moştenire volumele “Dansul aştrilor” (Constanţa, 1933) şi “Steaua inimii” (Constanţa, 1937).


Steaua
(Ylli)
Iese din suflet o stea
Sărmană, de unde vii?
Parcă sus pe deal ardea
Sau zbura înspre tării

Parcă se mistuie iar
Jos, în piept, printre himere
Parcă se pogoară - jar
Steaua vieţii ce nu piere

Stea şi dor, vă-ngemănaţi
Răpind inima-mi din ceaţă
Străluciţi şi iar plecaţi
Lângă cer şi lângă viaţă.


Adoarme lacul
(Dremit liqeri)

Sus, în pădurea cea de toamnă
Adoarme lacul nemărginit
Adâncurile parcă-ndeamnă
Un foc să ardă, aurit

Parcă s-a-nflăcărat izvorul
Şi a lucit plin de magie
Luceafărul oprindu-şi zborul
În taină şi iubire vie

Sub munţi se stinge ca un gând
Oraşul nostru efemer
Se aprind stelele pe rând
Întru frumos! Întru mister!

În clipa-aceasta de apus
Când ochii-mi beau ca din izvor
Pricep cum sufletul, de sus
Mi-e fermecat de un alt dor


Sfârşit de toamnă
(Mbarim vjeshte)


A zburat şi-ultimul stârc, cel măreţ şi plin de dor
Printre munţii cu zăpadă, a plecat devreme-n zor
Plecă greu, îngândurat, iar cu pliscul său prea tare
Noului stăpân de cuib, i-a bătut la poarta mare

Nu se mai zăreşte stârcul, cel al soartei încarnare
După brazdele săpate de copite, pluguri, care
Cârtiţa nu se aude, şoricelul cenuşiu,
A pierit şopârla neagră şi tot câmpul e pustiu

Îngheţat pământul zace fără glas sub boarea rece
Bate vântul mohorât, suferinţele întrece
Frigul creşte şi se zbate, dar prea veselă, micuţă
Printre garduri şi tufişuri ciripeşte-o vrăbiuţă!

Vai, ce har avut-a stârcul, nobil, suflet înălţat
Când păşea încet şi mândru, ca un mire încoronat!...
Însoţit tot timpul, dulce, de mireasa-i strălucită
Ce privea în sus, spre ceruri, calmă şi neprihănită.

PAUL VINICIUS
(Rumani)
Historia e një plage të freskët

Poet, dramaturg, prozator dhe eseist lindur më 24 janar 1953 në Krajovë, Rumani. Ka mbaruar Fakultetin e Mekanikës në Bukuresht në vitin 1982. Debuton po atë vit me një cikël poetik. Në vitin 1987 cenzura komuniste ndalon botimin e vëllimit E marta e kaltër, e mërkura e bardhë. Qysh nga viti 1990 punoi si gazetar, duke hequr dorë nga kariera politeknike. Libra të botuar: Rruga gjer në çmendinë dhe kthimi përgjysmë (poema, 1998), Eklipsi (poema, 1999), Studim burri (poema, 2003), Edhe ne kemi qenë në Amerikë (teatër, 2004), Një poemë për Joan Florën (poema, Red Pagoda Press, SUA, 2005), Kolonia Graffiti (teatër, 2005). I pranishëm në shumë antologjie dhe fjalorë letrarë, laureat i një sërë çmimesh me rëndësi. Është anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe anëtar themelues i Shoqatës së Gazetarëve Rumunë. Nga viti 2003 punon si redaktor në Shtëpinë Botuese të Muzeut të Letërsisë Rumune. E-mail: paulvinicius@yahoo.com


historia e një plage të freskët
e pra
kur kthehem unë në vendin
që të tjerët
rëndom
e quajnë nështëpi
nata ka rënë kaherë
dhe nis beteja me shkallët.
janë ca shkallë të koklavitura
spirale
motra me terrin
dhe alkoolin në venat e mia
e që tek bredhin sa andej këndej
më marramendin.
s’është aspak e lehtë të zbresësh
bashkë me shkallët
nga kati i shtatë në të pestin
vëlla me terrin
dhe me alkoolin në venat e mia
që enden
të dehura me gjak
sa andej këndej
nëpër trupin e vrimuar e pothuajse të huaj
si ndonjë fabrikë rreziqesh.
ndonëse s’është rasti
përfytyrimi im mbi parajsën
është një fushë e rrafshët
plot me tryeza
me karrike
pa kurrfarë shkallësh
dhe
aty-këtu
nga një pijetore.


pesëdhjetedy

tash njëzet a tridhjet vjet më parë
e merrja jetën në duar
dhe bam!
e përplasja përdhe –
e januk thyhej.
tani e mbaj me shumë
me shumë kujdes
si të jetë ndonjë nuse e brishtë
e ja
gjithë rrjedh rërë prej saj
oh
e madhe është fuqia jote
o zog
o shelg
o urith.


& të tjera femra shpupurisur nga jeta


e kështu themi gjithnjë:

edhe vetëm një femër

e mjaft!

vetëm se ajo femra

kërcen (hop!) mëkokëza

dhe bëhet shtatë-tetë-nëntë

femra

ndaj të ngrysurit

e atëbotë nata është bash e vonë

dhe më e dendur se e gdhira

e ç’të bësh? - s’mund të fundosesh.
e ndonëse shket drejt drekës

(dita e dytë tashmë)

femra e shtatë gjithë shprehet:

sot s’kemi ç’hamë tjetër

veç dashurisë

e kështu ndodh

atë hamë

atë djersijmë

njëherazi.
e pasi djersijmë e djersijmë

femra e shtatë është tashmë e teta

kurse e marta është e mërkurë gjithë ditën

e ç’viran të bëjmëse mbi këmbët e saj të pambaruara

s’shkruhet asgjë

veç: dashuri

dhe ti e lut femrën e nëntë

të mos

mos kërcejë mëkokëza.
prandaj edhe s’vdes

unë

prandaj

gjërat shkojnë rrokopujë

këtejpari

në këtë jetë.
vetëm tek nina e mbaj shpresën

vetëm ajo ka një vështrim aq të kthjellët

kur më sheh

(si urinë pëllumbi)

që mos zhdukem ndonjë ditë

krejt

brenda saj

sikur të gëlltiste ndonjë hapje

e me aq

mbaron e tëra!

ftohma.


një natë si ndonjë pikasoi rremë

e kapa sonte diellinduke zbritur nga shtrati im

këmbëzbathur.
kishte kurmin tënd – kurse unë

jo se s’kisha zemër

(se zemër kisha)

por në vend të seksit

kisha dy papuçe

me xhufka të kuqe.
e atëherë erdhi dimri

e atëherë erdh’ pranvera

e atëherë u kthye im vëlla

(marsiani)

nga botët e ngrohta

në trajtën e dy papuçeve

me xhufka

veçanërisht të kuqe.
atëhere më kaloi para sysh

ajo femra e kaltër

që ngjan me ty

saherë ngrihesh që brenda meje

me një lot sa hëna

duke rrëshqitur mbi fytyrë

tek zbret nga shtrati im

këmbëzbathur.


dhe qetësi


por ato duar që ta bënin lëkurën të rënkonte

dhe fjalët që ngrini folezë në pushin e veshëve

duke lënë përherë një hënë pesëmbëdhjeçe

në qiell

mbi ne

nuk ishin të miat –

ashtu siç as trupi yt

që dukej një përzgjatje

e frymëmarrjes sime të lumtur.
mes mjaltit të nepërkës

dhe spermës së stalakmiteve

do të kisha dashur të të jetoja.
ndoshta jam i kapitur

ose kam pirë vetëm me një gishtmë pak

(harresë)

porse

nganjëherë

kësisoj mbyllen udhët

që përshkon njëri në kurmin e tjetrit.
s’më mbetet veçse të të them

natën e mirë
në këtë jetë - prezervativ.


dashuria jonë – si një puntor i lodhur

që ka hyrë në grevë

me një sy të mavijosur

por dashuria jonë jo vetëm duket

po vërtet është tjetërgjë –o grua;
duket ajo si ndonjë puntor që ka hyrë në grevë

ndihmuar edhe nga një ndërprerje e rastësishme e dritave

por është në fakt

një muratore

së cilës i ka mbaruar llaçi e s’do ta pranojë.
E kur të bëja unë dashuri

(gojë më gojë)

fjalët më flatronin anës veshëve të tu

si ca satelitë të prishur

dalë graviteti
sot ende është hënë e plotë;

nesër-pasnesër do shpërthejë manushaqja

pastaj do marrosen bliret

duke na zvarrisur udhësh pa emër.

ja pse ende ia daltë marr frymë

sikur mos më dhimbte ajri

sikur titë ishe po ajo

e ngrohta dhe e perëndishmja

(e ngrohtë dhe e perëndishme)

që më ndehet nën kockën e ballit

dhe më pëshpërittë çmendem pak edhe unë.

qentë së afërmi


mbi mua do të pshurren qentë së afërmi

po me ty ç’pata

që të ndëshkova

kaq të re

të mësosh

sa lehtë

mund të mbulohesh

me një zemër

por sa vështirë

është o zot

ta gjesh atë zemër

s’të thashë.


shenja toke


e ashpër është pija

po as unë s’jam më i butë.
tani

as që di

nga erdhi kjo punë:

vallë të më ketë thënë babai

apo vetëm mendja ime

a ndonjë jehonë e saj

të ketë folur zëlartë:

“biro:

dëgjo këtu – dëgjomë:

mos i ha kurrën e kurrës

lekët e pijes” – fakt është

se kështu kam vepruar:

një ulli / 200 raki / një ulli / 200 raki.


tani – o më mposht ajo

o e mposht unë –

rrugë kthimi s’ka.
kur mbush 54 vjeç

s’ke si

ta pudrosësh

të shkuarën;

e as i mjekon dot dashuritë e hershme.
një rresht i gjatë dështimesh

të mblidhen mbi shpinë

e të shtyn

gjithë të shtyn

përpara

thua se po jepet falas bukë me lumturi
ballë teje:

një rrugicë gjithnjë e më e ngushtë

e më e ngushtë
pastaj toka

dhe graviteti

dhe planetet.
toka –

stacioni i ardhshëm.
toka –

si ndonjë femër nga vulgu

që më është përvjedhur

hajdutçe

në jatak

e s’më braktis

gjer në fund.


IOLANDA MALAMEN

Poete dhe prozatore e shquar, gazetare e kulturës dhe përkthyese lindur në vitin 1947, autore e vëllimeve Gjendje hyjnore, Udhëtim në natyrë, Tokë nën dëborë, Një gur i bardhë mbi një gur të zi, Lulja që ec, Engjëlli i zbritur në rrugë, Ngadhnjimi i dantellës, Islenda e dytë (poezi); Unë, mjeshtëria e xhelatit dhe mbretëresha e pikëlluar, Shtëpia Verdi, Filipi dhe Margarita, Letër Lavuazierit, Alisa në Botën e Krimit, Antoni dhe Kavabata (prozë). Ka botuar pesë vëllime bisedash me shkrimtarë rumunë e të huaj, laureate e Medaljes së Akademisë Femina për poezi në vitin 1999, e Çmimit APLER për gazetari kulturore (2006).

Dielli i hirtë

Dielli i marsit, gri, është tumori i mushkërisë së djathtë sëtim vëllai.

Një pluhur i bardhë, me erë të fortë ngrihet si një bash i vogëlnga frymëmarrja e tij

Shoh nga dritarja e sallonit një mi që kapërcen oborrine ndyrë të spitalit.
Kur isha fëmijë, i them mjekut teksa im vëlla fle në

shtratin prej metali kutullaç, kam shkruar një poezi për vdekjen.

Mjeku më hedh një vështrim prej qeni të trishtëm, ledhaton fletën e

vëzhgimeve te kryet e shtratit si të ishte lule

Në poezi im vëlla rrinte shtrirë mbi një dysheme të qelqtë dhe mbante

shtrënguar në gjoks lodrën e vet të dashur: një sëmundje e mistershme.

Pasi përshkruaja në fjalë të ndjera praninë e sëmundjes në trupine brishtë

Poezia mbyllej me një metaforë naive për vdekjen.
Zoti doktor, ju lutem t’i bëni derman lëngatës! Shihni, edhe mjekësia

ka ecur shumë në këta dyzet vjet, por metafora ime

s’u tund nga mushkëria e tij e djathtë...
Në sallonin me nr. 29, korridori djathtas, kati i dytë

dega e reanimacionit, dielli gri i marsit ende shpërthen nga gjoksi

i tim vëllai, duke mbushur dhomën me rreze të hirta.
Plaga e bisturisë u mbyll nga një tel me gjemba, por matanë saj

ndodhet një zbrazëti e kuqërremtë ku dua të hyj, të shoh dhe ta kuptoj.
Ku do ta ruajmë lëmshin e hirtë të mushkërisë sate? Do të bëjmë

një

piedestal? Do ta kyçim në një kasafortë?

Im vëlla s’ka lejë të flasë, por i lejohet ta lerë veten

Ta shohë gjithkush si një peisazh me një hijeshi të tejdukshme.
Do hapë sytë dhe do të kërkojë cigare

Trofetë e lëngatës do t’i kallen së shpejti, mes telit me gjemba

më thotë mjeku duke flatruar duart çuditshëm.
Rend drejt metrosë me telin gjembaç të vëllait mbështjellë si një

Gjerdan perlash rreth fytit. Një i panjohur ma shkul

Dhe zhduketnë terrin e Parkut të Rinisë.

Në qiell hëna i ngjan në klloçke të majme. Nuk ngopem së pari.

Mbijetesa


Pse e ke frymën të kuqe si gjakudhe më avitesh, korb,

aq shumë, sa çukit pa mëshirë

në zemrën time mbijetesë?

Të thashë unë: eja, korb-korbëzi

pikërisht tani kur gruri rrjedh me dallgë të mëndafshta

Pikërisht tani kur festoj tre rënie në mëkat

një kërcim të rrallë vdekjeprurës mbi tokë dhe një shpellë të artë?

Pikërisht tani, që jam dashuruar

Pas teshave të tejdukshme të mbretit si pas një burri me shpirt të zgjedhur?

Ç’të gjeti? S’ke paqe në qiell? U zgjua shtaza brenda teje?
Një të diele me shi kur flenë thellë

Motorrat prej plumbi

Ja tek të gjeta!

Ja tek të kërkova!
I sheh kthetrat e mia? M’i sheh sytë e bymyer nga dëshira?

Sheh vizatuar në qiell një hartë plot burgje?

Të gjitha këto më sollën tek ti...

më thotë korbi më gjysmë fryme.


Vizion mbi poezinë


Kur tehu i thikës fëshfërin ndër gishta si gjethja e verdheme

statuti im shoqëror të hyn mushkërish

tym që gugat nga drithmat

ndërsa lëkura e Kordobës tejzgjatet në pikla sa syri I pëllumbit,

duke veshur gotat me verëduke ndryshuar vizionin mbi poezinë.

Ç’mall i tmerrshëm në tingullin e gotave me verë!
E ruaj statutin shoqëror si tehun e thikësnuk e le të harbojë...
Ngrirë mbi një barrelë, tutur në hungërimën e detit si në një gëzof

ai është i sapolyer, i sapo-plagosur

njëheresh me kthimin e mortit nga udha.

Bërtas: Giovanni Paolo Magini pikturoi thjesht dështimin

dhe ca erëza të tjera estetike.
Ruaj statutin shoqëror duke shtrënguar tehun e thikës.

ION MUREŞAN

(Rumani)

Poema për poezinë

Poet dhe eseist lindur në vitin 1955 në Vultureni. Ka mbaruar Fakultetin e Histori-Filozofisë në Universitetin Babes-Bolyai të Kluzh-Napokës. Punoi për shtatë vjet si mësues në një zonë të thellë, ku njohu përvojën e vetmisë. Ka debutuar në vitin 1981 me vëllimin Libri i dimrit, pasuar nga Poema që s’mund të kuptohet. Është i pranishëm në Antologjinë e poetëve të rinj (1982), në Antologji e poezisë rumune nga fillimet deri sot (1998) dhe në Antologjia e brezit ‘80”. Mjaft kritikë e cilësojnë si poetin më të madh rumun të sotëm, një vetëdijë vazhdimisht e zgjuar, që sheh, gjatë ushtrimit të kthjelltisë së plotë, shfaqjen qesharake dhe të çvlerësuar të jetës.

Ninullë

Mua në gjumë më ngrinë duart,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e m’i prenë.
Fli, zogth i mamit, fli!

Mua në gjumë më ngrinë këmbët,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e m’i prenë.
Fli, zogth i mamit, fli!

Mua në gjumë më ngriu zemra,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e ma shkulën.
Fli, zogth i mamit, fli!

Tani jam i vdekur.

S’do fle më kurrë.
Fli, zogth i mamit, fli!


Poemë

Këtu tek ju qahet dhe pihet duhan mre-ku-llisht!

i thashë barmanit, se shpesh, tek tryeza buzë dritares

natën vonë kam psherëtirë

duke menduar se ti je larg, larg dashuria ime

e s’do të të shoh më kurrë.

Kurse kjo „fytyrë e vajosur si ndonjë dryn”

Gulçonte e hukiste mbi gotë që ta mbushte me avull:

"Zotni, do të ishim të nderuar të qanit tek ne

do të ishim të nderuar të pinit duhan! Dhe, që të qajmë sëbashku,

për nderin tuaj, po i heq vetes dy shpulla!

Për nderin tuaj po i fut vetes edhe një shpullë të tretë!

Gjithsesi, në kulturën rumune qahet tejmase

Sepse, me nder jush, jemi një popull qaramanësh!

”Dhe e vuri butë kokën e tij prej engjëllushi plak mes gotash –

hënë mes kodrash të dëboruara.

E pijetorja qe plot: tre-katër burra në një tryezë

Kërrusur si urithët mbi tavlla.

(Fytyra të shtrembuara nga dhimbjae të heshtura si në ëndërr).

Pastaj bujti mesnata, pastaj iku mesnata

dhe gungat nisën të dridhen, të ngrihen e të ulen,

sikur secili të kish nga një pulë deti nën tesha

me kthetrat ngulur mes brinjësh. Kurse barmani endej mes tryezash duke kënduar:

„Po unë si të të harroj, harroj, harrojkur puthja jote është kaq e ëmbël!”

Atëbotë pulat e detit nxorrën kokat nga jakat, si gjarpërinjtë,

flamuj me xhufka të kuqe pranë secilit vesh, flamuj të ndyrë, me mjekërza

dhe vajet kalonin si lypësa nga një tryezë tek tjetra:

"Glu-glu-glu, Maria, pse më le?

Glu-glu-glu, Maria, pse ma drodhe?

Glu-glu-glu, Maria, për ty mbajta burgun!

Glu-glu-glu, Maria, si t’ia bëj me pesë fëmijë?"

E çdo tryezë

qe si një shtëpi

me tre-katër qyngje që tymosin

e ne pinim me bërrylat mbi çatira.

Kurse nën tavan, duke kujisur

ventilatori na shpuplonte mushkëritë.

Lotë dhe hi mbi tavlla, ujë i zi.

E tek rrija me fytyrën nga muri

nisa të qeshja.

Dhe tregova lart me gisht dhe thashë:

„Mbaruan meremetimet! Mbaruan të gjitha meremetimet!

Dola në rrugë e kundrova qiellin:

Qielli ish si një kantier i braktisur ngutshëm nga ardhja e dimrit.


Poemë

O, të gjorët, të gjorët pijanecë

Si s’u thotë askush një fjalë të mirë!

Sidomos në të gdhirë kur enden duke u lëkundur pranë

muresh

E ndonjëherë bjenë më gjunjë e mbeten si ca gërma

Shkruar nga ndonjë shkollar i mangët.

Vetëm Zoti, në mirësinë e Tij të madhe, afron ndaj tyre një pijetore,

se për Zotin është e lehtë, si për një fëmijë

që shtyn me gisht një kuti shkrepsesh. E sapo

sosin në skaj të rrugës e pas qoshes

ku më parë s’kish asgjë, fap, si ndonjë lepur

u kërcen pijetorja përpara dhe ndal në vend.

Atëhere një dritëzë e përkorë iu shkëlqen sysh

dhe djersijnë rrufeshëm nga aq lumturi.


Gjer pasdite qyteti është i purpurt

Gjer pasdite tri herë bëhet vjeshtë, tri herë bëhet pranverë

Tri herë shkojnë e vijnë zogjtë shtegtarë nga viset e ngrohta

E ata flasin e flasin për jetën. Për jetën

Ashtu, në përgjithësi, gjer edhe pijanecët e rinj shprehen

me një përgjegjësi të ngrohtë

e nëse iu merret goja e iu trashet gjuha

s’ndodh për shkak të ideve tmerrisht të thella që kanë

por ngaqë të frymëzuar nga rinia

arrijnë të thonë gjëra vërtet prekëse.

Mirpo Zoti, në mirësinë e Tij të madhe, s’ndalet këtu.

Menjëherë hap me gisht një vrimë në murin e Parajsës

Dhe i fton pijanecët të shohin.

E ndonëse dridhjet nuk i lenë të shohin veçse një arnë bari

s’është pak për vdekatarët.

Derisa ngrihet njëri dhe e prish muhabetin. E thotë:

“Së shpejti, së shpejti vjen mbrëmja

atëhere do çlodhemi e do kemi paqe shumë!”

Ngrihen njëri pas tjetrit nga tryezat

fshijnë buzët e njoma me shami

dhe iu vjen shumë, shumë turp.


Poema për poezinë


Gjithë jetën kam mbledhur lecka që të bëj një dordolec

Kujtoj ditët kur, fshehur nën shtrat, përsosja veprën

kujtoj turmën e këpucëve të vjetra ku mbështesja kokën nganjëherë

kur më kaplonte gjumie tani që është gati

natë për natë fik dritën dhe mjafton

të dyshoj se mund të jetë atjee nis të ulërij nga tmerri.


Nga dritarja


Nëse ndonjëherë do të mbërrijmë në Qytet

do të shohësh edhe ti si hapen kanatet

e si gratë hedhin në rrugë krahë engjëjsh mbetur

nga darkosja.


Ftohtë


Në kufijtë e kujtesës është aq ftohtë saqë

po të plagosej një mjellmë

në plagë një plak mund të banonte

Në kufijtë e kujtesës është aq ftohtë saqë

vetëm fqinjët rrijnë zhytur gjer në brez

në miell druri e këndojnë

vetëm fqinjët – si ca flakë gjelbëroshe.

PËR TË QESHUR E PËR TË QARË / DE RÂS ŞI DE PLÂNS

Astrit Cani

Habia kulturore

Tirana-Milano solo andata

Herën e fundit që ishem në Tiranë (fama e ngjyrave të Tiranës i ka ndezë shum trune mes italianëve truthatë), më thanë se rruga Myslim Shyri ishte orientue seriozisht kah nji binjakëzim me rrugën Montenapoleone të Milanos. Bukur, apo jo! Unë në Milano jetoj, mirëpo nuk di pse nuk më gëzoi ky lajm. Më gëzon kur bahet nji rrugë e re, dhe mirëmbahet për kah ana estetike. Amà rruga Montenapoleone e Milanos nuk asht kulmi i kulturës italiane, dhe nuk dashurohet prej milanezëve. Të cilët tashma as ata vetë nuk mund të blejnë nji palë këpucë aty, dhe u hapin shtegun klientave nga Japonia dhe ndoj vend tjetër. Asht simbol, kjo rrugë. Simbol i së vetmes industrí që i ka mbetë Italís, pasi i kanë dështue tana tjerat, industria e modës. Nuk ka fare randësi mendimi im, mirëpo, të zotin e rrugës, pra padronin moral të saj, nuk e ka pyet kurrkush. Unë s'di ç'mendim do kishte pasë Myslimi, të cilin asht pak vonë me e pyet, sikur emni i tij të lidhej me emnin e Armanit apo Valentinos, që sigurisht nuk mund të quhen burra me namuz, simbas botëkuptimit të Myslimit. Myslimi, sigurisht nuk asht kondra vetrinave sexy, nuk asht kondra të veshunit firmato, por mbase nuk ka luftue për 'to, dhe nuk do dojte që emni i tij t'u bante strehë atyne vlerave. Jazek, do kishte thanë Myslimi, jazek!

Njeriu

Në nji periudhë m'u kujtojte shpesh se insani, ose njeriu simbas arabishtes, asht pak edhe insane, i lojtun nga fiqiri, simbas anglishtes.

Ku me lexue

Njani nga lexuesit që ishin te promovimi i librit tim në nji showroom të Milanos, më pyeti, mbasi e kishte ble librin, se përse duhej edhe t'a lexojte ate. Sigurisht, pyetja asht krejt me vend. E randë asht me i ble librat, por me i lexues asht edhe ma e randë. Shiko, i thashë: unë nuk di përse, por di se ku duhet t'a lexojsh. Dhe jam i sigurtë se aty do e lexojsh. Në hale. Po. S'ka dyshim. I vetmi vend ku përqendrohemi në jetën tonë të rrëmujshme alla oksidentalçe, asht haleja. Asht e vërtetë se ne hamë shpejt dhe dhjesim kadalë, në të vërtetë duhet të jetë e kundërta, por nejsa ma. Prandej them, je që je, po dhihesh që po dhihesh me çerekorsha me radhë: e fatti una cultura, no!

Altruisti hajgarexhi

Më ke gjakun borxh, i tha dhuruesi i gjakut, pacientit të cilit sapo gjaku i dhuruem prej tij i kishte pështue jetën.

Loja (Joël Gayraud)

Sa ma shum me u ngjitë në shkallën shoqnore, aq ma shum argëtimet e humbasin domethanien. Punëtorët e vjetër të fabrikës në parapensionim që lozin murlan në kafen e qoshes i përkushtohen nji argëtimi ma të qenësishëm se pasunarët e rij që lozin golf, lojën ma absurde dhe të mërzitshme që asht konceptue ndojherë. Në mënyrë kuptimplote, ka ndodhë që tekëndej shekullit të XVIII të vijë tue u zhvillue kjo lojë koloniale aristokratësh të mekun që, tue heqë dorë prej tana vlerave agonistike mbi të cilat bazohej fisnikia e tyne, nuk guxojnë ma me u matë kund përpos se mbi nji sipërfaqe të dallgëzueme në nji turné të kotë kundër vetes së tyne, të qëruem prej cilitdo rreziku. Nji sport katran coftinash etike dhe politike që ka mujtë sall me tërhjekë vetëm favoret e klasave mbizotnuese aristokratike që sot ndajnë kontrollin e ekonomisë planetare. Manjatë sauditë, brockers të bregut Perëndimor, burokratë aziatikë të shajnitun prej ekonomisë së tregut, mafiozë rusë në krye të rrengjeve industriale dhe të industrisë së rrengut, të gjithë i bashkon entuziazmi për luksin kallp të greens. Këtu, mbjellja andej-kndej e lojtarëve të ndihun prej caddie-t të vet, i jep gjithsecilit prej tyne iluzionin se asht nji njeri. Borgjezi i vogël i gëzohej pasjanseve në qetësinë e sallonit të vet; green-i dhe shtatëmbëdhetë birat e tij janë barazvlera e ajrit të lirë të atij salloni dhe sidomos e qetësisë së tij mirakandës: nji kronotopí e pacekshme prej ngjarjes. Sepse drejtori i nji ndërmarrjeje ose i nji Shteti – amà, asht e njejta gja – nuk druen e as urren asgja si ngjarjen; dhe kur luen, don lojën e pastër, ku nderohet serioziteti. Proletari argëtohet nga zhurmat e kafenesë, nga të porsaardhunit, nga pyetjet. Nga njana anë nji pjesë e atmosferës së hapun ndaj jetës, ndaj tokimit, ndaj ngjarjes, nga tjetra nji botë në kllapa dhe e kthyeme shterpë. Ndamja jetë e lojë nuk njihej nga proletari. Por kjo epokë asht në pikën e zhdukjes. Sot vetmia borgjeze dhe shpirti i saj i pakorrigjueshëm i randësisë dhe seriozitetit e ka kapë konsumatorin deri te fëmijët e tij të ngjtun mbas lodrave elektronike.

Plutarku

“I dashtun Pizon, ti e din mirë sa pak m'a kande me shkrue, por meqënëse më re në qafë, kam me u përpjekë me t'a shpalosë shkurt e qartë mendimin tim përmbi fatin”. Kështu çelet libri përmbi fatin i personalitetit ma të madh të Greqëisë perandorake.
Plutarku u lind në vjetin 45 m.K. Ai shkroi 250 libra. Me sa duket të shumtë qenë ata që i ranë në qafë me i shkrue, mbasi atij vetë nuk i pëlqente ky zanat. Dha shpirt diku rreth vjetit 127.

Maksima

Koha jon asht e pasun me artista, por e vorfën me mjeshtra.

Sifatet e Borgesit

Shpesh mjeshtrit argjentinas, i pëlqente me ua besue idetë e tij, zadhanësve të tjerë: filozofë e mendimtarë imagjinarë. Kjo vinte, ngaqë ai e konsiderojte si kritikën njashtu edhe filozofinë si zhanre të letërsisë. Thotë në fund të esesë Bianthanatosi, të Inkuizicioneve të tjera: “Tue e lexue rishtaz kte mendim, mendoj për tragjikun Philipp Batz, i cili në historinë e filozofisë quhet Philipp Mainländer. Ai ishte si unë, nji dashamirës i Schopenhauer-it. Nën ndikimin e tij (e ndoshta nën atë të agnostikëve), ai përfëtyroi se jemi fragmente të nji Zoti, që në fillim të kohëve u vetëshkatërrue, lakmiqar për mosqenie. Historia e përbotshme na qënkesh agonia e errët e këtyne fragmenteve. Mainländer u lind në vitin 1841; në vitin 1876 ai botoi librin e tij Filozofia e Çlirimit. Po atë vit, vrau veten.” Me ironi sokratike, Borges-i, ia beson këtë ide pafundësisht tragjike, nji personazhi të tij, që me nji gjest metanarrativ, e plotëson thelbin e filozofisë së vet, me nji gjest që i jep fund vetë jetës. Virtyti i filozofit Mainländer, asht talenti i Borges-it. Dhe talenti i Borges-it, asht virtyti i personazhit të tij. Kjo asht edhe nji leksion etik për shkrimtarin: ma shum vlerë estetike ka me e vra veten nji personazh i joti, sesa ti vetë si shkrimtar.

Aforizma

E vërteta nuk asht ashtu si e sheh shumica, nuk asht kurrë mediokre; por realiteti asht ashtu si e sheh shumica, pra asht i mediokërve.

Shkrimtari përballë përvuejtunisë

„Dedico questo libro alla parola umiltà, che manca al lessico albanese. Una tale mancanza può dar luogo a fenomeni assai curiosi nell'andamento di un popolo”. Ky asht përkushtimi unikal që i paraprin nji librit me skica origjinale Vendi ku nuk vdiset kurrë, i shkrimtares së re Ornala Vorpsi.
Nuk asht nevoja me qenë ekspert i historisë së gjuhës shqipe, me e ditë se njikjo fjalë umiltà, s'ka si mos me egzistue në nji gjuhë që qysh se ka fillue me u shkrue e për pesë shekuj zgjedhë osmane asht mbajtë gjallë nga njerzit e Krishtit. Dhe për ma tepër, fjala përvuejtuní që (siç ven oroe diku K. Zejno) të kujton fjalën përvojë, asht shum ma e ambël se umiltà që i bashkalidhet foljes umiliare – me poshtnue.
Ia kushtoj këtë shënim fjalës përvuejtuní, që i mungon leksikut të shkrimtares Ornela Vorpsi. Nji mungesë e tillë mund të bahet shkas dukunísh shum të çuditshme në mbarëvajtjen e nji shkrimtarje.

Abuzimi ndër shqiptarë

Fjala abuzim u pëlqen shqiptarëve, u duket fjalë buzëhollë, prandej abuzojnë. Përveç abuzimit, shqiptarët edhe buzërojnë. Jemi nji popull me nevoja të ngutshme erotike, dhe edhe shpifja, pra buzërimi, asht trajtë e kallëzimit dashunor, të asaj që nuk zotnohet.

Shkrimtarët shqiptarë

Cilët janë shkrimtarët shqiptarë? Të gjithë e dijmë. Cili asht profesioni i tyne? Me shkrue, sigurisht. Po zanati i tyne, cili asht? Me ba si shqiptarë, nuk ka dyshim. A doni me e ditë se cili asht barometri i krijimtarisë së tyne, asht pikërisht kjo luhatje profesion-zanat. Kur shkruejnë mirë nuk bajnë shum si shqiptarë; kur bajnë shum si shqiptar, nuk janë tue shkrue gja.

Kakatil, kakatil, kakatil… kaservil

Shqiptari anadollak, ose arnauti dallkauk, pra zgjebja e ligatinës moçaloro-bizantine, që ka rezistue falë vorfnisë shpirtnore jo të provincave por të provincave të provincave tona, asht servil. Me të kapë fjetë mund të bahet edhe katil. Diftojani vendin e kthehet prapë në servil. Kjo asht "Kalinka" e jonë: Ka katil, ka katil, ka katil… ka servil.


Artistat e partisë dhe artistat e tenderomanisë

Partia i kishte qejf statujat e fryme, të gjigandizueme, me dërdëng propagande. Por amà, sado të mbarsuna me nacional-partishmëni që ishin ato, hija që bajnë në qytetet tona e ka nji kuptim. Artistat që i kanë ba e kishin nji nder. Biles, asht ma kuptimplote prania e tyne, se ajo e statujave të artistave që fitojnë konkurse-tendera dhe bajnë vepra postmoderne për poetët klasiko-epikë. Shkodranët e shohin me qejf skulpturën e Isa Boletinit, por jo amballazhin konceptual në mermer që ia asht kushtue Fishtës epik në qendër të qytetit. Ende ka lezet me pa' nji statujë të kanoneve socrealiste se ato të postmodernizmit autodidakt. Dhe kjo asht turpi i skulptorëve publikë shqiptarë.

Nji anonim francez

Nji anonim francez ka propozue nji epitaf jo fort të zakonshëm për nji personalitet pak të jashtëzakonshëm. Për zotin Robespierre. «Passant, qui que tu sois, ne pleure pas mon sort: Si je vivais, tu serais mort!»
O kalimtar, cilido qofsh mos qaj për fatin tim : Po të ishem unë gjallë, ti do ishe në vendin tim.