Content




HÆMUS
Revistë evropiane * Revistă europeană
Themeluar në Bukuresht më 1998 / Fondată la Bucureşti în 1998
nga / de
Kopi Kyçyku & Ardian Kyçyku

Drejtues e botues / Directori şi editori
Kopi KYÇYKU & Ardian KYÇYKU

Botohet nga / Editată de
Shoqëria Kulturore Shqiptare Haemus
Asociaţia Culturală Albaneză Haemus
ISSN: 1454-1203
Nr. 36-40 / 2009

E-mail: asociation.haemus@gmail.com
www.revistahaemus.blogspot.com
©Kopi Kyçyku & Ardian Kyçyku
Përgjegjësia mbi përmbajtjen e shkrimeve u takon autorëve.
Responsabilitatea pentru conţinutul materialelor revine autorilor.

Këta numura të revistës janë përgatitur për botim nga /
Aceste numere ale revistei au fost pregătite pentru tipar de:
Kopi & Ardian Kyçyku.

Ballina është punuar nga / Coperta a fost realizată de: KŰdesign

Përmbajtje / Cuprins

Fjalori / Dicţionarul Hæmus 11
Devotamentul / Përkushtimi 11
Pragmatizmi / Pragmatismul 12
Verba volant, scripta manent: F i l o c a l i a_ 13

PERLA
Adhurim Lako: Dy ditë 14
Două zile 16
Czesław Miłosz: Të mërgosh_ 18
Ardita Jatru: Heshta dhe unë, kaq e pata 18
Tăcut-am şi eu, atât mi-a fost 19
Flurans Ilia: Shkrimtari 19
Scriitorul 20

PËRSIATJE / CUGETARE
Ardian-Christian Kyçyku: Kultura e mirëfilltë, ose „mbi tolerancën pa tolerancë” 21
Cultura autentică sau „despre toleranţă fără toleranţă” 24

AVOKATI YT / AVOCATUL TĂU
Ridvan Dibra: Libri në koma. Rroftë Facebook-u! (Cartea în coma. Trăiască Facebook!) 28

CLIO
Kopi Kyçyku: Kultura në kontekstin e globalizimit (Cultura în contextul globalizării) 31

PARNASSÓS
Jan Twardowski: Shkrimi 35
Tudor Arghezi: Asnjëherë vjeshta... 35
Mes dy netësh_ 36
Sapo kishe ikur 36
Leo Butnaru: Shkelja e proverbit 37
Operacion në zemër 37
Që prapa gardhit 38
Traian T. Coşovei: Mjeshtrat e durimit 38
Pleqëritë e një djaloshi të urtë 39
Andi Kosta: 1 Vers pentru sine-mi (Një varg për veten) 40

PËR TË QESHUR e PËR TË QARË / DE RÂS şi DE PLÂNS
Eugen Ionesco: 0.002%_ 44
Adhurim Lako: Jurnal pentru bătrâneţe (Ditar për pleqëri) 44
Andrzej Bursa: Kazanova 47

LABIRINTET E SHKENCËS / LABIRINTURILE ŞTIINŢEI
Alisa Velaj: Katharsisi (I) 48
Ilir Shyta: E vërteta bën keq në zemër (Adevărul dăunează inimii) 61

ESSE
Antonio Frattasio: Lectio Magistralis 69
Alket Çani: “Për shtegtarët e pak metrave katrorë” - shënime për librin e Romeo Çollakut - 80

MEDALION
Krenar Zejno: 13 kapituj për 13 pikë llotarie pyetjesh_ 83
Igor Ursenco: tatuaj in vitro_ 88
Istref Haxhillari: „Angelus Novus” – o altfel de carte (Angelus Novus – një tjetër lloj libri) 102

MIJËVJETSHI I URTISË / MILENIUL ÎNŢELEPCIUNII
Mark Oshënari: Për ligjin e perëndishëm në 200 zëra / Marcu Ascetul:
Despre legea duhovnicească, în 200 de capete 106

RES, NON VERBA
Pellumb Kulla: Grotesku i të Qeshurës së Ndaluar - Humori në një Diktaturë Komuniste (Grotescul Râsului Interzis – umorul într-o dictatură comunistă) 111

DE VIRIS ILLUSTRIBUS
Mitrush Kuteli: Nenea Braho din Shkumbanore 118

DIXIT
Etërit e Ballkanit: Cleopa: Dështimi, ose vrasja e foshnjave (Avortul sau uciderea bebeluşilor) 134

CÆLESTIS ARCUS
Anna Kamieńska: ***_ 137
Tymoteusz Karpowicz: Gjumi i lapsit 137
Tadeusz Różewicz: Shtatore 138
Anna Pogonowska : Thonë disa se në epokën e atomit 138
Wislawa Szymborska: Zeroja shkruhet vetë 139
Zbigniew Herbert: Guri 139
Ruszard Kapuscinski: Kur ik Poeti 140

ZONA
Përparim Xhixha: Ura mbi vete 141
Albina Idrizi: Hijet e kullave 146

THEATRUM
Kopi Kyçyku: Renaşterea spaniolă şi teatrul lui Servantes (Rilindja spanjolle dhe teatri i Servantesit) 156
Ragip Sylaj: Vetëkryqëzimi (Dramë në pesë pamje) 161

OAZI I PËRKTHYESIT / OAZA TRADUCĂTORULUI
Cristian Popescu: Këshilla nga nëna 187
Pema gjenealogjike 188

MEDALION
Traianus (Traian Vasilcău): Këngë shkruar me Zotin / Cântec scris cu Dumnezeu 189
Edmond Shallvari: Ne rrojmë dhe pa to... 194
Alisa Velaj: Scrisă pe sticlă / E shkruar mbi qelq – poezi/i – 199

AUDACES FORTUNA JUVAT
Arqile V. Gjata: Asnjeri mos të vdesë i pa dobi 204

ALARMI HAEMUS / ALARMA HÆMUS
Constantin Virgil Gheorghiu: Ora 25 (fragmente) 206
Kopi Kyçyku: Idealet, pastaj materialet... 210

LUPA E HULUMTUESIT / LUPA CERCETĂTORULUI
Anton Çefa: Poezia e Iliriana Sulkuqit dhe disa konsiderata për poezinë erotike në letërsinë tonë të traditës 212
Jalea Ismailova: Literatură română tradusă în limba Azerbaidjană 227
Жаля Исмайлова: Румынская литература в переводе на азербайджанский язык 232

LINGVA
Viktor Bakillari : Les connecteurs complexes en français et en albanais 240
Viktor Bakillari: Lidhëzorët e përbërë në frëngjishte dhe në shqipe 250

(AUTO)PORTRET
Krisje…- Bisedë me shkrimtarin Istref Haxhillari (Pogradec) 261

AB HONORES
Viron Andrea: Panteoni i Kombit në vëllimin enciklopedik “Kontribute Shqiptare në visarin e përbashkët të popujve” 289
Dhionis Qirzidhi: Nga jeta e Bajronit... (Din viaţa lui Byron) 295

KOMBET NË EVROPË / NEAMURILE ÎN EUROPA
Dhurata Hamzai: Gëzim Alpion, në ngërçin e civilizimeve 306
Şeila Azis: Turcia între Orient şi Occident (Turqia mes Lindjes dhe Perëndimit) 313

KRITIKË / CRITICĂ
Bujar Leskaj: Absurdi i kohës absurde - Shënime mbi romanin “Absurdi” i autorit Koço Kosta 320
Ilir Shyta : Ne, nga jashtë, lexohemi brenda... (Qasje në romanin “I huaji” të Alber Kamy) 325
Igor Ursenco: O prezenţă absentă, Po(i)etul (Introducere în lirica pneumatică a lui Traianus) 331

BASHKËSI / COMUNITATE
The Eastern European Messenger 336
Cornel Dumitrescu: Oferta culturală a Muzeului Naţional al Satului 338
”Dimitrie Gusti” 338

TË FTUAR / INVITAŢI
Istref Haxhillari: Dekreti perandorak (tregim) 342
Eduart Sulollari: Fëshfërin era e lamtumirës 353

BISEDAT HAEMUS / CONVORBIRILE HAEMUS
Sean Thomas Dougherty: ... poema, për mua, vë në dyshim ideologjitë abstrakte, sepse ideologjia e vërtetë e poezisë është ajo që rrëfen për ndjenjat e të gjithë njerëzve. (Një bisedë e gazetares Dhurata Hamzai me poetin amerikan Sean Thomas Dougherty / O convorbire a jurnalistei Dhurata Hamzai cu poetul american Sean Thomas Dougherty) 357

IMAGO MUNDI
Bashkim Shehu: Angelus Novus 362

DY FJALË ÇAJNË DHENË / O TĂIETURĂ CA ÎN PIATRĂ
Ruszard Kapuscinski: Zoti sheh dhe hesht 376
Kopi Kyçyku: Dëshmi të qëndresës intelektuale 377

ESSEN NON VIDARE
Ibrahim Kadriu: Tringa 381
Adhurim Lako: Koha 391

PAX
Virgil Mazilescu: hanin në një tryezë të gjatë e të bollshme 396

BIBLIOTHAECA HAEMUS
Poezia e Ferik Ferrës në Bukuresht 397
Shqipëria kujton. 1944-1991 – një antologji proze. (Albania îşi aduce aminte. 1944-1991) – o antologie a prozei albaneze pregătită de Dr. Ardian Klosi şi Elsa Demo_ 398
„Rumania-studentët shqiptarë në vite / formimi intelektual dhe veprimtaria” - vepër me vlera të ngritura 401
Ajete Zogaj: Dija si art / arti si dije…_ 404

PROSA
Anton Pashku: Ceasul 407
Valetnin Boboc: Din Iad în Infern_ 411
Flurans Ilia: Lojë e çuditshme 416
Eduart Sulollari: Dashuri ajrore 420

IN MEMORIAM
Ai që kish njëlloj të ndritshme edhe praninë, edhe mungesën... (VDhimitër Xhuvani) 424
Grigore Vieru: Nëna 425
Formular 425
Betim_ 426
Krenar Zejno: Shenja e paparë e “bohemit” të madh Shqiptar (Artur Tashko) 427
Dr. Ardian Klosi: Te jetëvdekja me të. In memoriam Adhurim Lako_ 430
La viaţă-moartea cu el 435

URA LIDHËSE / PUNŢI DE LEGĂTURĂ
Ferik Ferra: Yjet e qiellit të Dakisë 440
Stelele cerului Daciei 440
Shpendi Sollaku Noé: Është ora të ikim, Sokrat (E timpul să plecăm, Socrates) Poezi/i 441
Kopi Kyçyku: Sintagma „Shoqëri e Hapur” 445
Irini Nanushi: Elena 448

ZËRA TË SË ARDHMES / VOCI ALE VIITORULUI
Ikja për të gjetur gjuhën –kthimi për të mos humbur heshtjen_ 450
Vangjush V(ë)llahu: Shkëputje nga dheu_ 452
Plecarea pentru a(-şi) găsi limba –întoarcerea pentru a nu(-şi) pierde tăcerea 464
Alisa Velaj: Katharsisi (II) 467

SCRIPTA MANENT
Andi Meçaj: Shitem i gjithi - monodramë me një akt - 491
Anila Xhekaliu: Përftyra (fragment) 505
Nuk dua të jem më aty (poezi nga vëllimi “Medium”) 506
Abdullah Zeneli: Dy fjalë në fund, ose Një filozofi e re poetike 512

DUO
Vintilă Horia: Zoti është lindur në mërgim (Dumnezeu s-a născut în exil) 515

PENA QË S’U THYEN / CONDEIE CARE NU S-AU FRÂNT
Radu Gyr: Udhëtime 517
Atij që më sajoi trishtimin_ 518
Anton Çefa: 100-vjetori i gazetës “Dielli” 519
Nicolae Labiş: Albatrosi i vrarë 525

BIS REPETITA PLACENT_ 526
Toka e mbrame e mërgimit / Ultimul pământ din exil. Nga poezia e gjuhës spanjolle – Din poezia de limbă spaniolă 526
Miguel de Unamuno: Atdheu im_ 526
José Asunción Silva: Sëmundja e shekullit 526
Amado Nervo: Takimi 527
José Juan Tablado: Shkëlqim hëne 527
Shelg 527
Duelistët 528
Manuel Machado: Autoportret i ri 528
Antonio Machado: Udhëtar 528
Francisco Villaespesa: Sahati 529
Juan Ramón Jiménez: Shatërvani i braktisur 529
Unë s’jam unë 530
Plep i bardhë 530
León Felipe: Shkatërrojeni këtë varg 530
Të vijë poeti 531
Pedro Salinas: Etje 531
Po armiqtë? 532
Vicente Huidobro: Ars Poetica 532
Jorge Guillen: Toka e mbrame e mërgimit 533
Gerardo Diego: Ngadhnjim 533
Vicente Aleixandre: Poeti sjell ndërmend jetën 534
Jorge Luís Borges: Things that might have been 534
Rafael Alberti: Burgos 535
Pablo Antonio Cuadra: Nata është një femër e panjohur 535

TEKAT E TRANZICIONIT TOANELE TRANZIŢIEI
Normat evropiane të varrimit / Normele europene de înmormântare 536

ARTE
Nuri Plaku: Piktura etiane dhe filozofia e qënies 537
Përsiatje për drurin dhe për ata që e bëjnë të flasë… 541
Ekspozitë shqiptare në Athinë 544

DULCIS IN FUNDO
Vinçenx Golletti Baffa: Ç’është demokracia (Disputatio suberudita) 545
Herta Müller – nobelistja e letërsisë për vitin 2009 553
DJE vendosa (IERI am spus) 554
Tek ne në Gjermani 555
Victor Eftimiu: Shqiponja 556
Paul Goma: Shpellanë 557


Devotamentul / Përkushtimi


-->
Un act de adevărat devotament este rezultatul unei cugetări care cântărește totul si alege; o consecință ferma şi senina a unei mari dezbateri interioare. / Një akt i vërtetë përkushtimi është rezultati i një përiatjeje që peshon gjithçka dhe zgjedh; pasojë e prerë dhe e qetë e një debati të brendshëm.
Georges Duhamel

Viata nu are preţ decât prin devotamentul ei fata de adevăr şi de bine. / Jeta nuk ka çmim veçse mes përkushtimit të saj ndaj së vërtetës dhe së mirës.
Ernest Renan

Adevăratul nume al devotamentului este dezinteresarea. / Emri i vërtetë i përkushtimit është painteresi.
Victor Hugo

Când primejdia e mare, inimile devotate se caută. / Kur rreziku është i madh, zemra e përkushtuara kërkojnë njëra-tjetrën.
Alexandre Dumas

Devotamentul. Aşa e numita in cuvinte omeneşti ambiţia care nădăjduieşte. / Përkushtimi. Kështu emërtohet me fjalë njerëzore synimi që shpreson.
Alexandre Dumas

Devotamentul este condiţia virtuţii. / Përkushtimi është kusht i virtytit.
Aristotel

Pragmatizmi / Pragmatismul


-->
Rrymë e filozofisë bashkëkohore, e cila, duke njësuar objektin e njohjes me procesin e njohjes, i këqyr nocionet, idetë, teoritë etj vetëm nga pikëpamja e rëndësisë së tyre praktike. (<>pragmatisme, angl. pragmatism)
Curent în filozofia contemporană care, identificând obiectul cunoaşterii cu procesul cunoaşterii, consideră noţiunile, ideile, teoriile etc. exclusiv din punctul de vedere al eficacităţii lor practice. (<>pragmatisme, engl. pragmatism)

Verba volant, scripta manent


-->
F i l o c a l i a

Începutul rătăcirii minţii este slava deşartă. Căci mintea fiind mişcată de aceasta, încearcă să mărginească dumnezeirea în chipuri şi înfăţişări. / Fillimi i turbullimit të mendjes është lavdia e rreme. Nga mendja vihet në lëvizje prej kësaj të fundit, rreket ta kufizojë të Perëndishmen në fytyra e pamje.
(Evagrie Ponticul)
Când vezi vreun gând că-ţi făgăduieşte slava omenească, să ştii sigur ca-ţi pregăteşte ruşine. / Kur sheh ndonjë mendim që të premton lavdi të rreme, ta dish me siguri se po të gatit turp.
(Marcu Ascetul)
Când vezi pe cineva îndurerat de multe ocări, cunoaşte că, după ce s-a umplut de gânduri de-ale slavei deşarte, seceră acum cu scârbă spicele seminţelor din inimă. / Kur sheh ndokënd që vuan nga shumë përgojime, njih se, pasi është mbushur me mendime të lavdisë së rreme, korr tani me ndoht lëvozhgat e farave në zemër.
(Marcu Ascetul)44
Cel ce cugetă semeţ şi cel ce iubeşte slava deşartă se însoţesc cu plăcere unul cu altul. Căci cel dintâi laudă pe iubitorul de slavă deşartă, care-i cade înainte slugarnic; iar celălalt măreşte pe cel cu cuget semeţ, care-l laudă într-una. / Mendjemadhi dhe ai që lakmon lavdinë e rreme, miqësohen me kënaqësi të madhe me njëri-tjetrin. Sepse i pari lëvdon adhuruesin e lavdisë së rreme, kurse i dyti e ngre në qiell atë që e lavdon paprerë. (Marcu Ascetul)