Herë e shfaqur në mënyrë të
tërthortë apo të nënkuptuar dhe herë e shfaqur haptas, madje me pamjen e saj më
të vrazhdë, preja si dukuri e vetëgjyqësisë, e ndëshkimit apo e hakmarrjes
vihet re pothuajse në të gjitha1 këngët e epikës sonë heroike.
Këngët e kësaj epike
filluan të regjistroheshin e të botoheshin më vonë se sa gjinitë e llojet e
tjera folklorike. Ndonëse ishin mbledhur, madje botuar disa këngë të ciklit të
kreshnikëve, ato nuk u përfshinë në vëllimin “Kangë popullore gegnishte”: që u
botua në Sarajevë më 1911. Sipas At Zef Pëllumbit, në parathënien që i ka bërë
këtij libri, Fishta jep një gjykim të gabuar mbi këngët legjendare të
kreshnikëve, sepse ato nuk njiheshin mire aso kohe.2 Kur njohja e
tyre u bë më e plotë, kur “një kolekcion 342 kangësh u mblodhën me mund të madh
për gadi 40 vjet prej françeskanëvet”,3 optika ndaj tyre ndryshoi.
Madje në parathënien që shoqëroi botimin jubilar të “Visareve të Kombit” me
rastin e festimeve për 25 vjetorin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë u
tha pa mëdyshje se “shpirti i rapsodive asht fjesht shqiptar”.4