Arian Leka: "Dhe mos ia lodh kokën njeriu me fjalë..."

Fjala e mbajtur nga shkrimtari Arian Leka me rastin e marrjes së Çmimit "Skeptri Letrar", Shkup, qershor 2019


Atëherë kur, sipas babait, kisha arritur moshën e duhur për të mbajtur në kyçin e dorës një orë të gjallë - siç babai quante vetëm orët me kurdisje - ai më dhuroi një Zeppelin.
Ishte mekanike. Nga ato që, për t’i dalluar nga orët vetëkurdisëse apo elektronike, i quajmë sahatë. Kishte një fushë me ngjyrë argjendi. Numra të dukshëm, ku 12 dhe 6 vërtet mungonte, por data dallohej mirë. Thua se e vetmja gjë e rëndësishme brenda asaj hapësire të përsosur rrethore ishte data.
Nuk e bleu. Thjesht e hoqi nga kyçi i dorës së tij dhe ma dha. E vendosa në pulsin tim.
Prej vitesh jam përpjekur të kuptoj domethënien e atyre pak fjalëve që tha, në çastin kur orën e tij e la në dorën time. Foli me zë aq të ulët, sa duhet t’i merrja vetë me mend se për çfarë bëhej fjalë:
- Si Zeppelin!
Kaq!
- Si jeton Zeppelini? pyeta, sikur Zeppelini të mos ishte një orë dore me akrepa, por ndonjë pelikan me krahë të rëndë metali.
Babai më vështroi, por nuk foli. Çfarë kishte për të më dhënë ma kishte dhënë. Dhe çfarë kishte për të më thënë ma kishte thënë. Siç dinte ai. Pa shumë fjalë.

Kalimi nga zemra e tim eti, që sot nuk rreh më, tek zembereku i Zeppelinit, që vazhdon të punojë për bukuri, duket si fluturim drejt romantizmit mekanik. Por gjithë sa kam kuptuar deri më sot nga heshtja që pllakosi kur im atë më dhuroi atë matës kohe - orën e vet të fundit / orën time të parë - mund të përmblidhet me fjalët, që i shkonin përshtat:
- Lartësohu! Ngrihu! Kapi lartësitë. Bëj ç’ke për të bërë, por pa zhurmë. Dhe mos ia lodh kokën njeriu me fjalë.
Por a mundem që, nisur nga kjo epikë e përkorjes, ta shpreh mirënjohjen përmes fjaleve që nuk bëjnë zhurmë? A mund t’ua them pa fjalë të bujshme se jam i gëzuar që ndodhem këtu dhe që e ndaj këtë çast vlerësimi me ju? A mundem ta shpreh pa fjalë të mëdha përzemërsinë për nderin që juria më ka bërë, duke i dhënë krijimtarisë sime çmimin ndërkombëtar “Skeptri” poetik.
Shpjegohem disi po të them se kam lindur në vitin 1966, si pjesë e atij brezi, të cilit i mësonin ta shprehte mirënjohjen me vepra, jo me fjalë. Ky modelim i të shprehurit të kënaqësisë pa fjalë të zhurmshme krijon në kujtesën time një baticë, e cila përpiqet të fshijë gjurmët e atij fëmije, që i lidh përherë kujtmet me emrin e një qytet mijëvjeçar, si Durrësi, me historinë, me njerëzit dhe me detin e tij. Çfarë ndodhi një vit pas lindjes sime? Viti 1967 - ateizmi. Viti 1968 - dalja nga Traktati i Varshavës dhe fillimi i izolimit, i mbylljes ndaj prej botës që fillonte nga deti që fillonte nga deti që m’u gjend përballë.
Njeriu e kupton me vonesë se peizazhi përballë ndikon fort tek ai. Në rastin tim peizazhi përballë ishte deti. Deti u bë korniza edhe peizazhi brenda saj, por shtetet, sidomos ato me fytyrë toralitare, kujdesen për kornizën, jo për peizazhin brenda saj. Ndaj deti për mua merrte gjithmonë formën e tejqyrës që afron pamjet. Ajo që pashë nga ky zmadhim nuk ishte ajo që do kisha dashur të kisha parë.
Deti im nuk ishte i bukuri, të cilit poetët i thurnin vargje dhe prozatorët e përshkruar si hapësirë lirie. Deti im ishte ndryshe. Gjuha shqipe është e pasur me fjalë që shenjojnë emra me llojet e valëve, por deti i fëmijërisë sime dukej se nuk ishte i zoti të prodhonte dallgë të fuqishme dhe të mëdha. Vetëm valë, dallgëzime dhe sulavëza mund të krijonte ai.
Michel Foucault gjykon rreptë, por drejtë, kur shkruan se në qytetërimet pa anije, ëndrrat thahen, spiunazhi zë vendin e aventurës dhe policia merr rolin e piratëve. I tillë ngjante deti i fëmijërisë sime. I nënshtruar. Det kokulur dhe fajtor. Det i shfrytëzuar deri në palcë. Det që punonte me tre turne, si prindërit, për të sjellë pak më shumë mirëqenie e gëzim në shtëpi.
Prej të njëjtit det kishin mbërritur edhe armiqtë. Ndaj ishte rrethuar me tela gjembash dhe ruhej me ushtarë, sikur deti të ishte kazermë apo repart ushtarak.
Kujtoj një video të Pink Floyd, Louder than Words, ku shfaqet një popull të cilit i ka humbur deti. Mes atij populli gjendet edhe një fëmijë. Mbi letrër prindërit i kanë pikturuar një hartë, brenda të cilës duket edhe një pellg me ngjyrë blu. Ngjason me Mesdheun. Mare Nostrum – shdërruar në Mare Mortum nga emingantët e mbytur. Fëmija zbraz mbi pellgun e pikturuar një grusht me kripë, që pellgu të bëhet i hidhur si lotët që derdhëm për të mbyturit.
Mbi këtë det, mbi detin e sajuar mbi letër, fëmia lëshon një anije prej bukëpeshku dhe fillon të imitojë lundrimin: aventurën që i ka munguar në jetë. Fëmija që i ka humbur deti jam unë. Ndaj shkruaj për të dhe, sa herë që e kam gjetur, e tregoj, duke e vendosur mbi hartën time.
Mbetej pra, ta rikrijoja si hapësirë lirie detin tim të brendshëm. Një det për vete, për paraardhësit, për pasardhësit dhe për të ngjashmit e mi. Një det pengesë, por edhe një det mundësish.
Prej këtej, nisur nga vetja, për të mbërritur drejt fatit të vendit tim, mund të them se asnjë kulture tjetër detare në Evropë, veç kulturës shqiptare, nuk i është vënë aq shumë në pikëpyetje dhe madje mohuar marrëdhënia me detin.
Ja pse kujtimet për këtë det të kyçur, sidomos kujtimet që nuk bëjnë zhurmë, vrasin njëlloj si arma me silenciator, duke të krijuar njëkohësisht ndjenjën e fajit edhe pa qenë fajtor.
Kur më dhuroi Zeppelinin e tij të dorës im atë ndoshta nuk e ka ditur se Lasgush Poradeci, ky poet i mrekullueshëm shqiptar nga bregu përballë liqenit tonë të përbashkët, mendonte se poeti mban përgjegjësi për gjithçka që ndodh. Ndaj edhe pyetjes se përse shkruaj i jam përgjigjur shkurt: shkruaj ngaqë nuk kam kujtesë të mirë; se e shkruara e mbron asgjësimin e kujtesës, duke e ruajtur njëkohësisht edhe nga manipulimi. Nuk dua që të tjerët t’i harrojnë, sidomos disa nga pamjet që pashë në kohën kur fëmia bëhet njeri.
Dhe një nga kujtimet e pashlyeshme të asaj kohe lidhet me mungesën e lirisë. Ishin të burgosurit. U shfaqën befas në mes të lagjes ku banoja me familjen, kur unë isha ende 7 vjeçar. I pashë kur hëngrën ushqim. Kërkuan ujë. U dhamë. Pastaj u kthyen për të vazhduar punën, duke kontrolluar se mos kishin plumbçat që tregonin drejtësinë e murit luajtur vendit.
Me ato mjete ata sajuan banjat, ndanë dhomat e gjumit nga dhomat e ndenjes, ku ne dhe fqinjët e ardhshëm do uleshin për të parë në ekran lajmet me fitore, me armiq dhe me tradhtarë të atdheut dhe të shtetit.
Nga të rriturit dëgjova se ata njerëz kishin rënë. Procesi ishte besueshëm dhe i njëkohshëm. Ata kishin rënë në burg. Unë kisha rënë në mësime. Kisha rënë për herë të parë edhe në dashuri. Shkruaj që ta rifitoj çdo ditë lirinë.
Ndaj edhe mes tallazitjesh të tilla brenda kujtimeve Skeptri poetik i sotëm më bëhet i afërt me trifurkun e zotit të detrave, Poseidonit, i cili në mitologjinë detare të shqiptarëve njihet si Redon.
Me atë skeptër tridhëmbësh zoti i detit krijoi kalin, që nuk ngjan aspak me kuajt e ngrirë të shesheve dhe parqeve, por kalin si simbol universal i shpirtit të lirë, i çlirimit dhe i rendjes drejt lirisë.
Veçse ende nuk di se si imazhet e kujtimeve të tilla, së bashku me kujtimin e një biblioteke brenda barkut të një anijeje, u shndërruan në poezitë që ju keni sot në duar, si pjesë e këtij libër të mrekullueshëm, ku dy poetë rrinë përballë si totemet e gdhendura në Skepër. Më shumë sesa me autoritetin apo sundimin, simbolikën e veçantë të një skeptri poetik dua ta lidh me zgjerimit të vetëdijes dhe pranimin e Tjetrit në Ballkan.
Kujtoj gjithashtu edhe ditën kur mora lajmin se isha shpallur fitues i këtij çmimi plot domethënie për jetën time personale dhe krijuese. Ndjesia e parë lidhej me nevojën për ta ndarë me dikë Tjetër këtë lajm.
Ardhur nga fate tragjike, popujt në Ballkan krijuan mendësinë se vetëm dhimbja dhe brenga janë të rënda dhe duan miq dhe dashamirë për ta mbajtur.
Por ndryshe nga sa besohet, gëzimi peshon. Gëzimi duhet ndarë në pjesë të vogla. Gëzimi duhet ndarë me ata që gëzojnë për Tjetrin, të panjohurin, të huajin, por duhet ndarë sidomos me ata që nuk kanë ditur të gëzojnë për Tjetrin. Gëzimi duhet ndarë me vëllezër të besimit se Bukuria mundet ta shpëtojë botën, siç besonte Dostojevski.
Ndaj edhe unë sot jam thellësisht mirënjohës ndaj fjalëve vlerësuese që shkrimtari i shquar, Akademiku Luan Starova shprehu ndaj poezisë sime. E ndaj këtë kënaqësi me Robert Alagjozovskin, mikun dhe botuesin tim të parë në maqedonisht, me Mirjana Jasharin, dhe përkthyesin e librit të botuar enkas për këtë rast, Resul Shabanin. Ky skeptër i përket gjithashtu gjuhës shqipe dhe poezisë shqiptare.
Shpreh nderim ndaj Lidhjes së Shkrimtarëve të Maqedonisë së Veriut, por veçanë ndaj Jurisë që, pa më njohur në rrugë të tjera, veç njohjes së poezisë, patën mirësinë të përzgjidhnin krijimtarisë time mes krijimtarisë së poetëve të tjerë po aq të çmuar.
Në fund, si formë lutjeje, sjell nëpër mend një dialog nga eposi ballkanik, ku njëri nga heronjtë e përbashkër kulturorë, lutet që fitorja e tij të mos ketë “lënduar” ndonjë më të mirë se vetë ai.
Për ta mbyllur me fjalë që nuk bëjnë zhurmë, siç do pëlqente babai, njeriu që më dhuroi një Zeppelin jo fluturues, perifrazoj lirisht vargun e poetit të Rilindjes letrare shqiptare, Naim Frashëri, kur shkruan: Tani jam në mesin tuaj – mos më merrni për një Tjetër, për të huaj! Përmes këtij libri dhe falë lexuesit, do të kem mundësinë të qëndroj pak më gjatë dhe të kthehem pak më shpesh këtu.

Faleminderit!