(Fragment nga një studim i
zgjeruar)
Panait Istrati, „Kira Kiralina”,
shqipëroi Kopi Kyçyku
Shtëpia Botuese
PA, Prishtinë 2015,
me mbështetjen e rrjetit kulturor Traduki
Hyrje
Pa e synuar, ose pa ia dalë mbanë, - për shkak të vdekjes, të cilën e
priste qysh fëmijë, por e cila duket më e parakohëshme se në raste të tjerë, -
gjeniu i letrave Panait Istrati duket se u la lexuesve të zgjedhur një
kryevepër të dyfishtë. Në thelb, çdo kryevepër mbështetet mbi një rrjet
gojëdhanash[1] dhe / ose pamjesh me rrënjë
të pakapshme në kohë, mbi durimin dhe hirin krijues të disa breznive, dhe është
një kulm, ose një rrjet kulmesh. I bindur se njeriu nuk duhet ta shndërrojë veten në një kryevepër, por në një mjet
lumturie (për të tjerët), sa i përket rrafshit artistik, Monsinjori
Vladimir Gjika[2] shprehej se përcaktimi më i
saktë i një kryevepre do të ishte: ”Nuk i
ka të gjitha, por asgjë nga ato që nevojiten nuk i mungon”. Nga
këndvështrimi i atij që i rrëmben kryevepra të padukshmes përmes skalitjes së
gurit, Constantin Brâncuși, besonte se kryevepra është “barazpesha absolute”[3].
Kryeveprës së dyfishtë të Istratit, e papërfunduar prej tij, por që
vijon në vetëdijen e çdo lexuesi të përkushtuar, nuk i mungojnë as barazpesha e
as ajo diçka që shpesh ua zgjat, ose
ua shkurton jetën librave. Pjesë të kësaj kryevepre gjenden sidomos në ditarin
e copëzuar të Istratit, botuar në vëllimin ”Si
u bëra shkrimtar”[4], që mund të kishte pasur edhe
titullin ”Si mbeta shkrimtar”. Ditari
nuk është mbajtur aq për të zbutur vetminë dhe për të zhvilluar paraprakisht
një rrëfim ndaj Zotit. Ai i ngjan më fort një letre të hapur, që mund të
lexohet edhe gjatë jetës së autorit, edhe pas vdekjes së tij, edhe gjatë
vdekjes së tij, edhe pas jetës që fton të shkruhet nga tjetërkush. Po u paraqis këtu, - shkruan Istrati, - atyre që ndjejnë nevojën, jo aq një vepër arti, se sa një njeri. Vepra
vdes. Njeriu është i përjetshëm. Veprat janë gjithmonë bindëse. Njerëzit –
vetëm heraherës. Që të mund t’ia arrijë qëllimit, epoka jonë, - pra ata që nuk
flasim dhe prodhojnë pa përfituar, - ndjen më fort nevojën për njerëz, se sa
për vepra. Ose, më saktë: për njerëz që janë pasqyra e veprave të veta. (...)
More in Panait Istrati
[1] Teksa në
shqip gojëdhana përfshin edhe të dhënat, edhe dhuntinë, dhantinë, dhuratën,
në rumanisht togfjalëshi prin viu grai
ka kuptimin: shprehur me të folme / gjuhë të gjallë.
[2] Autor i të
paktën një kryevepre të mendimit dhe besimit në gjuhën frënge, mistik dhe
martir (Kostandinopojë, 25 dhjetor 1974-burgu i Zhilavës / Jilava, Rumani, maj 1954). Shih Princi Vladimir I. Gjika - Mendime
për ditët që vijnë / Prințul Vladimir I. Ghika - Gânduri pentru zilele ce vin, Revista
Haemus Nr. 1, nëntor 1998, dhe
Lulja dhe dora që e këput – botuar në disa revista shkencore dhe organe shtypi në shqip, rumanisht e anglisht.
[3] Lexohet Konstantin Brënkúsh /
Constantin Brâncuși (1885, Hobița, Rumani-1976, Paris)
cilësuar si njëri nga etërit e skulpturës moderne. Shih Skulptor gjer edhe për të verbërit / Sculptor chiar şi pentru orbi, Revista Haemus, Nr. 9-10 / 2001; Brâncuşi şi
treptele „orbirii”, sau universalizarea sculpturii populare balcanice
(Brënkushi dhe shkallët e ‘verbimit’, ose përbotësimi i skulpturës popullore
ballkanike), rumanisht, 2005 dhe 2010, mbajtur si kumtesë në 100-vjetorin e
krijimit të Zogut Madhështor.
[4] Istrati, Panait, Si u bëra shkrimtar, (Cum am devenit
scriitor), vëllim i hartuar sipas shembullit francez ,,par lui-même“, Editura Minerva, Bukuresht,
1985, hartuar nën kujdesin e Alexandru Talex (pseudonim i Atanase Alexandrescu-t, 7 dhjetor
1909, Bukuresht-17 nëntor 1998, Bukuresht, gazetar, përkthyes dhe historian i
letërsisë, botues edhe i letërkëmbimit të Panait Istratit me shkrimtarë të huaj, veçmas me
Romain Rolland-in, si dhe i librit Le pèlerin du
coeur, Gallimard, în 1984).