Jeta dhe rrethinat... / Viaţa şi periferiile...

Dështimi ynë në përjetimin e thellësive të jetës sonë na zgjon dëshirën dhe etjen për t’u ngjitur pas rrethinave të saj. Nuk ngopemi me lëndë.
Nuk marrim frymë, por tymosim. Nuk shijojmë, por hamë. Nuk shohim, por vështrojmë. Nu dashurohemi, por shthurremi. Nuk dëgjojmë, por heshtim me shpërfillje. Nuk hedhim valle, por përdredhim trupin. Nuk lutemi, por nxjerrim fjalë. Nuk punojmë, por robtohemi. Nuk martohemi, por nënshkruajmë ca kontrata. Nuk gëzojmë, por bëjmë gallatë. Nuk duam, por socializojmë. Nuk pendohemi, por ‘shprehemi’. Nuk guxojmë, por gjykojmë.
Flasim për Zotin, por nuk i përjetojmë gjërat e perëndishme.
E megjithatë, atje ku thua se të gjitrha çojnë në shkatërrim, se e ke humbur jetën, vjen një çast, një shkëndijë, një rreze përunjësie dhe ndjeshmërie, dhe zemra jote nis së rrahë sërish.

Iulia Enkelana: Poveste din ceară (scurt-metraj)

PERSONAJELE

LINA
O fată de treisprezece ani, slabă, de înălţime medie, cu părul lung, negru şi ochi de culoare închisă. Haine simple: pantaloni negri, cămaşă de blugi. Privire tristă şi îngândurată. Pasionată de desen.

SCULPTORUL ÎN CEARĂ
Tatăl Linei. Aproximativ patruzeci şi cinci de ani. Are părul dens, şaten închis şi ciufuluit, este ştirb şi poartă ochelari mari, rotunzi, cu sticlă groasă, care îi fac ochii să pară foarte mai mari. Îmbrăcat în salopete şi haine lejere. Înfăţişare comică.

CROITOREASA
Mama Linei. Aproximativ patruzeci de ani. Înaltă, zveltă, cu ochi verzi şi păr blond-cenuşiu. Poartă haine în culori deschise. Are chipul blând şi cald.

GAȘCA GĂLĂGIOASĂ
Tineri populari în comunitate, îmbrăcaţi după ultima modă, evident foarte preocupaţi de aspectul lor. Râd tot timpul şi fac gălăgie. Temele lor de discuţii sunt, în general, bârfele. Au o părere deosebit de bună despre ei înşişi.

CELE DOUĂ FETE DIN GRUP
O fată – înaltă, cu părul lung şi blond şi ochi albaştri. Nu foarte slabă. Machiaj roz şi cu prea mult rimel. Tricou roz pe care scrie „Luv is luv no matter wutt” şi pantaloni albi.
Cealaltă fată – foarte slabă, cu breton şi păr lung şi drept, tuns în scări. Ochi verzi. Machiaj negru strident şi buze vişinii. Cămaşă în carouri şi blugi strâmţi. Căciulă gri pe care scrie „Fuck society”.


Scris cu alb pe fond negru:
Lina era o fată cu multă imaginaţie, dar fără prieteni.

Nichita Stănescu: Poesis

Un presentiment


Nu ninge când e foarte frig,
Nu plouă când e foarte cald.
Nu vin cuvintele, când te naşti
Nu vine anul nou, când mori.
Nu pentru vedere este lumina
Nu pentru mit sunt zeii!
Nu pentru timp sunt stelele
Nu pentru Nu este Nu!
Nu vii niciodată când mi-e foarte dor de tine
Nu mori niciodată
când te urăsc de moarte.

Luan Starova: Libra / Cărți - fragment

Scriitor de expresie macedoneană și albaneză, diplomat, profesor și academician născut la 14 august 1941, autor al Sagăi Balcanice (Cărțile tatălui, Vremea caprelor, Muzeul ateismului ș.a.) tradusă în numeroase limbi străine și apreciate la superlativ.


Libra

Çdo libër i ri ngjallte gëzim të madh në shpirtin e babait.
Megjithëse ishim një familje e madhe, jetonim në një shtëpi të vogël. Çdo pëllëmbë e shtëpisë, edhe ashtu e tejngarkuar me praninë tonë, ishte e mbushur me sende të ndryshme. S’kishte kënd ku, sikur të vihej qoftë edhe një libër, të mos prishej rendi me të cilin ishim mësuar vite me radhë.
Kështu, mund ta merrni me mend se sa të drejtë kishte nëna të mërzitej për çdo libër të ri që blinte babai, në radhë të parë pse ishim shumë ngushtë në shtëpi, e pastaj edhe për shkak të zvogëlimit të buxhetit familjar. Mirëpo, nëna, si një vitore e vërtetë e vatrës familjare, gjithmonë zbulonte ndonjë vend për librat e rinj, qoftë edhe jashtë bibliotekës dëng të babait. Kështu, ajo bëhej edhe bibliotekare e padukshme e librave të babait. Dhe kur babai kërkonte ndonjë libër, për të cilin s’ishte i sigurt në e kishte, nëna do të kjujtohej se për cilin ishte fjala dhe ashtu qetë-qetë do ta nxirrte nga ndonjë skutë e sajuar në mur dhe, si pa u vënë re, do ta linte mbi tryezën e punës të babait, i cili, ashtu i përhumbur, i sodiste raftet e bibliotekës në kërkim të librit që i duhej, po me kujdes e ruante edhe mendimin që duhej ta formësonte. 
Kur kjo qetësi prishej prej hapërimeve të lehta të nënës që largohej, hapërime që si pëshpëritje lajmëronin se libri ishte gjetur, atëherë babai përmendej.

Mariklena Niço: "fli dhe zgjohu derisa të lindesh / dormi şi trezeşte-te până te vei naşte..."

Një vend për të vdekur, një vend për të lindur


Vijë kumbimet e një toke që s’është prej dheu
gjithëherë e mundshme, e pambërritshme
Shenjat për atje rrinë brenda në lëkurë
e s’ke mësuar të zhvishesh.
Të ndjell një pamje e harruar në zemër
nisesh pa sy e pa trup
nisesh e frymë s’merr
si të jesh i vendosur për vdekjen para jetës
Rrugës mbledh sy mërgimtarësh të tjerë
sikur të mund t’i hapje të gjithë
dritë do të bëhej.

Gjurmë / Urme

Gjuhë të lashta – letërsi të reja


Letërsia shqipe hyn në një grup të vogël e të zgjedhur, me letërsi të reja që vijnë nga gjuhë të lashta dhe që bartin në themele një thesar epiko-lirik të pazakontë, shprehur e përkryer gojarisht, - falë përmasës ritualistike të Kujtesës, - nga disa brezni. Shkrimtarët shqiptarë të viteve '20-'30, veçmas Kuteli, Poradeci, Koliqi, Fishta, Noli dhe Migjeni morën tema dhe struktura metaforike nga ai thesar dhe u përpoqën t’i vendosnin si gurë themeli në letërsinë e shkruar, e cila s’mund të përfshihej në korin e letërsive perëndimore pa shlyer ‚haraçin‘ e rimarrjeve apo të kopjimeve të stërholluara. Për fat të mirë, veçanësia e gjuhës shqipe, si edhe sot, u mësoi se lashtësia e një gjuhe nuk pranon gjithçka, pavarësisht nga vlera e diçkaje në një gjuhë apo letërsi të madhe. Çdo gjuhe i takon një truall (realitet), të cilin s’mund ta njohë, ta punojë e ta mbrojë me mjete të huaja. Për këtë arsye, edhe përkthimet e perlave të shqipes në gjuhë të tjera kërkojnë dhunti gati të së njëjtës përmasë. Kur shkrova se ‚shqipja ua pakëson mundësitë e përkthimit në gjuhë të tjera pikërisht autorëve që e shkruajnë më mirë‘, pati zëra që e përqeshën, apo e keqkuptuan këtë bindje. Në fakt, shqipja është një gjuhë që, përmes pasurisë dhe së papërsëritshmes, mban ‚peng’ bijtë që e shkruajnë më mirë. Sa më mirë ta shkruash, aq më peng mbetesh në kohë e hapësirë, gjer edhe vetëm nga paaftësia e bashkëfolëseve për të të lexuar, si dhe e përkthyesve për ta njohur me themel shpirtin e gjuhës sate[1].

Floresha Dado: Ce s-a spus despre istoria literaturii noastre... (Ç’është thënë për historinë e letërsisë sonë?)

Profesoară de literatura, membră plină și directoare a Secției de Științe Sociologice Albanologic în cadrul Academiei de Științe a Albaniei, autoarea unor studii de anvergură în domeniul istoriei și teoriei literaturii. Fragmentul este preluat din monografia științifică ”Sfide Teoretice ale Istoriografie Literare” (Sfida Teorike të Historiografisë Letrare), Tirana 2009.

 

În timp ce străduințele de a alcătui texte ale istoriei literaturii albaneze le întâlnim la sfârșitul secolului XIX, gândirea critică asupra realizărilor și problemelor istoriografiei noastre a rămas căldicică. Cu puține excepții (în anii '30), istoriile literaturii, după anul 1945, nu s-au supus dezbaterilor profesionale. În vreun caz separat, observațiile erau scurte și prea schematice. Deși în anul 1941 Arshi Pipa afirmase că ”Ne lipsește o critică literară sistematică. Până acum niciun demers serios nu s-a făcut în jurul literaturii Albaneze. Tot rezultatul rămâne în vreo carte ciungă a vreunui profesor și în câteva foi tipărite în grabă pentru nevoi școlaricești”, nu au existat judecăți științifice despre textele scrise în decursul vremii. Două erau, după părerea noastră, cauzele lipsei acestei dezbateri:
1. Criteriile definite de către conducătorii politici ai științei albaneze nu creau un spațiu prilenic judecății de valoare, sau de dezbateri asupra problematicii istoriei literaturii. Cu toate încercările istoricilor vremii, ”științăria” textelor era controlată și prejudiciată;
2. Pregătirea profesională limitată la nivelurile teoriei schematice sovietice, nu putea deschide dispute cu caracter științific, care ar fi putut schimba și pune în mișcare aspecte esențiale ale istoriografiei noastre literare. Schema conceptării structurii acesteia, a metodei de interpretare, inclusiv criteriul periodizării, erau aproape statice.

Artan Minarolli: Zhurmat

(tregim)*

Papritur ishte bërë me shtëpi të re. Arriti më në fund ta shesë apartamentin e vogël në qendër të qytetit dhe të sajojë një tjetër në periferi. Ishte i kënaqur, shumë i kënaqur, që e kishte braktisur atë të vjetrën dhe kishte hyrë në një të re. Kishte shpëtuar nga ai vend i mallkuar… Trafiku i rrugës kryesore ishte bërë aq zhurmëmadh, saqë ai kishte filluar të shqetësohej e më pas të vuante shumë gjatë natës. Jo vetëm që nuk e zinte gjumi, por dhe irritohej, gulçonte e mbushej me djersë nga ato zhurma që vinin nga të gjitha llojet e makinave, pikërisht poshtë dritares së tij, e sidomos nga ata të mallkuar autobuzë të mëdhenj që niseshin në mes të natës dhe shpërdaheshin në të gjitha drejtimet: Greqi, Kosovë, Kroaci, e vërdallë nëpër botë. Po të niseshin të gjithë në një orë, nuk do të ishte fare shqetësim, do të ishte vetëm një çast dhe më pas ai do të shpëtonte e do të rehatohej. Ai mund të qetësohej dhe, i përhumbur në gjysmë-gjumin e tij, të përballonte kalimin e veturave të vogla që nuk arrinin t’ia shkatërronin cipën e hollë të respektit që kishte për qytetërimin. Ai mund të bënte disa përpjekje të vogla dhe ta fitonte betejën me zhurmat e parëndësishme kur, në gjëndje jermi, mund ta kalonte natën me përshtypjen se kishte fjetur. Por nuk ishte kështu; autobuzët niseshin në orare të ndryshme. Ai duhej të përballonte gjithë natën nisjet e njëpasnjëshme të të gjitha linjave. Ai i kishte mësuar përmëndësh oraret dhe drejtimet e autobuzëve. I numëronte ato me radhë. Në fillim dëgjonte bisedat me zë të lartë të pasagjerëve kur fillonin të ndaheshin me ata që i përcillnin. Në këtë çast mendonte pothuajse gjithnjë se pse duhej të ndaheshin me aq zhurmë. Pse putheshin e bërtisnin aq shumë? Edhe diçka tjetër; i bënte shumë përshtypje se sa shumë dëgjoheshin ato zhurma në këtë orë të natës. Kishte mbajtur vesh gjatë ditës të njëjtën situatë në ca vende të tjera të qytetit. Ishte tamam si nata me ditën. Dukej tamam sikur nata e heshtur kishte vënë altoparlante shumë të mëdhej që përhapnin zhurmat nga të katër anët.

Khalil Xhibran: "Profeti"

Përktheu Viktor BAKILLARI


TITULLI NË GJUHËN FRËNGE “LE PROPHÈTE”
AUTORI: KHALIL GIBRAN (HALIL XHIBRANI)
SHQIPËROI: VIKTOR Z. BAKILLARI (viktorbakillari@yahoo.com)
REDAKTOI: Prof. Dr. NONDA VARFI
ISBN: 99943-628-5-2

Al - Mustafai, i zgjedhuri nga Zoti, i adhuruari, agimi i jetës së vet, kishte pritur plot 12 vjet në qytetin e Orfalezës kthimin e anijes, e cila do ta binte sërish në ishullin e lindjes.
Dhe ja, viti i dymbëdhjetë, në ditën e shtatë të shtatorit teksa i ngjitej një kodre që ngrihej matanë bedenave të qytetit, hodhi vështrimin në drejtim të detit, pa anijen që përparonte bashkë me një mjegull të lehtë.
Kanatat e zemrës iu hapën plotësisht dhe gëzimi i tij fluturoi tutje mbi dallgët. Atëherë mbylli sytë dhe në qetësinë e shpirtit u kroth në lutje.

Por, ndërsa zbriste kodrën, një trishtim i ri e kaploi dhe tha me vete: Po si t’ia bëj që të nisem i qetë dhe jo i brengosur? Jo, nuk mund të largohem nga ky qytet pa një brengë në zemër.
Të gjata qenë ditët e hidhura që kalova nën strehën e bedenave të tij, të gjata netët e vetmisë; e kush do të ndahej nga dhimbja dhe nga vetmia pa brengë?
Të shumta janë parcelat e shpirtit që shpërndava nëpër këto rrugë; të shumtë fëmijët e dëshirës sime që ecin këmbëzbathur nëpër këto kodra, e pra nuk mundem të shkëputem dot pa një barrë, pa një mundim.
Nuk është një petk që e heq sot, është një lëkurë që duhet ta zhvas me duart e mia.
Nuk është një mendim që po braktis, është një zemër e zbutur nga uria dhe etja.

Adonis: Parathënie për "Profeti"-n e Khalil Xhibranit



1
Xhibran Halil Xhibrani, duke iu drejtuar poetëve tradicionalë, shpalos artin e vet poetik në këtë mënyrë:

Ju që fqinjëroni me të kaluarën, dijeni se ne priremi drejt një dite, agimi i së cilës është i qëndisur nga e fshehta.
Ju jeni në kërkim të kujtimit dhe të spektreve të tij,
Ndërsa ne kërkojmë spektrin e shpresës.
Ju keni përshkuar tokën dhe skajet e saj,
Ndërsa ne kalojmë një hapësirë për të hyrë te një tjetër.

Agim Baçi: Stili i të shkruarit dhe “stili i të lexuarit”

Në kuptimin klasik, Stili në letërsi nënkupton mënyrën personale të të shkruarit. “Stili është vetë autori”, shprehej studiuesi francez Buffo, duke dhënë ndoshta edhe definicionin më klasik të stilit. Për Gëten, vepra kishte stil kur arrinte një harmoni origjinale, përmbyllëse, të papërsëritshme të vetën. Poeti Leopardi, thoshte se stili është ajo forcë që quhet origjinalitet. Për Floberin stili është një mënyrë për t’i dhënë formë veprës në mënyrë origjinale. Ndërsa për Marsel Prustin stili kthehet në një lloj zgjuarsie, që veçon shkrimtarin nga autorët e tjerë.
Kritiku Luixhi Parejson, në librin e tij “Vërejtje për stilin” shkruante se të flasësh për stilin do të thotë të flasësh se si është shkruar vepra. Ndërkaq, duke iu referuar zbërthimit të veprës përmes stilit, siç sugjeron Parejson, studiuesi Umberto Eko arrin në përfundimin se, “një semiotikë e arteve nuk është gjë tjetër veçse një vënie në dukje e makinacioneve të stilit dhe se semiotika përfaqëson formën më të lartë të stilitikës dhe modelin e çdo kritike arti”.

„S'më duhen lëvdata, as pare të thata Për vargjet që thurra me lotët e mi”


Ardian Vehbiu: Táni me zemër të madhe

Sa më erdhi lajmi i largët për humbjen e të shtrenjtit Tan Minarolli, m’u desh të kapesha me çdo kusht pas një fjale, një fraze, një mendimi të tillë që ta mbështillte të tërin, ashtu siç e njihja dhe e kujtoja unë.
Dhe m’u bë sikur ia dëgjova Tanit zërin prej baritoni, që më tha kështu:
I am large. I contain multitudes.
Me fjalët e Walt Whitman-it. Kështu e kam njohur, kështu do ta mbaj mend – si njeriun që mbante brenda vetes të përqafuar krejt Tiranën; si Njeriun, me shkronjë të madhe.
Pat botuar një vëllim me tregime, “Kufoma e një telefoni”, para shumë vjetësh, të cilin zakonisht ia përmendin pas filmave që ka drejtuar; por unë atë vëllim do t’ua këshilloja të gjithë atyre që dëshirojnë të përjetojnë humanizmin e Tanit.
Interesimin e tij për njeriun e rrugës, hallexhiun, njeriun e munduar, atë që nuk ka bërë dot emër; që e kanë shkelur dhe pështyrë; njeriun e çuditshëm, të tejdukshëm e të pastrehë në qytetin e rrokaqiejve të suksesit.
Tanin e donin shumë – e ndalnin në rrugë, e përqafonin, i besonin dhimbjet dhe sekretet. Një usta i vjetër, Xha Dhimitri; marangozi të cilin e patëm pajtuar dikur për të na ndrequr një tavolinë ping-pongu, më pat thënë: “Është sheqerli.”

"Lindur në provincë, kujtesa e qytetit bri detit – detarët dhe njerëzit e brendatokës..." – Bisedë me shkrimtarin Arian Leka

Kafe “Detari”, ku uleshin njerëzit e detit, rishfaqt si në ëndërr, nuk është më, por durrsakët e vjetër, por edhe ata që e mbajnë mend në fëmijërinë e tyre, shohin se si në një tavolinë rrinë kapitenët e në një tjetër detarët e rinj. Mandej, e gjithë kujtesa e magjishme e një qyteti bri detit shpërfaqet në rrëfime ku ta ka ënda të futesh edhe vetë.

Fatmira Nikolli: Është botuar në Serbi, libri juaj i eseve “Dolap”. Si ka nisur shkrimi i këtij libri?

Arian Leka: Ka filluar para 10 vitesh, në vitin 2005. U ftova në një festival të esesë, “Esej Dani” në Pula, Kroaci, ku paraqita esenë, “Lindur në Provincë”, pjesë e këtij libri. Ky tekst bëri përshtypje të mirë dhe nga versioni i shkurtuar me të cilin u paraqita, ofrova për botim versionin e plotë. Kjo ese, tanimë e zgjeruar në formatin e një libri, është përkthyer dhe botuar në gjermanisht, polonisht, serbisht, anglisht, kroatisht dhe në gjuhën malazeze.

Mariklena Niço: Diafragma e heshtjes (Diafragma tăcerii)

Mariklena Niҫo u lind në Korҫë më 24 korrik 1978. E kaloi fëmijërinë në një kohë të ҫuditshme, kur asgjë nuk thirrej me emrin e vet dhe gjërat më të rëndësishme thuheshin me sy, buzëkafshuar. (Një tipar që ende ruhet nga gratë në këtë zonë për të thënë të pathënat). Adoleshenca përkoi me vitet kur në Shqipëri të gjithë e zgjidhën gjuhën e lidhur prej dekadash dhe sikur u zbrazën prej Kutisë së Pandorës historitë më të pabesueshme. Shkrimi i poezisë përkon me këtë periudhë. Në vitin 2000 përfundoi studimet universitare në degën gjuhë-letërsi pranë Fakultetit Histori-Filologji në Universitetin e Tiranës. Botoi përmbledhjen e parë poetike, “Pylli i Muzave”, në vitin 2007 (Ombra GVG). Ka botuar disa cikle poetike në revistat letrare: “Mehr Licht”, „MM„, „Haemus” etj. Pjesë nga krijimtaria e saj janë përfshirë në Antologjinë me poetë dhe mendimtarë ballkanas, “My last million”, botuar në gjuhën rumune, 2014. Është e pranishme, gjithashtu, në Antologjinë e poezisë dhe prozës së re shqiptare, botuar në gjuhën kroate nga libraria Booksa në Zagreb, 2014. Ka në sirtar një përmbledhje poetike ende të pabotuar. Aktualisht jeton dhe shkruan në Prishtinë. 

***

Disa vende në kujtesë
i shuan fryma.
Triumf i erës
mbi myshkun e shkëmbin.

Bogdan-Alexandru Stănescu: Poezi/i

Poet, eseist, studjues i letërsisë dhe botues rumun,
lindur në vitin 1979, autor i disa librave poetikë dhe studimorë.



Shtëpia e dhimbjes
(Casa durerii)

Mirseardhët në shtëpinë e dhimbjes!
Këtu strukemi pranë mureve
Dhëmbët ngulen në murin prej gëlqereje
shtesa e kalçiumit – e paçmueshme
Këtu nuk prekim, gjithçka bëhet me pëshpëritje, rëniet tona
janë të ëmbla porsi
Lartimi në qiej
Nderohemi, ashtu siç luani nderon drekën
duhemi, ashtu si bubuzhelët duan acidin borik
Mir-se-erdhët! Kemi nevojë për shikues
përndryshe ç’duhen kaq fjalë të zgjedhura?

Ilirjan Zhupa: „dar ce este dincolo de dor... / po ç’është përtej mallit...”

Përtej…

Përtej jetës është vdekja: - Po ç’është përtej vdekjes?
Përtej dashurisë është urrejtja: - Po ç’është përtej urrejtjes?
Përtej dritës është errësira: - Po ç’është përtej errësirës?
Përtej së keqes është e mira: - Po ç’është përtej së mirës?
Përtej fajit është falja: - Po ç’është përtej faljes?
Përtej heshtjes është fjala: - Po ç’është përtej fjalës?
Përtej shpirtit është syri: - Po ç’është përtej syrit?
Përtej zjarrit është hiri: - Po ç’është përtej hirit?
Përtej ëngjëllit është djalli: - Po ç’është përtej djallit?
Përtej harresës është malli: - Po ç’është përtej mallit?

Përtej meje je ti: - Po ç’është përtej teje.

Dincolo...

Dincolo de viaţă e moartea: - Dar ce-i dincolo de moarte?
Dincolo de dragoste e ura: - Dar ce-i dincolo de ură?
Dincolo de lumină e bezna: - Dar ce-i dincolo de beznă?
Dincolo de rău e binele: - Dar ce-i dincolo de bine?
Diuncolo de vină e iertarea: - Dar ce-i dincolo de iertare?
Dincolo de tăcere e cuvântul: - Dar ce-i dincolo de cuvânt?
Dincolo de suflet e ochiul: - Dar ce-i dincolo de ochi?
Dincolo de foc e cenuşa: - Dar ce-i dincolo de cenuşă?
Dincolo de înger e ăla: - Dar ce-i dincolo de ăla?
Dincolo de uitare e dorul: - Dar ce-i dincolo de dor?

Dincolo de mine eşti tu: - Dar ce-i dincolo de tine.



În română: A.-Ch. Kuciuk ©

Shpend Topollaj: Këngëtarja e pafat (Cântăreaţa nenorocoasă)

Kujtimit të Jorgjie Velos

Ndofta pak e mbajnë mend Jorgjien sot. Atë mexosopranon e bukur me atë zërin e rrallë. Dhe patjetër që akoma më të pakët janë ata që e dinë fatin e saj dhe mënyrën tragjike se si vdiq. Pas mbarimit të Liceut në Tiranë, Jorgjies i doli bursa për të vazhduar studimet e larta në Konservatorin e Bukureshtit. Ajo e priti me shumë gëzim këtë. Rumania seç kishte një histori të ngjashme me atë të Shqipërisë. Sidomos pushtimet romake dhe ato turke i afronin shumë këto dy vende. Ne kishim Skënderbeun, një hero që i bashkoi princët shqiptarë, dhe rumunët një shekull e gjysmë pas tij nxorën Mihai Trimin, që bashkoi tri principatat, duke mbetur kështu si simbol kombëtar për atë popull. Bukureshti, buzë lumit Dëmbovica, degë e Danubit, që ishte bërë kryeqytet qysh nga viti 1659 (nën sundimin e princit Gheorghe Ghica / Gjika), me ndërtimet, kishat mesjetare dhe njerëzit e shquar të shkencës dhe kulturës, ishte një qytet i madh dhe plot gjallëri.

Lasgush Poradeci: Steaua

Pseudonimul literar al lui Llazar Gusho, poet, gânditor, traducător, născut la Pogradec, Albania, în anul 1899 şi decedat la Tirana în 1987. A studiat literatura la Bucureşti şi la Graz, Austria, unde şi-a susţinut doctoratul cu o lucrare despre opera poetică a lui Eminescu. A fost cel mai apreciat liric albanez al secolului XX. Poet prin excelenţă, Poradeci a lăsat moştenire volumele “Dansul stelelor” (prima ediţie: Constanţa, 1933) şi “Steaua inimii” (prima ediţie: Constanţa, 1937).

 

Steaua

(Ylli)


Iese din suflet o stea
Sărmană, de unde vii?
Parcă sus pe deal ardea
Sau zbura înspre tării

Parcă se mistuie iar
Jos, în piept, printre himere
Parcă se pogoară – jar
Steaua vieţii ce nu piere

Stea şi dor, vă-ngemănaţi
Răpind inima-mi din ceaţă
Străluciţi şi iar plecaţi
Lângă cer şi lângă viaţă.

Selecţie şi traducere: A.-Ch. Kuciuk ©

Ndre Mjeda: Leul

Poet, lingvist, traducător și preot catolic (1866-1937), a studiat în Spania, Polonia, Croația și Italia. Doctor în filosofie și teologie. Opera lui principală rămâne “Juvenilia” (Viena, 1917), culegere de poezii și poeme romantice și neoclasice. Este unul dintre cei mai buni mânuitori ai limbii albaneze. A scris în dialectul ghegh.

 

Leul

(Luani)


Venea leul din război
Casa şi-o visa în drum
Dar în locul ei găsi
Doar ruine, foc şi scrum

Stă, se uită şi nu plânge
De regrete e sătul
Cuvântând, inima-şi frânge:
“Am puterea, mi-e destul…”


Selecţie şi traducere: A.-Ch. Kuciuk ©

Gabriella Montanari: “Carmen sanum in corpore sano”

[Arben Dedja: „The Vanishing Twin„]


In questo preciso istante c’è solo una distesa di acqua salata che separa la terra d’origine di Arben Dedja dalla mia. Qui, la costa romagnola irrorata dal polline dei pini. Sull’altra sponda, scavalcato l’Adriatico bicolore e puntato il timone un po’ più a sud, l’Albania da cui ancora si parte con un bagaglio a mano di speranze.
Arben, dalla sua terra, se n’è andato più di quindici anni fa, con una laurea in medicina come lasciapassare. Quella verso l’Italia è stata una traversata forse già iscritta nel suo DNA: impara l’italiano da bambino, traduce Cavalcanti, Montale e Saba, scrive poesie direttamente nella nostra lingua o si autotraduce. Oggi fa ricerca nel campo della cardiochirurgia pediatrica presso l’Università di Padova.

Alisa Velaj: "și păsările uitării / dhe zogjtë e harresës"

Poetă, doctor în filologie și profesoară de literatură, născută la Vlora în anul 1982, autoare a volumelor poetice Temeliile vântului (Themelet e eres), Pe marginea flăcării (Përanash flakës), Către aer (Drejtajrit) și Evanghelie de lumină (Ungjill drite). Poezii ale Alisei Velaj au apărut în numeroase reviste prestigioase de literatură, în engleză și în alte limbi de largă circulație.

Aleph

E târziu, prea târziu
Să te îneci în verdele acestei păduri
Și păsările uitării de mult s-au dus.
Ciripiturile rămas-au atârnate de crengi…

E târziu, prea târziu
Să-ți serbezi reîmprospătările sub umbra bradului.
Ramurile aparțin deja doar pădurii
Întrebările – sinelui și ciripiturilor.

E târziu
Mai mult decât târziu
Monologul ierbii te anunțase!

Ardian Vehbiu: Ospitalitate / Mikpritje - Prosa

Scriitor, eseist, lingvist şi jurnalist al culturii cetăţeneşti, născut la Tirana, Ardian Vehbiu a absolvit Facultatea de Istorie-Filologie a Universităţii de Stat din Tirana, iar în perioada 1983-1990 a lucrat la Institutul de Literatură şi Lingvistică al Academiei de Ştiinţe a Albaniei. S-a specializat în cercetarea lexicologiei, semanticii şi stilisticii. După un stagiu ştiinţific de un an lângă Universitatea “La Sapienza” din Roma, a devenit lector al limbii albaneze la Catedra de Limbă şi Literatură Albaneză a Institutului Oriental din Napoli. S-a mutat la New York în anul 1996.
Autor a numeroase lucrări importante de eseistică şi literatură, precum “Descoperirea Albaniei” (Zbulimi i Shqipërisë / La Scoperta dell’Albania), Milano 1996, Edizioni Paoline; “Jargoanele Neamului” (Zhargonet e Kombit, Sejko, Elbasan 2004); “Bucătăriile Memoriei” (Kuzhinat e Kujtesës, Sejko, Elbasan 2006); “Turnul Ceasului” (Kulla e Sahatit”, K&B, Tirana 2003); “Fractalurile limbii Albaneze” (Fraktalet e Shqipes, Excipere, Çabej, Tirana 2007); “Între dezamăgire şi mit” (Midis zhgënjimit dhe mitit, Botimet Max, Tirana, 2007); “Folclorul elitelor” (Folklori i elitave, Morava, Tirana 2009); “Cele şaizeci şi şase de povestiri ale lui Max Ghierazi” (Gjashtëdhjetë e gjashtë rrëfimet e Maks Gjerazit, K&B, Tirana 2011, Dudaj, Tirana 2012); “Împotriva purismului” (Kundër purizmit, Dudaj, Tiranë 2012); “Albaneza totalitară” (Shqipja totalitare, Excipere, Çabej, Tirana 2009). Ardian Vehbiu a înfiinţat şi conduce din 2007 blogul “Peisaje ale Cuvântulul” (Peizazhe të Fjalës), unul dintre cele mai citite şi comentate portaluri de internet din lumea albanofonă. Vehbiu este laureat al Premiului Naţional “Gjergj Fishta” în anul 2009 pentru cel mai bun eseu, şi al Premiului “Ardian Klosi” al festivalului PaMur (FărăZid) pentru cartea “Lucruri pe care le scotea marea” (Sende që nxirrte deti, Dudaj, Tirana 2013). În anul 2015, la Tirana i-a apărut un roman f oarte bine primit de critică și de cititori, ”Bolero”.

Anton Çefa: Profili poetik shkodran i poetit Ferik Ferra

Veprimtaria letrare artistike në Shkodër i ka burimet e hershme dhe është zhvilluar disi e veçantë në trungun e letersisë kombëtare, duke i dhënë një kontribut të ndjeshëm asaj. Siç dihet, Çabej, në përpjekje për të nxjerrë konkluzione sa më të sakta në studimin e letërsisë sonë, në veprën e tij “Për gjenezën e literatyrës shqipe”, botuar në vitet 1938-1939 në disa numra të “Hyllit të Dritës” 1), e klasifikoi atë në katër qarqe kulturore e letrare, njëri prej të cilëve, ai i pari, është “Qarku katholik i Shqipërisë Veriore”.
Ernest Koliqi, duke ecur në gjurmët e Çabejt në lidhje me një klasifikim të tillë, studioi më tej zhvillimet letrare të këtij qarku në punimin e tij “Dy shkollat letrare shkodrane”, “të cilin autori filloi ta botojë në gazetën “L’ Albanie libre” që nga viti 1954, për të vazhduar herë mbas here deri më 1961. Çështjes iu kthye përsëri më 1973, në një shkrim të botuar një vit para vdekjes në revistën “Shejzat”, ku ndriçoi dhe e pasuroi çështjen edhe me disa ide e vlerësime të rëndësishme” 2).

Blerina Shalari: Shkolla muzikore shqiptare nën ndikimin e realizmit socialist

Abstract: Epoka e njohur si e realizmit socialist sjell me vete një sërë atmosferash artistike e ideologjike, të imponuara ose jo, të diktuara nga kushtet apo njerëzit, si dhe të veshura me një mbingarkesë sociale. Kjo mbingarkesë nuk ishte gjithmonë negative, sepse shumë prej prurjeve muzikore ishin origjinale, identike, dhe kjo kushtëzohej rrethanat përkatëse, si dhe nga mungesa e informacionit, e lirisë krijuese, gjë që solli shumë forma shtrënguese politike, duke bërë që të kishte vepra të mbetura bocet. Në këto rrethana kemi edhe zhvillime kryesisht pozitive, siç janë: vendosja e institucioneve muzikore, duke përfshirë gjithë sistemin e shkollëformimit; formacionimi i shumë degëve të artit në grupe artistike, shoqëri kulturore, festivale, dekada, anketa etj; u hodhën disa baza shkencore në drejtim të metodologjive të kërkimit shkencor, mësimdhënies, kualifikimit, kritikës, gazetarisë kulturore, teksteve mësimore etj.
Pavarësisht se shumë prej tyre i përkasin një teknike adaptive të formulimit si: përkthimet, përshtatjet, huazimet, mund të themi se këto përvoja të cilat vinin nga jashtë sillnin teknika të domosdoshme për thellimin drejt artit profesionist.

Fjalë-kyçe: realizmi socialist, muzika shqiptare, studim, histori, vepra, analiza

Mimoza Hysa: Linee (tte) di frontiera in “L’infinito viaggiare” di Claudio Magris

Interpretare le scelte traduttive del testo in albanese

Abstract:
La prosa saggistica - narrativa di Claudio Magris in “L’infinito viaggiare” si caratterizza da una sintassi analitica, tipica della scrittura “diurna”, ma con una mescolanza di riflessioni e considerazioni del narratore. Alla costruzione di quel discorso snello, ma contemporaneamente complesso, concorrono diversi aspetti linguistici, tra cui i segnali interpuntivi. Cercheremo di analizzare in chiave linguistico e stilistico l’uso abbondante e svariato delle lineette “metanarrative”con una tendenza di stratificazione della narrazione. Si prosegue con un confronto dell’uso storico della lineetta nelle due lingue, mettendo in risalto la scarsa presenza di tale segno nella lingua albanese, per concludere con alcune esempi di scelte traduttive. 

Luljeta Lleshanaku: "… privirea – o plantă carnivoră / … shikimi – një bimë mishëngrënëse"

Poetă, eseistă şi traducătoare născută în anul 1968 la Elbasan, Albania, autoare a volumelor "Ochii somnambulei" (1994), "Clopotele de duminică" (1995), „Semi-cubism” (1997), “Antipastorală” (1999), ” Măduva galbenă” (2000), “ Fresco” (SUA, 2002) etc. Este considerată o voce de prim rang a noii poezii de limbă albaneză.

Conştiinţă trunchiată

(Ndërgjegje e gjymtuar)


Liliacule,
conştiinţa ta trunchiată
orbeşte, lovindu-se de lumină!

Groznic e să adormi şi să te trezeşti
Cu pasărea asta neagră-n suflet.

Virion Graçi: Herezi në gjirin e realizmit socialist

Ismail Kadareja hyri në letërsi si poet. Me gjithë arritjet, si poet nuk ka shkuar më larg se bashkëkohësit e tij: D. Agolli, F. Arapi, Rr. Deda, A. Podrimja, A. Shkreli. Ndërkaq, si prozator, është midis shkrimtarëve më të njohur europianë dhe botërorë. Në prozë, Kadare i ka dhënë letërsisë shqipe një sërë kryeveprash, pikërisht në klimën shterpëzuese të doktrinës së realizmit socialist. Me “realizëm socialist” do kemi parasysh versionin më liberal të tij, përkufizuar nga studiuesja amerikane Irina Gutkin (1890-1934) në “Zanafillat kulturore të estetikës së realizmit socialist”, Evanston: Northwestern Universiti press, 1999 (f. 13)
Kryesorja për principet e realizmit socialist është që të paraqesin personazhe kryesorë pozitivë, politikisht të bindur e që kryejnë akte heroike. Misioni politik i krijimeve të tilla artistike është që zgjidhja e konfliktit të jetë optimiste, tu thuret lavdi mësimeve të partisë komuniste dhe të arrihet një përfundim pozitiv.

Blerina Goce: "petku i dimrit bëhet flutur / haina iernii devine fluture"

1.
Mbete kujtim i papërtypur
E djeshme
Dhe unë hije e dhimbjeve të mia.
Orët e padjegura u bënë ditë e netë.
Dhe gotat mëkate të holla.
Të dridhura nga të mospirët
E gjatë.
Nën strehëz të një qershie të motshme,
Varur kanë mbetur litarët e akullit,
Që dimrit qeshnin e kafshonin.
Ndërsa pranvera fshihej për të ardhur me petale.
Mbetën të djeshme…
Ti – i ikuri im, që ende s’të kam lëshuar.
Unë tek ti, më e parëndësishme se një orë.
Endem gjumëhumbur,
me hapa prej ere
Motet si motet, ikin e ikin
kujtim i papërtypur i kohëve të djeshme

Arqile V. Gjata: "kur ajri nuk ka emër / când aerul n-are nume"

         Miq me ajrin

Kur linda...
u bëra mik me ajrin.
Çdo mëngjes etshëm me të puthem
është drithërues,
rreth tij
zgjasim duartë për ta prekur.
Tek ajri janë gjithë gërmat e shpirtit
ato, si gjethet e pemëve luajnë mrekulli.
Me mendje zhveshur
a me xhaketë pranvere
shkojnë pas frymës së ajrit
dhe retë që shkojnë i gjen të shpërndara
mes ajrit.
Është fjala që vuan për pak ajër,
mes nesh zvogëlohet koha
kur ajri nuk ka emër!

Kopi Kyçyku: Nuk mësoi si vdiset – Mihai Eminesku / N-a învăţat cum se moare – Mihai Eminescu


Kanë kaluar mbi pesë dhjetëvjetsha nga takimi im me veprën e Emineskut dhe mund të pohoj që mësimi i gjuhës rumune është për mua e lidhur pashkëputshëm me poezinë e këtij rumuni të përjetshëm që mishëron në tekst dhe në fat letrar disa nga veçoritë pa të dytë të genit (dhe gjeniut) rumun.

Poet i ri ende i pabotuar, i dhënë pas letërsisë, duke përkthyer nga italishtja dhe rusishtja për pasurimin e vet shpirtëror, por i dërguar për të studiuar për gjeologji, nuk besoja se do të përktheja ndonjëherë kryevepra emineskiane në gjuhën shqipe dhe as që do të hulumtoja me përkushtim strukturën poetike të Emineskut, nganjëherë në vetvete, herë të tjera të krahasuar me veprat e disa vëllezërve në poetikë dhe ndjesi ballkanase (si Hristo Botev e Lasgush Poradeci). Nuk mund të them se ardhja ime në Rumaninë e viteve ’60 të shekullit të kaluar përfaqësonte një mërgim në kuptimin klasik të fjalës, por, fatmirësisht, përmbante të gjitha hollësistë dhe ndjeshmëritë vetjake, që të ktheja sytë edhe më me vendosmëri drejt letërsisë.

Maku Pone: Eriselda Prifti dhe libri i saj debutues në poezinë e sotme shqipe

Pyeti sytë për thellësinë që falin fshehtas,
për një ndjenjë,
një motiv
a veç një fjalë,
fali heshtje buzëqeshjes
në perëndim,
veç dy sy
e dielli s’ka nevojë të dalë.

 (“Sytë”)

Kjo është strofa e dytë e poezisë veç dystrofëshe të poetes së re, Eriselda Prifti, të cilën, ky botim e prezanton për herë të parë në letrat shqipe, siç po ndodh rëndom kohëve të fundit me libra pas librash. Botohen e botohen, por për fat të keq pasohen me heshtje vdekatare, pa thënë kush dy fjalë, po të përjashtojmë librat dhe autorët e tyre më me fat, që u bëhet ndonjë promovim shpesh i përciptë në ndonjë bibliotekë dashamirëse, siç është dhe Biblioteka Publike e Fierit.

Belfjore Qose: "haosul ce mistuie sute de flori / kaosi që djeg qindra lule"

Cercetăroare a literaturii și poetă, doctor în filologie, lector universitar, născută în anul 1985, absolventă a Facultății de Istorie și Filologie a Universității din Tirana, autoare a unor lucrări științifice apreciate, precum “Cum se creează realitatea literaturi albaneze contemporane pornind de la informarea mediatică„, ”Nuvela albaneză contemporană”, „Terminologia în edițiile dedicate eseului”, ”Tradiția și etnia ca impiedicare a alterării în romanul Cercuri‘ de Martin Camaj” etc.



Mărgele negre în firul uitării
(Rruaza të zeza në fillin e harresës)

Tu ai irosit timpul nostru
Fără cuvinte, în reci tăceri
Ai dăruit vidului zilele noastre albe
Am fi putut fi o iubire de copilași
Lumină ce ține trupurile suspendate
Cât de tare, mai mult decât pe Domnul
Care se ivea între respirațiile noastre
Ai iubit neantul liniștit
Adormirea conștiinței
Haosul ce mistuie sute de flori răsărite în tine.

Ernest Koliqi: Apa din fântână (Uji i pusit) - Prosa

Prozator, poet, dramaturg, eseist, editor şi profesor de literatură (Shkodra, 1903-Roma, 1975). A studiat literatura la Padova, în Italia. Autor al volumelor: “Umbra munţilor”, “Negustor de steaguri” "Chemarea lui Skanderbeg", "Urma anotimpurilor", "Simfonia vulturilor", "Gustul pâinii dospite", "Oglinzile lui Narcis", "Leagănul de aur", "Lună însângerată" etc. A înfiinţat în Italia importante centre universitare de studii ale civilizaţiei albaneze, precum şi reviste de literatură, cultură şi spiritualitate.

Iubit-am basmul lui Narcis cu tot elanul sângelui meu primăvăratic. Şi pretutindeni şi mereu am căutat oglinzi în care să mă oglindesc.
Narcis m-am botezat în zilele primelor mele tinereţi, fără a presimţi pe atunci câtă tristeţe-mi va cauza mai târziu acest nume de floare. Dar oare nu sunt proaspete şi jocurile copilăriei, sănătoase şi neprihănite? Pe urmă, când înaintăm în vârstă, oare nu repetăm aceleaşi jocuri în gând, adică în realitate? Şi atunci ele nu mai sunt proaspete şi curate ca odinioară, ci tulburi şi tulburătoare, slăbitoare ale trupului şi-ale sufletului.
Din fragedă copilărie, iubit-am apele, fie ele curgătoare, fie nemişcate, valurile strălucitoare, suprafeţele acvatice cristaline, atât de atrăgătoare pentru Narcis cel visător.

signum

Zgjodhi e shqipëroi: Beti Njuma 

Ted HUGHES

Këngë dashurie
(për Sylvia Plath-in)

Ai e donte dhe ajo e donte
Puthjet e tij i thithnin të kaluarën e të ardhmen, ose së paku rrekeshin
Dëshirë tjetër ai s’kish
Ajo e kafshonte, e brente, e thithte
Ajo e donte plotësisht brenda vetes
Shëndoshë e mirë, në jetë të jetëve
Kuitjet e tyre të pazëshme përpëliteshin mes perdeve

Sytë e saj nuk donin t’u shpëtonte gjë
Vështrimet e saj i mbërthenin duart, kyçet, bërrylat
Ai e shtrëngonte aq fort sa jeta
Të mos e zhvaste nga ai çast
Ai donte që krejt e ardhmja të reshtte së ekzistuari
Dëshironte ta pushtonte me krahët e tij
Nga zgripi i atij hopi drejt asgjësë
Ose përjetësisë apo çfarëdo të ish

Përqafja e saj qe një ngërthim i pamasë
Që gjurmët e tij të mbeteshin në kockat e veta
Buzëqeshjet e tij qenë streha e një saraji përrallor
Ku bota reale kurrë s’do hynte
Buzëqeshjet e saj qenë kafshime merimange
Që ta linin shakull deri sa ajo të ndjente uri 
Fjalët e tij qenë trupa pushtuesish
Kukurisjet e saj, orvatje të një vrasësi
Vështrimet e tij, kama hakmarrjeje
Shikimet e saj të shpejta hije që fshehin sekrete të tmerrshme
Pëshpërimat e tij kamzhikë fshikulles dhe çizme
Puthjet e saj avokatë që zellshëm shkruajnë
Përkëdhelitë e tij, spirancat e fundit të një të mbyturi
Rrengjet e saj dashurore, kërcëllima drynësh
Dhe britmat e tyre të thella zvarriteshin mbi dysheme
Sikur kafsha pas një kurthi që dot s’i shpëton

Premtimet e tij qenë maska anestezie
Premtimet e saj i shkulnin majën e kafkës
Ajo një karficë me të do bënte
Përbetimet e tij tërë energjitë ia shteronin

Ai i rrëfente si bëhet një nyjë dashurie
Përbetimet e saj ia shtinin sytë në formalinë
Në fund të sirtarit të sekreteve të saj
Ulërimat e tyre nguleshin në mur

Kokat e tyre shembeshin në gjumë si dy gjysma
Të një bostani të prerë, por dashuria vështirë se ndalej

Në gjumin e mpleksur krahë dhe këmbë shkëmbenin
Në ëndrra trurin u merrnin peng sho-shoqin

Në mëngjes fytyra e sho-shoqit ishin.


Anne SEXTON

Ne 
(LOVE POEMS, 1969)

Isha mbështjellë me një peliçe
bardhezi dhe ti 
ma hoqe, mandej 
në një dritë të praruar
më kurorëzove 
ndërsa jashtë flokë dëbore godisnin 
derën si shigjeta tërthore.
Ndërsa një pëllëmbë dëborë 
binte si yjet 
me grimca kalçiumi 
ne ishim brenda trupave tanë 
(ajo dhomë që varrin do na bëjë)
dhe ti brenda meje
(ajo dhomë që shpëtimi ynë do jetë),
dhe fillimisht të thava
 këmbët me një pecetë
e meqenëse skllavja jote isha 
ti më quajte “princeshë”.
Princeshë!

Oh, atëherë 
u ngrita në këmbë me lëkurën time time të praruar,
dhe flaka përdhe psalmet
flaka përdhe teshat
dhe ti zgjidhe frerin
u zgjidhe nga kontrolli
ndërsa unë nga kopsat
kockat, pështjellimet,
kartolinat e Nju Inglënd
netët e janarit të orës dhjetë
e mandej u ngritëm lart, si gruri,
akra e akra të praruara, dhe ne
mblodhëm të korrat
mblodhëm të korrat.


Vincenzo COSTANTINO 

Lërmë të t’prij udhën

Mos pyet çfarë është.
Ku është.
Nëse s’i ndjen sytë
që n’udhë po t’shoqërojnë.
Nëse s’kupton se mllefi të mbush grusht’ e xhepa.
Nëse s’kupton se një buzëqeshje
shpesh lirisht, çliron…
Nëse s’kupton sa histori ka brenda një
çasti të parëndësishëm.
Mos pyet çfarë është
nëse s’ndjen aromën e shiut
apo shijen e barit.
Nëse nuk i vë re gjërat e vogla
Nëse s’kupton se e djeshmja s’është njësoj me të nesërmen.
Nëse s’mban mend nga vjen dhe ku po shkon
mos pyet ku është,
e gjatë është udha që ke marrë…
lër të t’prijë
ai që e ka kuptuar jetën e vet
dhe tënden…


Alda MERINI 

Mua ashtu si ju 

Mua ashtu si ju më zunë mat 
teksa vidhja jetën,
e flakur jashtë nga dëshira ime për dashuri.
Mua ashtu si ju s’më dëgjuan
dhe pashë burgun e heshtjes
përreth tek harlisej dhe flokët t’më shkulte.
Mua ashtu si ju lot më kanë dalë,
kam qeshur e shpresuar.
Mua ashtu si ju më ngjau 
se lakuriq më zhveshën
dhe kur më dhanë në dorë 
turpin tim
turp hëngra ditë pas dite.
Unë ashtu si ju armikut i erdha në ndihmë
pata besim tek teshat e mia të gjora
dhe pyeta se ç’është Perëndia,
mandej nisur prej ekzistencës së tij
fuqi mora për të ndjerë martirin
që kthehej brenda meje si pëllumb i gjallë.
Unë ashtu si ju e treta e vetme dashurinë
edhe larg Krishtit të ringjallur madje.
Por unë ashtu si ju iu riktheva shkencës
së dhembjes njerëzore, që shkenca ime është.


Ella Wheeler WILCOX 

Vetmia

Qesh dhe bota tok me ty do qeshë
Qaj, dhe fillikat do qash.
Meqenëse e trishta botë e lashtë duhet ta marrë hua harenë e saj, 
por ka telashet e veta pafund.
Këndo, dhe kodrinat do t'përgjigjen.
Ngashërehu, dhe ngashërimi yt në ajër do tretet.
Jehona do t’shndërrohet në një tingull gazmor
që s’pranon të dëgjojë vajtime.
Ngazëllehu dhe burrat nga pas do t’vijnë.
Brengosu, dhe vetëm do t'lënë.
Kënaqësinë tënde duan në tërë plotërinë e saj,
Por dhembja jote s'u duhet.
Ji e lumtur dhe miq pafund do kesh;
Trishtohu e të gjithë do t’i humbasësh
S’ka njeri të refuzojë verën tënde mjaltë.
Por vrerin e jetës vetëm duhet ta rrëkëllesh.
Kremto dhe shtëpia jote përplot do jetë
Barkthatë qofsh dhe askush s’do t’i hedhë sytë.
Lavdiplot e bujare do jesh, jetë më të mirë do kesh
por askush s'do të ndih’ të vdesësh.
Në honet e kënaqësisë ka vend 
për një vargan të gjatë fisnikësh.
Por të gjithë në radhë për një duhet të presim
Për të përshkuar shtigjet e ngushta të dhembjes.


Nina CASSIAN 

Zgjedhimi i madh

Unë, që s’pata kurrë ndonjë funksion, veç funksionit 
riprodhues, s’meritova tjetër veç teje,
Isoldë leshverdhë, përgjithmonë bijë e barkut tim
-unë, që kurrë s’pata ambicie veç ambicies 
për ta bërë këtë gërmë të akullt D
shpatë të dalldisur të së brishtës fjalë Dashuri
-unë, që s’pata kurrë mundësi veç mundësisë
për të jetuar buzagaz edhe kur në tëmtha 
më parë se në flokë e kujtime më kullonte
rrëkeja e poshtërimit, pështyma e një çanaku
-unë që s’pata kurrë fuqi veç fuqisë 
për të jetuar e për të t’përqafuar, armiku im,
për të qënë çdo çast e gatshme për të vdekur
-unë pata gjithmonë pasuri, pasuritë,
duke pasur, kam pasur, për të pasur, kam pasur dhe kam. 


Gioconda BELLI 

Për asgjë s’pendohem

Nga gruaja që jam,
më rastis, ndonjëherë,
të vërej, tek të tjerat, gruan që mund të isha;
Gra të sjellshme, të zellshme, bashkëshorte të mira,
shembuj virtyti,
siç ime më do kish dashur.
S’di pse 
tërë jetën kalova pa iu nënshtruar.
I urrej kanosjet e tyre
mbi trupin tim
fajin që jetët e tyre
të pamëkata,
helmatisje të çuditshme 
më shtien në mendje;
rebelohem ndaj sjelljeve të tyre që s’kanë të sharë,
ndaj përlotjeve tinëz
të shoqit,
për turpin e lakuriqësisë
nën të linjtat e hekurosura.
Këto gra,
sidoqoftë, më shohin
nga thellësia e pasqyrave të tyre;
ngrenë gishtin akuzues
dhe, hera herës, 
dorëzohem para vështrimit të tyre qortues
e do doja të fitoja pëlqimin universal,
të isha “vajza e mbarë”, të isha “gruaja përsëmbari”, Xhokonda e paqortueshme,
të merrja notën dhjetë në sjellje
nga partia, nga Shteti,
nga miqtë,
nga familja, nga fëmijët
dhe nga tërë qeniet 
që me bollëk popullojnë
këtë dynja.
Mes kësaj kontradikte të paevitueshme
mes asaj që duhej të ishte dhe asaj që është,
kam luftuar beteja 
të panumërta vdekjeprurëse,
beteja kafshuese, ato kundër meje
- ato kundër meje që jam vetvetja-
me psikikën
që dhemb,
me lëshra të kërleshura,
duke përdhosur planet e të parëve, çjerr gratë që jetojnë brenda meje
që, prej fëmijërisë, vëngërt më shohin
ngase më rrinë ngushtë ëndrrat e tyre shembullore.
ngase guxoj të jem ajo e krisura,
e pabesueshmja, e buta dhe e brishta
që dashurohet si një e përdalë e trishtë
me beteja të drejta,
burra të hijshëm
e fjalë hokatare.
Sepse, në moshë madhore, guxova të jetoj fëmijërinë e mohuar
dhe gjatë orarit të punës dashuri mbi tryeza bëra,
lidhje të shenjta rrënova
dhe guxova të shijoj
trupin e shëndetshëm e harkor
dhunti të trashëguara nga të parët e mi.
Nuk fajësoj askënd. Përkundrazi i falenderoj për dhuratat
Për asgjë s’pendohem, siç tha Edit Piaf:
por në thellomat e errëta ku fundosem në mëngjes,
me të çelur sytë.
ndjej lotët që më mblidhen
pavarësisht lumturisë që më në fund kam fituar
duke shkallmuar shtresa shkëmbore,
shoh gratë e tjera brenda meje,
të ulura në hajat
që më sytë e tyre të dhembshur më vështrojnë
dhe ndihem në faj për lumturinë time. 
Vogëlushe të mbara të pakuptimta më rrethojnë
që valle fëmijënore hedhin 
kundër meje;
kundër kësaj gruaje, të pjekur, të plotë
gruas me gjoks të ngjeshur
e vithe të gjera,
që, për time më e kundër saj, më pëlqen të jem.


Stefano BENNI 

Shpirt

Të duken gjë kohëra për të folur për shpirtin?
Nuk ka më shejtanë
Të dhënë pas tij
Pas ofiqeve jepen
Shpirti ka dalë mode.
Shpirt!
Nëse të ther zemra
Antibiotikët nuk hyjnë në punë
Mjekët dorëzohen
S’ka usta
Shpirti nuk riparohet.
Dhe ka vende
Me shpirtra pak
Dhe ka qytete me miliona shpirtra
Por syrit i fshihen
Vetëm trafiku duket
Dhe radhët semaforëve
Vetmitar është shpirti.
Shpirt!
Vetëm një herë të vetme e kam parë shpirtin tim
Kish dalë nga goja
Si tymnaja e një puroje
Më pyeti nëse
I lodhur së jetuari qeshë
Po- i thashë
Por më bindës do doja të isha.
Dhe me një ofshamë
U kthye nga kish ardhur
Është i duruar shpirti
Shpirt!
Ka shpirtra të bukur
Në shtate qesharake
Dhe bukurane
Me shpirtra që të kallin datën
Shpirt i përbaltur
I politikanëve
Ku shpirt s’ka
Dhe ka vise
Me shpirtra pak
Dhe ka vende
Me mijëra shpirtra
Që kur shuhen
E në qiell ngjiten
Një shfaqje e paparë janë
Një vorbull kozmike
Dhe gazetat shkruajnë
Njëqind mijë viktima
Por frymë të kota ishin
Popujsh të largët
Mesopotamikë
Dhe për një hop lotët rrjedhin
Mandej shpirtin shpëlan
Dhe harron!


Adrienne RICH 

Dedikim

E di që po e lexon këtë poezi
vonë, para se të lësh zyrën tënde
me të vetmen llampë të verdhë dhe një dritare që nxin
në plogështinë e një ndërtese të zhytur në qeti
kur ora e pikut ka kaluar me kohë. E di që po e lexon këtë poezi
në këmbë, në një librari larg oqeanit
në një ditë të hirtë fillim pranvere, flokë të lehtë dëbore degdisen
rmes hapësirave të pamata të rrafshirave përreth.
E di që po e lexon këtë poezi
në një dhomë ku ka ngjarë shumë më tepër nga ç’mund të durosh
ku një lëmsh çarçafësh dergjen amullt mbi shtrat
dhe valixhja e hapur flet për arrati
por ende s’mund të largohesh. E di që po e lexon këtë poezi
ndërsa metroja ngadalëson shpejtësinë,
para se të rendësh nëpër shkallë drejt një dashurie të re
që jeta kurrë s’ta fali.
E di që po e lexon këtë poezi nën dritën
e televizorit, ku shfaqen pandalur imazhe pa zë,
ndërsa pret lajmet e fundit mbi intifadën.
E di që po e lexon këtë poezi në një sallë pritjeje
me sytë që ndeshin vështrime të huajsh që të panjohur do mbeten.
E di që po e lexon këtë poezi nën dritën e neonit
me mërzitinë e të rinjve që ndihen të përjashtuar,
që në moshë shumë të re vetëpërjashtohen. E di
që po e lexon këtë poezi me shikim të turbullt:
xhamat e trashë të syzeve t’i zmadhojnë gërmat përtej çdo kuptimi
e ti prapëseprapë vazhdon të lexosh
ngase edhe alfabeti i çmuar është.
E di që po e lexon këtë poezi në kuzhinë
teksa ngroh qumështin, me një fëmijë që të qan mbi supe dhe një libër në dorë,
sepse jeta është e shkurtër dhe ti etje ke.
E di që po e lexon këtë poezi që nuk është në gjuhën tënde
domethënien e disa fjalëve nuk e di, ndërsa të tjerat të ngasin të vijosh leximin
dhe unë dua të di cilat janë.
E di që po e lexon këtë poezi në pritje që diç të dëgjosh, 
e mëdyshur mes hidhësisë dhe shpresës,
që mandej t’u kthehesh detyrave që s’mund t’i refuzosh.
E di që po e lexon këtë poezi sepse nuk ke tjetër ç’të lexosh,
aty ku ke ngecur, lakuriq siç je.