Përktheu: Viktor
Bakillari
Sadek IDAJETI, (Sadegh Hedayat) shkrimtar i madh iranian, lindi në vitin 1903 në kryeqytetin e Iranit, Teheran, dhe vdiq më 1951 në Paris / Francë. Është nismëtari i letërsisë moderne perse. I vetmi shkrimtar modern iranian që ka fituar famën më të madhe jashtë kufijve të vendit të tij. Idajeti lëvroi shumë bukur gjininë e prozës së shkurtër (tregimit). Ai është konsideruar nga kritika si shkrimtari më i madh i Iranit modern. Për nga fuqia e stilit është quajtur Franc Kafka i Orientit. Vepra e tij përshkohet krye-fund nga ankthi. Ajo karakterizohet nga një pesimizëm i thellë, pesimizëm ky, që e çoi në vetëvrasje.
Haxhi Murati, kërceu përpjetë si kaproll
nga platforma e dyqanit dhe doli në shëtitoren e pazarit. Shkundi kindat e
tunikës ngjyrë hiri, rregulloi rripin e argjendtë, shkoi dorën në mjekrën e
ngjyer me këna dhe thirri Hasanin, çirakun e tij, për ta ndihmuar të mbyllte dyqanin.
Ndërkohë, nxori nga xhepi katër monedha dhe ia zgjati, - i cili e falënderoi,
pastaj u largua me hapa të mëdha duke fishkëllyer dhe humbi në turmë. Haxhiu
hodhi supeve pallton ngjyrë kafe që e mbante në dorë, dhe pasi pa rreth e
rrotull filloi të ecte serbes. Këpucët e reja ia bënin krak-krak. Shumica e
dyqaneve e përshëndesnin teksa kalonte dhe i thoshin nga një fjalë të ëmbël.
- Njatjeta Haxhi... Si je Haxhi? Ke
humbur fare Haxhi!...
Këto fjalë zëzëllonin butë në veshët e
tij sidomos titulli “haxhi” ndaj të cilit ishte veçanërisht i ndjeshëm. I
mikluar tinëzisht, ai u përgjigjej përshëndetjeve me një buzëqeshje begenisëse.
Ai e dinte mirë që emri “haxhi”, me të
cilin e nderonin, ishte i padrejtë, sepse nuk kishte shkuar asnjëherë për
pelegrinazh në Mekë. Thjesht, pas vdekjes së të atit, atëherë ende fëmijë, e
ëma, sipas amanetit të të ndjerit, kishte shitur shtëpinë, e kishte bërë mallin
para dhe kishte shkuar me kuç e me maç në Qerbela. Pas një a dy vjetësh ata i
harxhuan të gjitha dhe mbetën me gisht në gojë. Haxhiu, vetëm dhe me shumë
mund, kishte shkuar në Hamadan, ku rronte i ungji. S’kaloi shumë kohë dhe, ky i
fundit, ndërroi jetë duke e lënë si trashëgimtar të vetëm. Dhe meqë xhaxhanë e
njihnin në pazar me emrin “Haxhi”, djaloshi kishte trashëguar, njëherësh,
krahas dyqanit edhe titullin. Ai nuk kishte asnjë të afërm në qytet. Dy-tri
herë ishte përpjekur të merrte vesh për fatin e s’ëmës dhe së motrës të mbetur
në Qerbela, por më kot; madje s’kishte mundur të gjente asnjë gjurmë të tyre.