Simbolet mitike të Zanafillës (Krijimit) dhe Zbulesës (toka, uji, zjarri, ajri) në poezinë e W. B. Yeats-it

Brikena SMAJLI

(Pjesë nga punimi i Masterit në letërsi marrë nga Universiteti Shtetëror i Tiranës
me titull: Simbolika mitike e Zbulesës dhe Apokalipsës
tek poetët W. B. Yeats dhe T. S. Eliot)

a.         Lundrim për në Bizant

“Bota apokaliptike, parajsa e religjionit, paraqet në rend të parë, kategoritë e realitetit në format e dëshirës njerëzore, siç shihet nga format që marrin ato nga veprimi i civilizimit njerëzor.”# Si përgjigje e pohimit të mësipërm të Frye-it shohim se poezia e Yeats-it udhëtimin e saj kërkues e krijon duke u mbështetur edhe në simbolikën e Apokalipsës/ Zbulesës si pjesë e dëshirës dhe përfytyrimit parajsor, për rrjedhojë edhe gjuha simbolike e poezisë së tij është e kësaj natyre. Po të marrim në shqyrtim dy poezitë më domethënëse të Yeats-it Lundrim për në Bizant dhe Bizant, poezi të cilat kanë lidhje të ngushtë me njëra–tjetrën, jo vetëm se i përkasin një të ashtuquajturi ‘Eden’ për Yeats-in, nisur nga sistemi i tij mitik hënor#, por edhe për vetë vendin që zënë në këtë sistem, paraqesin interes. Në këto poezi ndeshim simbolet mitike të Zanafillës/Krijimit# dhe të Zbulesës.
Studimet angleze, të cilave u drejtohemi, bëjnë një vështrim të poezisë nga pikëpamja e simbolikës me të cilën autori shprehet: Bizanti, lundrimi, etj, duke e shpjeguar këtë me sistemin mitik hënor të Yeats-it, sipas të cilit poezitë përkojnë jo vetëm me një vend të “jetës së shpirtit pas vdekjes”, të cilën Yeats-i do të donte ta vizitonte si shpirt, apo si mundësi të re jete. Sipas sistemit mitik hënor të Yeats-it, Bizanti në periudhën për të cilën bëhet fjalë është interesant nga pikëpamja e historisë së njerëzimit. Ai(qytetërimi i tij) i përket periudhës së fazës 15-të, të cilës asnjë njeri nuk mund t’i përkasë. Kjo sepse, gjithmonë sipas veprës Një përfytyrim të Yeats-it, faza e 15-të karakterizohet nga subjektiviteti i pastër dhe si e tillë, përkon me faza të historisë njerëzore, ku sundon shpirti përballë natyrës plotësisht praktike; periudhë kjo e kërkimit shpirtëror dhe e profetëve.
Simbolika e trajtuar nga Yeats-i paraqet pikërisht këtë gjykim në lidhje me poezinë dhe sistemin e tij mitik hënor. Por këtu, duke mos kundërshtuar domethënien e poezive dhe shpjegimin e tyre sipas këtij sistemi, do të shtojmë se poezia, dy poezitë, paraqesin edhe një marrëdhënie me shkrimin e Zanafillës dhe atë të Zbulesës, zhvilluar sipas një projeksioni të një trajtimi të mëparshëm nga Simbolistët francezë të mitit të rënies# së njeriut, pjesë e një zhgënjimi individual ndaj shoqërisë njerëzore si edhe rezultat i përvojave shpirtërore të Yeats-it në një moshë të thyer tashmë. Këndvështrimin pesimist të botës dhe zhvillimin e një poezie të tillë si dëshirë ( miti i rënies së njeriut, Baudelaire-i, simbolizmi francez ) do të shtonim se e ka nxitur edhe marrëdhënia e Yeats-it me besimin fetar.
Yeats-i, megjithëse pati për një kohë lëkundje nga ndikimi i të atit, në besimin kristian, kurrë nuk duket se u shkëput nga feja edhe pse ai nuk është besimtar në kuptimin tradicional. Natyrisht është e vështirë të jesh i shkëputur nga besimi (qoftë edhe në të magjishmen) në një vend si Irlanda, ku një lidhje e tillë është kaq e theksuar dhe e natyrshme për jetën shpirtërore. Yeats-i nuk bën përjashtim. Ai përpiqet të rishkruajë tekstin zanafillor, si letërsi e kërkimit duke iu përgjigjur marrëdhënieve që krijoi me traditën letrare, familjare – kombëtare, përfshi këtu edhe zgjidhjen e tij individuale.
Kështu, qyteti, kopshti, kopeja e deleve, janë metafora organizuese të Biblës dhe të pjesës më të madhe të simbolizmit të krishterë dhe ato janë dhënë në identifikim të plotë metaforik në librin të quajtur, jo pa qëllim Apokalipsa ose Revelimi, e cila është projektuar me kujdes për të formuar një përfundim të pazhvendosur mitik për Biblën si tërësi#
Por uji, ajri, toka, zjarri, simbole që i gjejmë në poezitë e Yeats-it lidhen jo vetëm me Krijimin (Zanafillën), por edhe me simbolet elementarë klasikë evropianë, ato i ndeshim tek parasokratikët dhe më konkretisht tek Empedokli#, ato i ndeshim edhe si simbole bazë të krijimit në Bibël.# Kjo lidhje mes e Empedoklit dhe Biblës është për Yeats-in e natyrshme duke pasur parasysh edhe mënyrën si ai e sheh besimin fetar: dije ku shkrihen besimi në të magjishmen dhe njohja shkencore.
Përfshirja e simboleve të Zanafillës bëhet e qartë, nëse kemi parasysh se Yeats-i, në moshë të shtyrë tashmë#, mendon për fundin e jetës, krijimin artistik dhe pavdekësinë nëpërmjet tij, ndërsa ajo e Zbulesës, Apokalipsës së Shën. John-it na sqarohet më bindshëm, nëse kemi parasysh se Yeats-i e konsideron Bizantin e kohës para se Justiniani të mbyllte Akademinë dhe para se të ndërtohej Shën. Sofia si T. E Hulme-i, “një vend të huaj për jetën, të mënjanuar nga jeta e gjallë madje deri në përbuzje”#. Pikërisht atëherë arti i Bizantit iu përshtat ngushtësisht nevojave të kishës aq sa asnjë artist nuk mund të krijonte shkollën e as stilin e tij. Ajo që shihet edhe sot në artin bizantin është se ikonat nuk kanë një hije tokësore. Mjafton të përmendim se qielli kurrë nuk është i kaltër, si qielli tokësor, por i artë, siç duhet të jetë ai shpirtëror. Megjithëse Bizanti u pushtua nga turqit në fund të Mesjetës dhe Perandoria Bizantine duket se humbi, fakti i vetëm i kësaj humbjeje bëri që imazhi i Bizantit të ngrihej më tepër ideal dhe i ëndërrt, i ngjashëm me atë të Jeruzalemit të ri, simbol i botës tjetër.#
Pikërisht për këtë Bizanti është parë nga Yeats-i si një Eden tokësor nga njëra anë dhe vend i shpirtit pas vdekjes nga ana tjetër. Madje, po të shtyhemi më tej, në atë se çfarë Yeats-i shpreh, kemi të bëjmë për një vend ideal për kërkimin e tij artistik e më tej#.
Duke ndjekur këtë këndvështrim do përpiqemi të zbulojmë një tjetër simbolikë brenda këtyre dy poezive, e cila nuk ka të bëjë edhe thjesht me simbolikën e qytetit, por i bashkëngjitet dhe e plotëson atë.
Simbolika e qytetit dhe lundrimit.
Bizanti në kohën për të cilën na flet Yeatsë-i, (rreth viteve 381), është quajtur ashtu siç perandori Justinian filloi ta ndërtonte, një Jeruzalem i ri dhe një Romë e re, për rëndësinë që ai mori si nga marrëdhënia me traditën dhe origjinën e krishtërimit ashtu edhe për nga ndërtimi,# gjë që edhe për cilësinë e simboleve që e ndërtojnë, na sjellin ndër mend Biblën tek Zbulesa, Jeruzalemi i ri (21 – 22)#
Po kështu simbolikës së qytetit, kupto (tempullit)# i shtohet edhe simbolika e lundrimit, ajo e ujit, zjarrit, ajrit, tokës, zogut të artë të dalë nga zjarri.
Yeats-i i shkroi këto poezi në një moshë përkatësisht 62, 65 vjeçare, në të cilën njeriu, ashtu si Yeats-i, shqetësohet për pleqërinë. Vargjet që hapin dy strofat e para të poezisë së shkruar më 1927 janë:
That is no country for old men.
Ai nuk është vend për pleqtë.
An aged man is but a paltry thing …
A tattered coat upon a stick,… #
Një burrë në moshë është veç një send pa vlerë...
Një xhaketë e leckosur mbi një degë...

Simbolika e lundrimit sugjeron edhe një tjetër interpretim, atë të kërkimit, por e lidhur me simbolin arketip të ujit, ajo mbart sugjerime apokaliptike të përmbytjes, “...jetës njerëzore, gjendjes së kaosit ose të shprishjes që pason pas vdekjes së rëndomtë...”#
Ndërsa simbolikat e (tokës), (ajrit), zogut të artë, dalë nga zjarri lidhen ndërmjet tyre në mënyrë organike dhe domethënëse, meqë gjithçka shprehin nuk i përgjigjet edhe aq rendit logjik të vendosjes së tyre në natyrë.
Kështu, zogu nuk është i vërtetë, ai është një nga mrekullitë e magjisë, i dalë nga zjarri, i përpunuar nga një farkëtar mjeshtër, më tepër fryt i krijimit artistik se sa i natyrës, prandaj ai ka të bëjë jo vetëm me ajrin, por me tokën dhe zjarrin, si monumentet e pavdekshme për të cilat Yeats-i mallohet aq shumë, jo si vizitor, por si një i vdekur tashmë, i cili do të plotësojë etjen e shpirtit për dije dhe Dije. Kështu simbolet arketipe të Zbulesës si qyteti, njeriu, hyu, uji, zjarri shoqërohen me një simbol të kërkimit, si “lundrimi” (udhëtimi, nisja)#, e cila është mitema bazë e miteve mbi heronjtë.# Yeats-i na paraqet një, udhëtimin(lundrimin) e vet. Në dobi të kësaj na vjen një qasje Jeruzalem i ri–Bizanti ( i quajtur Jeruzalem i ri), po kështu, nëse Jeruzalemi i ri është vetëm shpirt i pastër, sepse ka mbërritur lartësinë shpirtërore (nusja e qengjit, shih: Zbulesa 21,9) Yeats-i kërkon të vdesë, ose e sheh veten si të pavlerë edhe të papranuar në një qytet të tillë si “aged man” (plak), “paltry thing” (send pa vlerë), “A tattered coat upon a stick”( një xhaketë e rreckosur mbi një degë), “a dying animal” (kafshë që vdes)#. Madje edhe të rinjtë që autori na i vë për kundër peshë të vetes, janë “dying generations” (breza që vdesin)#.
Gjithçka autori na shtyn të besojmë është një kundërvënie trup–shpirt dhe qyteti i Bizantit është strehuesi i shpirtit. Marrëdhëniet që krijojnë The young ...,( të rinjtë...,) birds in the trees...,(zogjtë në pemë...,) the salmon falls, ... seas, (kërcimet e salmonit,... detrat...,) fish, flesh,...(peshk(u), mish(i) )# (e gjallë, B. S) janë ato të përkohshmërisë tokësore. Autori nuk i shikon me zili këta banorë të Bizantit, tek ndalet si refren në vargjet: “Monuments of unageing intellect.” (monumentet e urtisë së pa moshë), “Nor is there singing school but studying/ Monuments of its own magnificence” (As ka atje shkollë të kënduari veç studimi/I monumenteve për t’magjishmen e tyre)#. Gjithë qëllimi i tij është i përqendruar në studimin, monumentet, mjeshtërinë e përjetësisë.
Poezia është e ndërtuar në kundërvënie funksionale dyshe dhe treshe. Kështu kemi:
Strofa I. Plaku–i riu; jeta–vdekja; trupi–shpirti (monumente të urtisë pamoshë), të cilat vetplotësohen më tej në kundërvënie të tjera: Plaku–“The young/In one another’s arms” /i riu në krahët e tjetrit (njeriu, toka), “birds in the trees” /zogjtë në pemë ( zogjtë, ajri), “the salmon falls”/kërcimet e salmonit (peshqit, uji), “seas”/detrat(uji), , “the mackerel crowded /Fish, flesh, or foul,... sensual music” # Për të përfunduar pastaj në një tjetër kundërvënie, Jetë-vdekje
Whatever is begotten, born, and dies
.
(çfarëdo që është sjellë, lindur edhe vdekur), ku kësaj të fundit, vdekjes, i shpëtojnë vetëm Monuments of unageing intellect (monumentet e urtisë pamoshë).#
Strofa II. (Plaku – i riu) shndërrohet në Plaku(trupi – shpirti)
An aged man is but a paltry thing,
A tattered coat upon a stick,
unless
Soul clap its hands and sing, and louder sing
For every tatter in its mortal dress
,
Një burrë i moshuar është veç një send pa vlerë,
Një xhaketë e rreckosur mbi një degë, sado
Që shpirti përplas duart dhe këndon, këndon më fort
Për çdo rreckë në veshjen e tij të vdekshme,
vdekja–jeta; kënga (Nor is there singing school but studying – dija
Monuments of its own magnificence;)# të gjitha në një këndvështrim, atë të plakut.
Siç shihet nga paraqitja e detajeve simbolikë në strofën e parë dhe të dytë, kemi pranëvënë për çdo simbol mitik të krijimit edhe elementet bazë të krijimit (tokë, ajër, ujë, zjarr) të cilëve u përkojnë detajet. Kështu, në këtë kuptim, marrëdhënia, simbolikë e jashtme, bashkëshoqërohet me bazën simbolike të krijimit, katër elementet klasikë të filozofisë evropiane, mbi të cilët shohim se krijohet edhe poezia.
Sipas këtij vëzhgimi strofa e tretë i përgjigjet këtyre detajeve (simbolikë) konkretë të cilët i mbivendosen përkatësve mitikë bazë, si më poshtë:
Strofa III
plaku - vdekja
zemra( sëmundja-dëshira), njeriu-përjetësia
trupi–shpirti
ku thelbësoret janë dy:
1. plaku - vdekja
2. njeriu - përjetësia
Plaku lë amanet shpirtin, tek përgjërohet ndaj mençurive, që rrinë në zjarrin e shenjtë të Zotit:#
…be the singing-masters of my soul.
…jini mjeshtërit këngëtarë të shpirtit tim.
Këtu kemi për herë të parë shfaqjen e elementit bazë të katërt të krijimit (zjarrit):
Consume my heart away; sick with desire
And fastened to a dying animal#,
Digjmani zemrën; t’sëmurë me dëshirë
Dhe mbërthejeni për një kafshë që po vdes
për të mbetur vetëm shpirt, pjesë nga zjarri qiellor, mjeshtëri e përjetësisë.
Autori, ka dy plane mbivendosje për trajtimin e simbolikës bazë të poezisë: lundrimit dhe Bizantit (atë bashkëkohor dhe atë bazë mitik). Kështu vazhdojmë me kundërvëniet:
plaku(shpirt) - trup pa formë
plaku - përjetësia
gjallesa(përkohësia në tokë) - monumentetet (përjetësia)
plaku, poeti - arti
përkohësia - përjetësia
pavdekësia
Ndërsa elementet bazë të mendësisë europiane toka, uji, ajri, zjarri paraqiten si më poshtë përkatësisht në stofën e parë kemi:
Njeriun (plaku) – toka, birdsajri, salmon, seasuji ;
në strofën e dytë njeriu – toka, sailed the seas (kupto, ardhja nga Irlanda bashkëkohore) – uji;
në strofën e tretë kemi shfaqjen për herë të parë të zjarrit – qiellor, “God’s holy fire”( zjarrit të shenjtë të Zotit),“perne in a gyre” (gji në shtjellë), por kjo në shprehjen e dëshirës, jo si prani, e cila mbetet vetëm tokësore (plaku).
Në strofën e katërt toka (shpirti i plakut), sepse ende shpirti i përket tokës; zjarri(tokësor) pjesë e përgatitjes së veprës së artit), sepse ende është e pashkëputur nga marrëdhënia natyrore tokësore–hyjnore (frymëzim i artit).
Kështu nën dritën e këtyre copëtimeve strukturore, shohim të përvijohet si në rrafshin sinkronik ashtu edhe në atë diakronik një interpretim i tekstit simbolik të Lundrim për Bizant.
Poezia ka dy simbole bazë, atë të lundrimit (kërkimit) që lidhet me elementin ujë dhe Bizantin, qytetin simbol të shpirtërores (për Yeats-in) mbartës imazhit të një Jeruzalemi të ri, që lidhet me elementin (tokë), në rastin tonë.
Misioni i kërkimit (lundrimit) ka të bëjë me një kërkim transhedental jo vetëm të artit, por edhe të atij. Në këtë kuptim kalimi nga plaku tek i riu, nga jeta në vdekje, nga trupi tek shpirti, nga përkohësia tek përjetësia realizohet përmes artit dhe zjarrit(hyjnor)
Poezia në elementet klasikë bazë paraqitet si më poshtë:
1.         uji →toka (titulli)
2.         strofat
3.         toka, ajri, uji
4.         toka, uji, toka
5.         zjarri(dëshirë), toka
6.         toka, zjarri (dëshirë)
Kjo skemë krijimi përkon me me Biblën (Zanafilla, 1-4) 1. Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën. 2. Toka ishte pa trajtë, e zbrazët dhe errësira mbulonte sipërfaqen e humnerës; dhe Fryma e Perëndisë fluturonte mbi sipërfaqen e ujërave. 3. Pastaj Perëndia tha: “U bëftë drita!”. 4. Dhe Perëndia pa që drita ishte e mirë; dhe Perëndia e ndau dritën nga errësira. ...
Skemën e së cilës mund ta shënojmë si më poshtë:
Krijimi
1.         qiejt, toka
2.         toka (uji)
3.         toka, drita
4.         drita (ditë – natë)
këtu, siç shihet, katër elementet e krijimit janë: qiejt, toka, uji, drita
krahasuar me katër elementët që nxorëm në poezinë e Yeats-it kemi
qiejt/ajri
toka/toka
uji/uji
drita/zjarri
Krahasimi na sugjeron simbolikën bazë pikërisht Zanafillën, por jo në një pikëpamje të plotë. Poezia Lundrim në Bizant, si edhe poezia tjetër Bizant, i përkasin një strukture të qartë në sistemin e tij mitik.
a.         Së pari janë shprehëse e një përshkrimi të historisë (sipas sistemit të tij mitik), ku Bizanti merr një vlerë të caktuar sipas fazave të hënës, fazës së 15-të të saj, fazë ku një qytetërim mbërrin në zenit#, bëhet fjalë për qytetërimin antitetik ( sipas Një përfytyrim të Yeats-it) dhe karakterizohet nga subjektiviteti i pastër.
b.         Së dyti, për sa i përket individit, poezitë sugjerojnë një përvojë të jetës së shpirtit pas vdekjes
Rrjedhimisht, poezia, duke sugjeruar simbolikën e (krijimit) Zanafillës, lidhet edhe me atë të Zbulesës, ku elementi i zjarrit zë një vend të rëndësishëm dhe është ndër simbolet bazë të saj. Ndërkohë si drita edhe si zjarri janë cilësi hyjnore.
-A jepen kështu në poezinë, poezitë tona?
-A kemi një ndërthurje të simbolikës biblike të Zanafillës dhe asaj të Zbulesës?
Vetë poezia na e jep zgjidhjen, ajo është e shkruar me synimin e një kërkimi shpirtëror të trupit e shpirtit pas vdekjes, ka në qendër një krijim(poezinë, poezitë), shpreh shqetësimin e poetit si krijues mbi krijesën e tij, kërkimin absolut të tij dhe sugjeron zgjidhjet sipas ideve të Yeats-it, nxitur nga komunikimet e tij me shpirtrat e Harun al Rashid-it, Kusta ben Luca-s, Leo Africanus-it etj.
Realizimi i poezisë Lundrim për Bizant, megjithatë pati e dështimet e veta. Miqtë e vunë në dukje të metën e qenies, megjithatë një poezi ende tokësore, jo shpirtërore. As Yeats-i nuk është se gjeti plotësisht zgjidhjet që kërkonte në të përderisa pak vite më vonë iu rikthye të njëjtës tematikë. Kështu, poezia tjetër, Bizant, synoi që kushtin e zjarrit ta ketë si element bazë të këtij kërkimi. Duke cituar nga Anima Mundi kemi:

Ekzistojnë dy realitete: tokësori dhe kushti i zjarrit. Gjithë fuqia vjen nga kushtëzimi tokësor, sepse atje takohen gjithë të kundërtat dhe, ekziston vetëm e kundërta e zgjedhjes së mundur, plot liri. Heterogjenia është edhe djallëzore, sepse djallëzorja është vendosja mbi të kundërtat e njëra-tjetrës; por me kushtin e zjarrit ajo është gjithë muzikë e gjithë prehje... I vdekuri, shpirtrat e të cilit kanë kaluar përmes gjithë përkimeve, dhe përkime, të cilat kanë arritur në fund, është në kushtin e zjarrit:( ...) shpirti i vishet trupit ritmik ose shpirtëror ose trupit ndriçues dhe sodit gjithë ngjarjet e kujtesës së vet, çdo shtytje e mundshme në një zotërim të përjetshëm të vetes në një çast të vetëm”#

Kështu autori realizon një vizion të krijimit, me simbolet bazë të tij, por kjo nuk mbetet këtu, mënyra se si janë integruar simbolet e Zanafillës/Krijimit(kupto edhe të krijimit autorial njerëzor) dhe të Zbulesës sjellin një poezi komplekse në universin që ajo na shpalos.

b.         Bizant

Në lidhje me këtë të fundit poezia tjetër Bizant paraqet interes për mënyrën se si simbolet e krijimit dhe ato apokaliptike ndërthuren. Ajo vepron në një kërkim më shpirtëror megjithëse qasja me të natyrshmen zhvillohet si përballje e shtjellim i kësaj shpirtëroreje.
Poezia, Bizant, ndryshe nga e para, ka pesë strofa.
Ky numërim nuk do të ishte i nevojshëm të përmendej, nëse krahasimi me poezinë e parë, përkatësisht me katër strofa, nuk do të përkonte me katër elementet klasikë (toka, uji, ajri, zjarri), marrëdhënia e të cilëve me simbolikën e Krijimit dhe Zbulesës u bashkëlidh me një kërkesë shpirtërore për përsosje dhe lidhjen e krijuesit (poetit) me krijimin, të tillë sa, nëse në bazë të idesë së poezisë ndeshim katër elementet (toka, uji, ajri, zjarri) me simbolikat sugjeruese të tyre, ku prania e një krijese si zog këngëtar, megjithatë pjesë e krijimit të farkëtarëve grekë dhe jo zog i natyrës, na përball një tjetër simbolikë që ka në bazë krijesën artistike bërë nga të gjitha këto ose krijimin në vetvete, e cila përkon me Idenë, sipas pre–sokratikëve; Frymën tek Bibla#; Dashurinë dhe Urrejtjen# sipas Empedoklit.
Duke u mbështetur përsëri në atë çfarë Platoni shpreh tek Timaeus#, e gjejmë të udhës të sqarojmë se pikërisht ky element i pestë, Ideja, Fryma, Dashuria dhe Urrejtja, pikërisht, sepse krijimi si i tillë përfshin të gjitha këto, është më i pranishëm në poezinë Bizant, meqenëse kjo poezi synon të përqendrohet në shpirtin/shpirtëroren dhe jo tokën/tokësoren. Një kuptimësi të tillë në lidhje me 5 strofat, duke e krahasuar me 4 strofat e poezisë së parë si edhe në lidhje me këtë element të pestë simbolik, do përpiqemi ta shtjellojmë në rreshtat që vijojnë:
Për sa i përket poezisë së parë kjo strukturë e poezisë në lidhje katër elementetet bazë klasikë duket e qartë. Poezia e dytë Bizant zhvendoset nga toka në qiell. Në fakt, kjo zhvendosje përkon me më pak hapësirë për imazhet e natyrës, imazhe që shmangen plotësisht që në vargun e pestë:
The unpurged images of day recede;
The Emperor's drunken soldiery are abed;
Night resonance recedes, night walkers' song
After great cathedral gong;
A starlit or a moonlit dome disdains
All that man is,
All mere complexities,
The fury and the mire of human veins. #
Imazhet e mjegullta të ditës tërhiqen
Ushtria e pirë e Perandorit është në shtrat;
Tingullsia e natës shuhet, ecësit e natës këndojnë
Pas kambanës së katedrales së madhe;
Një kapelë dritëyjore apo dritëhënore përbuz
Gjithë çfarë njeriu është,
Plot ndërlikime të thjeshta
Tërbimi dhe llumi i venave njerëzore.
Marrëdhënia, që u shpreh më sipër me elementet bazë klasikë tani zhvendoset në të tillë shpirtërore dhe si e tillë përkon jo më me tokën (shih vargjet më sipër), por me qiellin dhe detin, jo si pjesë e tokës, por e përtej jetës, që, rrjedhimisht, sugjerojnë një Eden dhe Apokalips mitik. Kështu edhe kërkimi, tashmë është qiellor dhe jo organik/tokësor. Sado i fshehur të paraqitet uni i poetit, ai flet në një pikëpamje shpirtërore, jo tokësore. Ky kërkim shpirtëror, do ta quanim “lundrim”, sipas poetemës që Yeats zgjedh në këto poezi, përforcohet më tej nga simbolika e Katedrales së madhe, e cila nuk është vetëm sugjerim për Katedralen e Shën. Sofisë, ndryshe edhe Kisha e Dijes së Shenjtë, #por ajo që kjo ndërtesë përfaqëson si simbolika e Bizantit, vendit të shenjtë, që, kështu është mit – simbol, i shndërruar në të tillë për shkak të tjetërsimit pas pushtimit otoman (Bizant, Kostandinopoja shndërrohet në Istambul dhe Shën. Sophia në xhami). Kuptimi i saj është simboliko–mitik për çfarë ajo përfaqëson si qyteti, tempulli, simbole tipike apokaliptike.# Pikërisht Katedralja dhe ...
A starlit or a moonlit dome disdains
All that man is,...”
Një kapelë dritëyjore ose dritëhënore përbuz
gjithë çfarë njeriu është.
Sipas sistemit mitik të Yeats-it, të shpjeguar në “Një përfytyrim” i cili përkon me fazat e njerëzimit, historisë njerëzore dhe jetën e shpirtit pas vdekjes, kemi 28 fazat e hënës në të cilat fazat 1 dhe 15 janë përkatësisht hëna e errët dhe ajo e plotë dhe, karakterizohen nga objektiviteti i pastër(mbizotërimi i diellit) dhe subjektiviteti i pastër(mbizotërimi i hënës), rrjedhimisht asnjë individ nuk mund t’i përkasë: prandaj kemi kapelën(që nuk mund të përfaqësojë ndërtesën tokësore, por tempullin e shenjtë që ka lidhje me qielloren): “starlit” dritëyjore(hëna e errët) ose “moonlit” dritëhënore (hëna e plotë).
Rrjedhimisht, strofa e parë e poezisë, ndërsa do të na flasë për këtë Bizant plotësisht subjektiv, sipas vendit që i përcakton Yeats-i në sistemin e tij mitik,(faza 15–të) përjashton që në vargjet e para tokësoren, njeriun e përbërë nga:
The fury and the mire of human veins.
tërbimi dhe llumi i venave njerëzore (gjaku).
Sugjerimi simboliko – mitik i katedrales, gongut të saj dhe kapelës duhet të risjellë në mend edhe vetë madhështinë dhe mrekullinë që pushton vizitorin i cili sheh për herë të parë këtë katedrale, punimet e saj të artit, mrekullinë arkitekturore të saj në lidhje me kubenë. Ajo është në vetvete vepra e pavdekshme e artit për të cilën mallohej aq shumë Yeats-i në poezinë e parë. Ajo është ideja, dashuria, monumenti i pavdekshëm, tempulli i Jeruzalemit të ri dhe, rrjedhimisht bashkëshoqërohet me simbolikën tipike të zjarrit dhe të detit, sipas Biblës, te Zbulesa.
Kështu bota shpirtërore e Bizantit vazhdon tashmë në një det në të cilin ndodhet poeti. Lundrimi është metafora tjetër e kërkimit që ushqen letërsinë e kërkimit si tek “Lundrim në Bizant” apo “shkallët gjarpëruese # Por lundrimi, ndryshe nga poezia e parë, është në tjetër botë, prandaj edhe deti nuk është më det si në Bibël# Si i tillë ai ka të bëjë me lundrimin e shpirtit në detin e përtejjetës, lundrim (udhëtim) që, i shoqëruar me simbolikën e ujit, nuk ka se si të mos shoqërohet me simbolikën e zjarrit si purifikues(purgatorial), apo edhe me imazhin e hijes dhe gojën pa frymë të një shpirti tjetër.
Shfaqja e artefaktit në strofën e tretë me detajet e tij si
Miracle, bird or golden handiwork,
More miracle than bird or handiwork,
... by the moon embittered.
Mrekulli, zog apo punim dore i artë,
Më tepër mrekulli se zog apo punim dore
,
... pranë hënës së pikëlluar.
zog, mrekulli, i artë, punuar me dorë, pranë hënës së pikëlluar (kupto hënës së errët) duhet parë e bashkëlidhur me përfytyrimin e vërtetë të Katedrales se Shën. Sofisë, qoftë edhe atë çfarë ajo përfaqëson. #
Strofa e katërt ka shfaqjen për herë të parë të elementit zjarr, por ky nuk është i përkohshmi, tokësori, njerëzori, por “flames begotten of flame” (flakë të lindura nga flakë).
Strofa e pestë i kthehet në tërësi detit, veç jo detit tokësor, por atij simboliko–mitik, të bashkëshoqëruar me idenë e thellësisë, përmbytjes, delfinit në shpinë të të cilit barten shpirtrat një nga një, zjarrit të kovaçhanave, që lidhet këtu me krijimin alkimik.
Të gjitha bashkë përbëjnë “alkiminë” e Krijimit/krijimit dhe Apokalipsës, që i përgjigjen një kërkimi përmbyllës shpirtëror të poetit pas vdekjes, për në vendin ideal të kërkimit tokësor për të: Bizantit, Katedrales së tij (të quajtur ndryshe edhe Katedralja e Dijes së Shenjtë),# artit të mrekullueshëm të Katedrales (ndërtimi, veprat e artit që e zbukurojnë, mermerët e dekoruar, mozaikët, punimet mjeshtërore me ar, bërë nga dora e mjeshtërve grekë arpunues në kovaçhanat e arta të perandorit). Të gjitha janë frymëzim hyjnor dhe, dhurues të pavdekësisë përmes artit.
Poezia në imazhet kryesore të saj ka këtë paraqitje:
Toka(Bizanti) qielli ( Bizanti) (titulli)
Strofat:
1.     Toka/ajri, qielli
2.     Deti, shpirtrat
3.     Arti, zogu i artë, (zjarri)
4.     Zjarri
5.     Deti, zjarri, arti
Imazhet historikë të Bizantit sjellin një sfond të udhëtimit shpirtëror pas jetës që i drejtohen detit mbi shpinë të delfinëve.
Udhëtimi fillon me qytetin antik, ndërsa Lundrim për Bizant kishte të bënte me një pikënisje nga Irlanda e re.#Përsëri ndeshim simbolikën e detit, që shpreh udhëtimin e gjatë dhe, mundësisht të rrezikshëm, të shpirtit pas vdekjes, sepse kjo poezi ndërtohet plotësisht në këtë gjendje. Rruga e shpirtit pas vdekjes, dhënë në një tjetër nivel ekzistence, shoqërohet më sugjerime nga Zanafilla pikërisht në lidhje me simbolikën e detit,
Dhe pashë një qiell të ri dhe një dhe të ri; sepse qielli i parë dhe dheu i parë kishin shkuar, dhe deti nuk ishte më”#
Poezia na përgjigjet me një det bartës të shpirtrave që sugjerohet në lundrimin e çuditshëm sepse:
Before me floats an image, man or shade,
Shade more than man, more image than a shade.
#
Para meje lundron një imazh, njeri apo hije
hije më tepër se njeri, më tepër imazh se hije....
Njeriu, shpirti i tij (shënimi im, b.s) është:
Astraddle on the dolphin's mire and blood, #
/Kaluar mbi baltën dhe gjakun e delfinit,
për të mbërritur në detin:
That dolphin-torn, that gong-tormented sea. #
Atë det delfin – ushqyes, atë det gong – mundues.
Kemi tre nivele prezantimi të detit
1.         vendin e kërkimit të thellësisë, udhëtimit shpirtëror, ku imazhi i shpirtrave dhe i shpirtit është i pranishëm. (Before me floats an image, man or shade,)
2.         vendin ku delfini rritet edhe ky simbol i shpirtit dhe mençurisë.
3.         vendin ku takohen shpirti dhe delfini, si dhe “deti nuk ishte më”#.
Simbolika e Bizantit tashmë lëviz në një plan më shpirtëror në krahasim me poezinë e parë. Bizanti tokësor plotësohet me imazhet e ushtrisë së perandorit në shtrat: (The Emperor's drunken soldiery are abed;) # dhe krijimit artistik, zogu i artë bashkë me Mermerët e dyshemesë së vallëzimit
Bizanti tokësor tërhiqet dhe imazhet që na shfaqen janë ato qiellorë të mbizotëruara nga zjarri dhe deti. Dhe pashë një qiell të ri dhe një dhe të ri; sepse qielli dhe dheu i parë kishin shkuar, dhe deti nuk ishte më.
Lundrimi nuk është më i tillë rrugëtim për, folësi e ka mbërritur vendin e dëshiruar në poezinë e parë, por edhe qyteti nuk është më i tillë, “Jeruzalemin e ri, që zbriste nga qielli, nga Perëndia, që ishte bërë gati si nuse e stolisur për burrin e vet”.
Ai nuk është populluar me të rinj, apo njerëz që do vdesin, por me shpirtra që barten në shpinë të delfinëve: një shpirt, një delfin, - shprehet Yeats-i. Poezia ka në thellësi të strukturës së saj simbolikën bazë të Zbulesës dhe më konkretisht aty gjejmë të gërshetuara bindshëm simbolikën bazë të saj: të tokës, qiellit, detit dhe zjarrit, shih Zbulesa 20 (11 – 15) dhe 21 (1- 8). Vetë poezia duhet lexuar në këtë perspektivë:
21, 1.Dhe pashë një qiell të ri dhe një dhe të ri; sepse qielli dhe dheu i parë kishin shkuar, dhe deti nuk ishte më.
2. Dhe unë, Gjoni, pashë qytetin e shenjtë, Jeruzalemin e ri, që zbriste nga qielli, nga Perëndia, që ishte bërë gati si nuse e stolisur për burrin e vet.
3. dhe dëgjova një zë të madh nga qielli që thoshte: “Ja tabernakulli” i Perëndisë me njerëzit! Dhe ai do të banojë me ta; edhe ata do të jenë populli i tij dhe vetë Perëndia do të jetë bashkë me ta, Perëndi e tyre.
4. dhe Perëndia do të thajë çdo lot nga sytë e tyre; dhe vdekja nuk do të jetë më; as brengë, as klithma, as mundim, sepse gjërat e mëparshme shkuan”....
Yeats-i po kërkon pavdekësinë nëpërmjet artit më shpirtëror, punimit me ar, nëpërmjet mrekullisë(jo mjeshtërisë) së përpunimit alkimik të tij. Këtu hyn në skenë ky zog i artë, farkëtuar nga farkat e arta të perandorit, fryt i frymëzimit hyjnor të artistëve arpunues. Rrjedhimisht, përveç vargjeve të para të poezisë, qenia njerëzore dhe tokësorja nuk janë më. Gjithçka që përmendet edhe dyshemeja me mozaikë e pallatit të perandorit edhe zogu i artë, katedralja etj., janë pjesë e kësaj qielloreje të shenjtë dhe të përjetshme, këtij frymimi shpirtëror, hyjnor si përshkrimi i Jeruzalemit të ri, plot shkëlqim e stoli, diaspri, kristali transparent, safiri, ari të kulluar si kristal transparent, topazi, kalcedoni, smeraldi, sardoniku, etj.
Kjo mund të dallohet edhe në karahasimin e dy strukturave simbolike bazë të poezive:
1.         uji →toka (titulli)- Lundrim për në Bizant
2.         strofat
3.         toka, ajri, uji
4.         toka, uji, toka
5.         zjarri(dëshirë), toka
6.         toka, zjarri (dëshirë)
Toka(Bizant) qielli ( Bizant) titulli - Bizant
Strofat:
1.         Toka, ajri/ Qielli
2.         Deti, shpirtrat
3.         Arti(zogu i artë), (Zjarri)
4.         Zjarri
5.         Deti, zjarri, arti
Dallimi është i tillë që na argumenton idenë e shprehur më parë, atë të pranisë në të një elementi të pestë të krijimit, Idesë, Frymës, Dashurisë. Kësaj i përgjigjet figura zogut të artë#:
Miracle, bird or golden handiwork,
More miracle than bird or handiwork,
Planted on the star-lit golden bough,
#
Mrekulli, zog apo punim dore i artë,
Më tepër mrekulli se zog apo punim dore,
Mbjellë mbi degën yjendezur të artë,
Zogu i artë është simbol i artistit dhe veprës së artit, po kështu zogu është përfytyrimi i lashtë për shpirtin. I punuar, aq më tepër prej ari, ai është kryevepra e artistit të frymëzuar nga krijuesi, prandaj Yeats-i e quan mrekulli më tepër se punim dore, prandaj ai lidhet me Idenë, Frymën dhe Dashurinë, fryt i së cilës është realizuar. Prandaj elementi Zjarr është aq i pranishëm.