”A scrie – a te orienta în duh„ - O convorbire din două lumi, în trei voci

Revista Haemus și Silvia Andrucovici

„... scriitorul poate nu-i decât un sfânt poticnit din drum. Un mistic care a ratat iluminarea. Un profet care, mergând spre viziune, s-a încurcat în metafore, în imagini poetice, a uitat de drum sau l-a pierdut și a rămas prins în insectarul minunat numit istorie literară.” (Vasile Andru)  

 

Revista Haemus: Doamna Silvia Andrucovici, la șapte ani de la plecarea scriitorului Vasile Andru dintre noi, cel puțin noi ca revistă – mai exact: comunitate culturală și artistică plurilingvă – cu care a colaborat din primele numere, acum un sfert de veac, îl simțim cumva mai prezent și mai viu ca niciodată. Nu doar talentul său rar, profunzimea și prospețimea gândirii, ci și discreția cu care trăia, credem că ajută la menținerea acestei prezențe – care ar fi o învățătură sau chiar metodă pentru mulți artiști… În afara simbolismul religios, mistic, ezoteric, pentru dvs. a însemnat doar amintirea de Andru. Spuneți-ne, vă rugăm, cum percepeți acest prag temporal? 

Silvia Andrucovici: Da, șapte ani de absență. Mărturisesc că legat de acești șapte ani, de la un timp am un soi de temeri (posibil ca asta să vină oarecum natural, din perspectiva profesiei mele de medic). Temeri, senzații vagi, că într-o zi îl voi uita pe Andru al meu, că pot face călătorii fără el, că mă pot bucura fără el de ceva bun, cum ar fi o clătită sau un ceai verde. De exemplu, nu mai am bucurie să merg la târgurile de carte fără Andru. Asta încă îmi amintește destul de mult de el… Pentru că mă aflu într-un moment, în care îmi pun problema valorificării caietelor rămase în arhiva Andru, adesea mă reconectez la Andru prin acestea. Sunt multe caiete, jurnale de idei, jurnale de călătorie, jurnale sapiențiale în arhiva Andru, voi încerca să vă răspund la întrebări cu inserturi din aceste lecturi. Citesc într-un jurnal de călătorie din 1997, pe când se întorcea de la Athos, ce important este pentru căutătorul spiritual acel remember God, a-ți aminti de Dumnezeu. Scrie Andru: „Simplul fapt de a-ți aminti de Dumnezeu, duce la dispariția lumescului”. Când am citit asta, imediat am translatat acest remember God la situația mea, la dorul meu de Maestru: simplul fapt de a-ți aminti de Maestru, duce la dispariția temerilor că-l poți pierde pe Maestru. Cred că la asta mă provocați dvs. acum. Simt că nu este doar un simplu interviu, ci una din probele ucenicului! Încerc să mă situez la înălțimea provocării dvs. și a celui evocat, scriitorul si sapiențialul Vasile Andru.

Vasile Andru: Monsinjori Vladimir Gjika niset të konvertojë Leninin (Monseniorul Vladimir Ghika merge să-l convertească pe Lenin)

Në qershor 1923, Monsinjori Vladimir Gjika niset drejt lokalitetit Gorkie Selo, që të takonte Leninin, me bindjen se do ta konvertonte. Monsinjori po shkonte të ndryshonte rrjedhën e historisë. Ishte i sigurtë se do ta shndërronte trupvoglin e sëmurë të Kremlinit. Kishte marrë vesh për sëmundjen e Leninit. Kish besim tek sëmundja. E fshehta e disa konvertimeve mbresëlënëse ishte t’i kapje njerëzit kur ndodheshin në gjendje të vështirë. Kështu kish konvertuar ai katër mbretër.

Lenini, ateist i madh, ishte i sëmurë rëndë: pas goditjes së dytë cerebrale, i paralizuar. I mbikëqyrur me ngrohtësi e vëmendje nga Nadjezhda Krupskaja. Monsinjori beson se do të kryejë një konvertim historik: Do ta zbresë Frymën e Shenjtë mbi tullën prej kallmuku të Leninit. Sigurisht, Lenini nuk ishte qindpërqind kallmuk. Kishte një përbërje të veçantë. Një çerek rus, një çerek hebre, një çerek gjerman, një çerek kallmuk. Monsinjori shfrytëzonte gjendjen e rëndë të pacientit, por kishte edhe një forcë ndikuese të padukshme, hipnotizuese, dhe krejt tjetër do të ishte fati i botës i krijuar nga satrapi gjenial.

Vasile Andru: Mjeshtëria e të menduarit (Meseria de a gandi)

Vasile Andru (lexohet: Vasíle Ándru, pseudonimi letrar i Vasil Andrukoviçit; n. 22 mai 1942, Bahrinești, Rădăuți, sot Ukrainë, 22 maj 1942 - Bukuresht, 21 tetor 2016), prozator, dijetar, eseist dhe isihast* rumun, autor, mes të tjerash, i Nusja vjen me mbrëmjen, Arkeologjia e dëshirave, Nata e perandorit, Kulla, Mali i kalvarit, Një gjithësi me një dalje të vetme, Zogjtë e qiellit, Parajsa më e largët, Jetë dhe shenjë, Terapia e fatit, Mistikë nga Karpatet, Histori dhe fshehtësi në Malin Atos, Takime me mjeshtra e vizionarë, Isihazmi, ose mjeshtëria e qetësimit. Ka qenë anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë, i European Academy of Performing Arts dhe i disa institucioneve të tjera të rëndësishme.

Në fillim një anekdotë. Një mësues thyen një degë shelgu para nxënësit. Pastaj i kërkon: ”Më përshkruaj çfarë bëra në këtë çast. Çfarë bëra?” Nxënësi përgjigjet: „Thyet, me veprime të shpejta, një degë të gjelbër”. Mësuesi e quan dembel në të menduar, të joshur nga përshkrimet dhe të paracaktuar që të huajsohet. Nxënësi kërkon një mënyrë tjetër për të ‚përshkruar’ gjestin e mësuesit. Ai jep shumë përgjigje shpjeguese, por mësuesi mbetet gjithmonë i pakënaqur; më një fund, nxënësi kupton se përgjigja e saktë do të kish qenë: të marrë (nxënësi) një degë shelngu dhe ta thyejë.

Me një fjalë: mund të shmanget e folura, e cila krijon realitete të dorës së dytë dhe na largon nga thelbi. Filozofia praktike ka parapëlqyer ta kuptojë veprimin përmes veprimit, dhe objektin përmes identifikimit me objektin, jo përmes koncepteve. Jo me shpjegim, por me njësim. Jo me përshkrim, por me rijetim. Përtej koncepteve. (Nuk di nëse  Wittgenstein-i ka ditur diçka për Hui Nang-un kur ky ka shkruar: „Ajo që mund të tregohet, s’mund të thuhet”). I mençuri ka synuar gjithmonë ta verë në jetë mençurinë, jo të filozofojë rreth saj.

Për një kohë, filozofia praktike shihej si tipar i Lindjes. Por ajo është veçanësi, siç shohim, e një niveli të mendimit, që arrihet përmes një disipline të qetësisë, pavarësisht nga hapësira gjeografike. Ajo është më fort një veçanësi e njeriut jokohor, të njësuar, e njeriut të shpirtëzuar në nivele të larta. Vërtet Lindja e ka çmuar më shumë këtë lloj njeriu dhe e ka kthyer në një ideal të kërkimeve... Por, mes kësaj, nuk e ka përvetësuar plotësisht dhe përjashtueshëm. Vjen vërejtja: Por janë, megjithatë, disa dallime mes Lindjes dhe Perëndimit! Për shembull, në marrëdhënien subjekt-objekt është vënë re se Lindja shtyn drejt njohjes përmes njësimit, shkrirjes, ndërsa Perëndimi mjaftohet me dallimin.

Vasile Andru: ”... si një betim që ve vulën mbi të ardhmen„

(hija e të lumturit Vladimir Gjika në Japoni / umbra fericitului Vladimir Ghika în Japonia)

Kur mbërrita në shtator të 2010-ës në Tokjo, mësova se japonezët i numurojnë ndryshe vitet: ata janë në vitin 22 të erës Heisa. Ata i numurojnë vitet qysh nga hipja në fron e perandorit. (Përdoret edhe numurimi i zakonshëm, 2010, kuptohet). Perandori japonez, kur hip në fron, përuron një erë të re dhe i jep epokës së vet një emër-emblemë, një emër-program. Perandori i tanishëm, Akihito, i ka dhënë epokës së vet emrin Heisa, që përkthehet qetësi, paqe.

Mua fjala heisa më tingëlloi si hesychia (isihia), term grek që ka kuptimin po ‚qetësi’, qetësi e ndritshme. Ky paralelizëm m’u duk hyjnor. Të shkosh në Japoni bash në epokën e isihisë! E mora si një dhuratë vetjake, gjithsesi ogurmirë.

Luta një sivëlla japonez (të cilin e pata njohur në Kongresin e shkrimtarëve, ku isha delegat) të ma përkthente në japonisht formulën isihaste, fjalinë me 5 fjalë „Zoti Jezu Krisht, mëshiromë” (në origjinalin rumanisht – sh.p.), e cila përsëritet gjatë lutjes së mendjes (që doja ta bëja të njohur në Japoni, aq sa mundej). Kësisoj nocionet fillestare të gjuhës japoneze i mora nga mësimi i formulës isihaste; kjo tingëllon si më poshtë:

Shu Jesu Kirisuotoyo, watashi wo awarende, kudasai.

Në japonisht fjalia ka 7 fjalë, pra është më e gjatë se në rumanisht apo greqisht. Fjala e shtuar është një përkulje nderimi. Japonezët nuk mund të heqin dorë nga përkuljet e nderimit as në lutje. Ata janë të sjellshëm gjer edhe ndaj Zotit! (...)

VASILE ANDRU: Jetë dhe shenjë / Viață și semn

PËRPARËSIA E KARAKTERIT NDAJ IDEVE. A ka, vallë, individë me një kulturë të epërme dhe me një karakter të ulët? Pra, a është e mundur një pavarësi e pjesshme ndërmjet kulturës dhe karakterit? Gjërat mund të jenë si më poshtë: Njohuritë që nuk kanë pasur një ndikim të thellë shndërrues nuk quhen kulturë, por informacion. Kurse informacioni është tjetër gjë në krahasim me kulturën. Ështe ana e saj sasiore, është premisa e saj, është trampolina e saj, është varri i saj.

EKIZSTON NJË ‚GJUHË E LASHTË DHE E MENÇUR’? Eminesku na zgjon edhe sot mendime me këtë pyetje. Një kritik na përgjigjet me jo: nuk ekziston ‚një gjuhë e lashtë dhe e mençur’, përveçse në paraqitjet utopike të poetëve’.

Kam pyetur veten se si mund të ishte... Gjuhën e lashtë nuk e njohim, natyrisht, veçse përmes shkrimit. Kurse shkrimi ishte ai vetë, - dhe duhet të jetë edhe tani, - një bast me mençurinë.

Një tjetër vëzhgim. Hasim sintagma latine, dy-tri fjalë; sot na duhet të përdorim fjali të tëra dhe shtjellime ligjërimtare, që t’i përkthejmë. Latinishtja ishte më sintetike. Vallë, ‚nyja’ e fjalëve të lashta vuan tani nga një shpërthim dhe një zgjerim?!

Dendësia e së folmes, tepria e realitetit që përkapet, arrihet përmes ripërqëndrimit gjuhësor.

PLEQ NË NJË KULTURË TË RE. Një kritik amerikan thoshte se një kulturë e plakur interesohet në mënyrë obsesive për qëllimin dhe jo për hijeshinë e rrugës drejt mbërritjes. Kur të preokupon rruga e përshkuar, domethënë se je ende i ri...

[Pjesë nga libri „Jetë dhe shenjë” (Viață și semn),

Sh. B. Herald, Bukuresht, 2005]