Abstract
The
popular rhapsod is a singer and musician who sings creations of legendary and
historical epics and at the same time interprets them with the musical
instrument of the lahut. Nowadays, the meaning of the word rhapsod has
expanded. They are considered as that category of popular musicians, who are
closely related to the singing of the "Epic of the Kreshniks", of the
legendary Albanian epic in general, but also beyond. This songs, along with
other traditions of northern Albania, such as gjama, kuja, etc., stand in
complete artistic harmony with each other. In 1953, Milman Parry and Albert
Lord published "Serbo-Croatian heroic songs", proving that the Homeric
tradition of epic poetry was still alive in the Balkans at the time. The
evidence comes from the main subject of Albanian origin, Salih Ugljanin, a
rhapsodist from the Sanjak area, capable of reciting for hours epic
Serbian-Croatian and Albanian epic poetry about heroic acts of the past. Here
starts the discussions about the beginnings of epic poetry in the Balkans. In
the context of the Oral Epic Songs, it is unknown whether the Albanian songs of
the Kreshniks were inspired by Serbo-Croatian ones or vice versa.
An epic
without music does not exist and a text without music can never be an epic. In
this context, the legendary musical narratives of the epic of the Kreshniks
centered on the main characters of Muji and Halili, created and accompanied by
lahuta, constitute a poetic and ethnocultural complex. Since lahuta is the main
instrument for conveying the songs of the Epic of the Kreshniks, the rhapsod
takes the name lahutar. It is one of the most popular folk instruments with one
string, on which it is played with a bow and is mainly used in Northern Albania
and Kosovo. Lahuta, unlike other instruments, did not simply have a musical and
entertaining function, but accompanied the songs that exalt the activity of the
brave. Traditionally the instrument of lahuta is produced by the rhapsodists
themselves who sing and perform in it.
Keywords: Oral
singing, epic, rhapsod, lahut, popular music.
Rapsodi
popullor është një këngëtar dhe muzikant që këndon krijime të epikës legjendare
dhe historike dhe njëkohësisht i interpreton ato me veglën muzikore të lahutës.
Në ditët e sotme, kuptimi i fjalës rapsod është zgjeruar. Ata cilësohen si ajo
kategori e muzikantëve popullorë, të cilët janë të lidhur ngushtë me këngëtimin
e “Eposit të Kreshnikëve”, të epikës legjendare shqiptare në
përgjithësi, por edhe më gjerë. Këngët e kreshnikëve
sëbashku me traditat e tjera të shqipërisë së veriut, si gjama, kuja etj,
qëndrojnë në harmoni artistike të plotë me njëra-tjetrën.[1] Eshte
interesant fakti qe sipas nje te dhene te Giacomo Chiudina, ne vitin 1780
ekzistone nje shkolle e mesimit te lahutes dhe muzikes ne shqiperi.[2] Sipas
studiuesit Zihni Sako,“Këngëtarët i interpretojnë këngët e kreshnikëve me zë
të fortë gjoksi dhe me një ton burrëror, që shkon në harmoni me vijën epike të
ngjarjeve”[3]. Ndër rapsodët e njohur në muzikën
tonë popullore përmendim: Sali Bajram Krasniqi (1919-1987)-Kosovë, Vad
Marashi-Pukë, Prendush Gega[4], Selim Hasani-Vlorë, Dervish
Shaqja-Rrushbull, Mato Hasani-Vlorë, Xhebro Gjika-Vlorë; Zef Avdia-Tropojë,
Sokol Arifi-Tropojë, Lefter Çipa-Himarë, Frrok Haxhia-Pukë, Sali Mani, Azis
Ndreu, Fatime Sokoli, Xhelal Daka etj.[5]
Në vitin
1953, Milman Parry dhe Albert Lord[6] botuan
“Serbo-Croatian heroic songs” [= Këngë heroike serbo-kroate], për të dëshmuar
se tradita homerike e poezisë epike ishte ende e gjallë në Ballkanin e asaj
kohe. Dëshmia vjen nga subjekti kryesor me origjinë shqiptare, Salih Ugljanin,
një rapsod nga sanxhaku, i aftë për të recituar me orë të tëra poezi epike
serbo-kroate dhe shqiptare për akte heroike të kohëve të shkuara. Prej këtej
burojnë diskutimet lidhur me fillimet e poezisë epike në Ballkan. Në kuadrin e
Eposit të Kreshnikëve, është i panjohur fakti nëse këngët shqiptare të kreshnikëve
janë frymëzuar nga ato serbo-kroate apo ka ndodhur e anasjellta. Qendrat e
rapsodëve epikë duket se kanë qenë trojet malore të Bosnjës, Sanxhaku i Novi
Pazarit, Mali i Zi dhe Shqipëria e Veriut, ndonëse për çudi pjesa më e madhe e
epikës shqiptare ka për vendndodhje ngjarjesh Jutbinën (Udbina), një fshat
pesëdhjetë kilometra në verilindje të Zadarit në Kroaci.[7]