Ioan-Aurel Pop*: Pleqtë e rrezikshëm

Më shumë se dy shekuj të shkuar, kur po zhvillonte Fushatën në Egjipt, Napoleoni (atëhere ishte vetëm gjenerali Bonaparte) vendosi që përballë mamlukëve, në atë situatë të vështirë, të zbatonte një taktikë mbrojtëse të tipit rrethor, duke i vënë vlerat në mes dhe ushtarakët francezë të rreshtuar përgjatë rrethit. Thuhet se atëhere Perandori i ardhshëm dha një urdhër të mbamendshëm, i cili nuk tingëlloi aspak mirë: “Gomerët dhe dijetarët në mes!”, çka donte të thoshte që të mbroheshin këto dy qënie të gjalla, duke i mbajtur sa më larg rrezikut. Dijetarët ishin barazuar me gomerët vetëm nga këndvështrimi i dobisë. T’i lemë shakatë: gomerët ishin shumë të vlefshëm, sepse ishin transportuesit më të mirë, ndërsa dijetarët ishin të domosdoshëm për deshifrimin e thesareve historike të Egjiptit, përfshi shkrimet hieroglifike.

Të dyja qëniet e mësipërme e kryen detyrën, çka bëri që Parisi të përvehtësonte obeliskët egjiptianë, që u transportuan me mundim, ndërsa njerëzimit iu kumtuan mesazhe të qarta për qytetërimin greko-romak, ku i ka rrënjët edhe qytetërimi ynë bashkëkohor. Disa kanë menduar sot, në këtë gjendje të vështirë, por jo nga këndvështrimi i Napoleonit, t’i mbrojnë edhe pleqtë si gomerët e dijetarët dikur.

Kjo pandemi është një fatkeqësi, siç nuk ka ndodhur prej nja 80-90 vjetësh (pra, prej tre brezash).

Planeti, qysh nga Lufta e Dytë Botërore, ka pasur, - kryesisht Evropa, Amerika, Azia, Australia, - shumë dhjetëvjetsha të qetë, të begatë, madje heraherës edhe të lumtur. Kriza e shkaktuar nga kjo sëmundje dhe vdekjet e shumta, ka zgjuar tek njerëzit luftën e ashpër për ekzistencë. Mënyra e të menduarit “politikisht në rregull”, - e kritikuar me të drejtë në disa aspekte, - është zëvendësuar me një mendim pragmatik të llojit “shpëton ai që mund”. Kjo natyrisht nuk thuhet haptaz.

Flurans Ilia: «Epistolari i Zaratës» me autor Luan Rama

Në zgripcën e thepisur të këtij kaosi mendor, moral dhe fizik që ka përfshirë mbarë botën, nuk mundet të anashkalojmë situatën e vështirë në të cilën jemi përfshirë të gjithë këto kohë pandemike.

«Epistolari i Zaratës» me autor Luan Rama, më erdhi si melhem, si kura e duhur për të ngritur sërish në këmbë moralin e njeriut të ngujuar këto ditë. Jo vetëm në këtë aspekt. Ndër faqet e librit gjeta si lexues forcën reale të cilën vetëm vepra solide mund ta përqafojë me një dinamikë të brendshme në këto rrethana të absurdit në jetët tona. 

Pra, kura ishte e dyfishtë, si njeri dhe lexues.

Gjuha e personazhit si forcë motorike e romanit

Ka një veçori në ligjërimin dramatik kryesisht në letërsinë e Ballkanit. Ligjërim i cili natyrshëm bën pjesë edhe te shqipja e lëvruar. Është një koncept burimor i trashëguar qysh prej antikitetit me «dithirambin» e njohur.

Kjo formë emotive ligjërimi në vijën e parë, narrativë e gjuhës së personazhit udhërrëfyes, ngelet një nga pikat më delikate në subjektin e një vepre letrare. Sepse një roman udhëhiqet nga subjekti.

Por çfarë ndodh me «Epistolarin e Zaratës»? Mendoj se kjo është gjetja e parë e këtij libri çka përbën një risi në fushën e romanit.

“… Një shkrepëtimë rrufeje e prishi gjumin tim dhe unë erdha në vete si dikush që e kanë zgjuar me dhunë. Ashtu në këmbë, u ktheva dhe pashë rreth meje duke vështruar gjatë për të parë vendin se ku më kishin sjellë. Në të vërtetë gjendesha në skajet e një lugine me një humnerë të dhimbshme ku bashkoheshin vajtime të pafundta…" Dante, Ferri, kënga IV.

Prof. Piro P. Tase: History and Landscape of Albania in the memoirs of William Martin Leake (1804)

Abstract - William Martin Leake is perhaps the most important foreign dignitary to have visited Southern Albania in the first half of XIX Century. This Academic Paper encompasses a detailed description, assessment of Albania’s geographic landscape, terrain and cultural heritage. It delves into the geopolitics of the Balkans and brings forth, promotes one of the least known European Countries. This paper includes excerpts from Leake’s book: "Travels in Northern Greece," (London 1835, reprinted in Amsterdam in 1967) chapters 1, 2, 7 and 8 that are specifically focused on present day Albania. Furthermore, modern cities’ names have been included in this text within square parenthesis.

Keywords - William Martin Leake, Albania, Vlora, Johann Erich Thunmann, Saranda, Gjirokastra, Ottoman Empire, Constantinople.

Introduction

William Martin Leake (1777-1860) is an accomplished British diplomat and writer who traveled through Albania and the Balkans in the early XIX century and depicted some of the salient characteristics of Albanian society, history and cultural anthropology. Leake’s passion for Albanian culture and ethnographic heritage is heavily reflected on his multiple volume travel journal which is perhaps the most valuable literature in Albanian Studies that is carefully written and ever published by an influential western diplomat. Furthermore, as a topographer, William Martin Leake has undoubtedly provided a significant contribution through his passionate study of military fortifications and revealing fascinating details of prominent archaeological sites in Albania, setting forth new discoveries in this field; with his meticulous studies he attracted a new generation of foreign historians and archaeologists that acquired a special interest to further expand research on Albania and its people. The scholarly work and well archived voyages through Albania of W. M. Leake are a valuable contribution that emphasizes the historical research led by Swedish theologian and historian Johann Erich Thunmann (1746-1778) whose contributions on ancient Illyrian history of Albania are fundamental and are regarded as a milestone by his contemporaries including the aforementioned British diplomat. [1]

Trained at the Royal Military Academy in Woolwich (London), William Martin Leake was sent in 1799 to Constantinople and served as a military fortification expert in the Ottoman army in Egypt. In September 1804, Leake returned to the Ottoman Empire to assist the provinces of European Turkey in defending themselves against French attacks coming from Italy. In this task, Leake was instructed to survey the coasts of Albania and that of Morea (Peleponnese).