KJELL ESPMARK: Thjeshtësi fisnike dhe madhështi e qetë / Simplitate nobilă şi măreţie calmă

Duke e pasur Hegelin si pikënisje, Vischer-i e përcakton të Bukurën si njësim i harmonishëm mes shpirtërores dhe lëndores, mishërimi plastik, ku ideja shfaqet në plotninë e vet, në të dukshme – arti i Greqisë antike dhe i Gëtes mund të jepen si shembuj. Vetë Vischer-i e emërton këtë idealrealizëm, një etiketë që iu vu edhe artit të Runebergut. Praktikisht, u desh që të vulosej si idealrealizëm krejt epoka mes romantizmit dhe e realizmit dhe u hulumtua se si ndikimet u përzgjatën në vizionin mbi letërsinë qysh në fillimin e shekullit XX. Estetika e të parit Komitet Nobel është një shembull bindës në këtë pikëpamje. Estetika wirseniane* ka parasysh një krijimtari që ribashkon një koncept idealist mbi realitetin me një ‚konkretësi’ ndijesore. Tipari i një ‚mjeshti të madh’ është se ky ‚rijep me qartësi jetën e njeriut’ (1903), por një synim i tillë realist nuk është veçse njëri nga përbërësit. Tjetri është një perspektivë e pranuar edhe nga Gëtja, mbi natyrën si sinonim për ‚të vërtetën’ dhe ‚frymën’, një shprehje-kyçe ‚në përputhje me natyrën’, kurse Fänrik ståls sägner citohet si model në lidhje me karakterizimin ‚në përputhje me natyrën’ (1909). (...) Vlerat e larta estetike quhen ‚masë’, ‚baraspeshë’ dhe ‚harmoni’ – fjalë nderi, që mund të gjenden në konceptin e Winckelmann-it për artin e Greqisë antike, si ‚edle Einfalt und stille Grösse’ (Thjeshtësi fisnike dhe madhështi e qetë). Figura etalon është sërish Gëtja, por krejt estetika vischeriane i ngre këto vlera në rangun e normave të arta.

Wirseniane vjen nga Carl David af Wirsén (9 dhjetor 1842 - 12 qershor 1912) poet e kritik letrar suedez, sekretar i përhershëm i Akademisë Suedeze në periudhën 1884-1912. 

[Pjesë nga libri „Çmimi për letërsinë”, Sh. B. Institutit Kulturor Rumun, 
Bukuresht, 2003, kapitulli ‚Froni, altari dhe familja’]