Mimoza Hysa: Ditari si modeli për ndërtimin e figurës së vetvetes në krijimtarinë e Isuf Luzajt

Abstrakt:

 

Trajtesa sjell në vëmendje ditarin si gjininë më të lëvruar në krijimtarinë e pasur të shkrimtarit, eseistit, poetit dhe filozofit Isuf Luzaj. Përmes kësaj gjinie autori ka synuar ndërtimin e modelit të figurës së vetvetes përmes përqasjes me figurën e profetit. Trajtesa ndjek rrugën e ndërtimit të këtij modeli profetik si përmes mënyrës së përzgjedhjes së fakteve jetike ashtu edhe mënyrës së përdorimit të stilistikës së qëlluar. Po përtej ndërtimit të qëllimshëm të modelit të vetvetes, ditaret e Isuf Luzajt janë dëshmi letrare eseistike të një personazhi historik aktiv, të një njeriu erudit, të një mësonjësi ngulmues dhe një kritiku të paepur ndaj shoqërisë.

 

Fjalë kyçe: Isuf Luzaj, ditare, letërsia shqipe, kritika

 

Përpjekja e kahershme e Isuf Luzajt për t’u paraqitur e përballur me lexuesin e tij në gjuhën shqipe dokumentohet jo vetëm nëpërmjet veprave të botuara dhe të njohura tashmë si: Rrëfimet, (poezi,1937), Gloria e çmendjes, (poemë, 1995), Ekzistenca dhe boshësia, (ese filozofike, 1996), Sëmundjet e shekullit tonë, (ese filozofike, 1999), Lamtumira e yjeve, (poemë, 2001), Topografi labçe, (poemë, 2001), Përtej së mirës dhe së ligës,(ese filozofike, poezi, 2003), Rindërtimi i fuqive shpirtërore, (ese filozofike, 2005, Filozofia e bukurisë, (ditare, rrëfime për veten, 2009), por edhe nga një korpus i gjërë dorëshkrimesh[1], të cilat presin dritën e botimit.

E gjithë krijimtaria e Luzajt mund të quhet një rrëfim i pandalshëm e i sinqertë për vetveten, ngulitur në kryeqendër, e për botën përqark të përcaktuar e të paraqitur po sipas vetes, tipar ky dallues për një shkrimtar modern. Mëvetësia dhe subjektivizmi në trajtesat eseistike, vetëdija letrare në ndërtimin e strukturave të hapura në prozë ku ndërthuret dokumentarizmi autobiografik me trillimin, si dhe fryma kritike përballë himnizmit romantik, përbëjnë edhe thelbin e modernitetit të veprës së Luzajt. Projektimi i modelit të vetvetes fillon tërthorazi që në poezitë lirike e romanin autobiografik “Lumejtë rrjedhin të kuq”, për t’u shfaqur qartazi në ditaret e shumta në dorëshkrim, si: Përpjekja e viganëvet (Lufta e Vlorës), Ditari politik, Kujtime pleqërie, Ditari i përpjekjes, Ditari i një zonje shqipëtare, Kujtime të një ditari të humbur, Ditari, Autobiografi, Ditari i mësonjësit, etj. Autori dëshmon se gjatë gjithë jetës së tij ka mbajtur pranë “një fletore dhe një laps për të regjistruar përshtypjet”[2], kujtimet, mendimet duke formuar kësisoj një lëndë “aq heterogjene sa është natyra e vetë jetës; aq homogjene sa mund të jetë mendimi i një mërgimtari në shërbim të të huajve që provojnë punën e tij”[3].

Por e gjithë kjo lëndë nuk është ende në duart e lexuesit dhe kritikës, gjë që përbën edhe një kufizim për të formuluar një mendim të përmbyllur e shterues mbi figurën e vetevetes të paraqitur nga autori. Kjo trajtesë do të përqëndrohet në dy ditaret e botuara në mënyrë fragmnentare në librin e fundit “Filozofia e bukurisë”[4]: “Ditari i përpjekjes” dhe “Ditari i mësonjësit”.

Mimoza Hysa: Linee (tte) di frontiera in “L’infinito viaggiare” di Claudio Magris

Interpretare le scelte traduttive del testo in albanese

Abstract:

La prosa saggistica - narrativa di Claudio Magris in “L’infinito viaggiare” si caratterizza da una sintassi analitica, tipica della scrittura “diurna”, ma con una mescolanza di riflessioni e considerazioni del narratore. Alla costruzione di quel discorso snello, ma contemporaneamente complesso, concorrono diversi aspetti linguistici, tra cui i segnali interpuntivi. Cercheremo di analizzare in chiave linguistico e stilistico l’uso abbondante e svariato delle lineette “metanarrative”con una tendenza di stratificazione della narrazione. Si prosegue con un confronto dell’uso storico della lineetta nelle due lingue, mettendo in risalto la scarsa presenza di tale segno nella lingua albanese, per concludere con alcune esempi di scelte traduttive. 

Mimoza Hysa: Război în iran sau irak / Luftë në iran a irak... - prosa

Prozatoare și traducătoare născută la Tirana, absolventă a Facultății de Istorie și Filologie a Universității din Tirana (1989) și a Lingua e Cultura Italiana (2009) cu lucrări despre opera lui Eugenio Montale. Timp de un sfert de veac a tradus în albaneză opere ale unor importanți autori italieni, precum Leopardi, Quasimodo, Ungaretti, Montale, Buzzati, Tabucchi și, mai recent, Claudio Magris. Ca prozatoare a publicat ”Vremea Erei” (Koha e Erës), ”Istorie fără nume” (Histori pa emra) și ”Decizia” (Vend/imi, are și sensul Țară / Țară a mea). Este laureata unor premii importante ca autoare și traducătoare. În anul 2015, a câștigat Premio Nazionale per la Traduzione (Il Premio Maggiore) în Italia. 

 

Război în iran sau irak

În casa noastră se bat toți. Cum se bat? Cum s-or nimeri. Seara, de pildă, când tu ești liniștit, căci nu s-a ridicat spre cer vreun strigăt cumplit, exact când tata urmărește știrile lumii, fără a fi atent la partea stătută a familiei, mama se apucă să spele vasele. Dar vasele, din nefericire, scârțâie, mai ales paharele, iar zgomotul, chiuitul, croncănitul continuă până când urechile lui tăticu se irită (și nu-s de vină) și pumnul lui zguduie masa: Gata cu vasele alea! Eu, da, aud. Dar mama e rece ca piatra și nu vrea să știe că jumătatea ei află ce trebuie să afle omul și răspunde: Iar eu spăl. Deja s-a iscat cearta. În ochii înveliți de mânie ai lui tata, unde supărarea sare din orbite și se înfige ca un cuțit în spinarea aplecate peste vase, a mamei, care nu se oprește... krau… krau, spălând vasele alea blestemate.