Ndue Ukaj: Pasqyra e një gjenerali

Në qytetin verior Sh, rrëzë maleve të larta që preknin qiellin kaltërosh, e përtej brigjeve të lumit, me një pamje përrallore, shtrihej fshati Lekë. Mu aty, në një lartësi të dukshme për çdo sy kalimtari, si shkëmb i thepisur, rrinte një shtëpi e vjetër, aq e vjetër, sa s’mbahej mend. Askush s’e dinte saktësisht vjetërsinë e saj. S’dihej kush e kishte ndërtuar, e ma pak, pronë e kujt qe. Prej kur mbahej mend, shtëpia ruante të pandryshuar një ngjyrë të frikshme, si ngjyrë dheu. E tillë çfarë ishte, ajo i kishte gjitha karakteristikat e një shtëpi misterioze.

E kjo s’ishte e tëra në lidhej me historinë e asaj shtëpie, sepse ajo që e bënte atë ma të ankthshme ishte diçka që ndodhej brenda saj. Ishte një pasqyrë, nga e cila shihej e gjithë shtëpia, madje edhe skutat ma të fshehta, ndonëse ajo ishte e vendosur në hyrje të ngrehinës disakatëshe, me shumë dhoma si labirinte. Përtej pasqyrës, ndodhej një korridor dhe disa dyer të mëdha, mirëpo, sipas rrëfimeve, askush deri me sot s’kishte arritur të kalonte matanë pasqyrës.

Ndue Ukaj: Humusi kulturor e poetik i Martin Camajt

Shkrimtari dhe albanologu Martin Camaj, i lindur në Temal të Dukagjinit, shkoi në Kolegjin Saverian, aty ku para tij u edukuan shumë shkrimtarë e dijetarë shqiptarë. Aty mori bazat e para të formimit klasik, të cilat i thelloi nëpër qendra të ndryshme. Djaloshi i ri që la malet Temalit, “ku s’ka shkelë kurrë kamba e kalit” zbriti në Shkodrën e kulturës- dhe në kolegj, pati fatin të kishte për rektor, eruditin At Zef Valentini. Shkollimi iu ndërpreu në vitin 1946, kur regjimi komunist ndaloi përfundimisht aktivitet e kolegjit. Nga këtu, kaloi 4 vite të vështira në Prekal, dhe vendosi të largohej nga atdheu.

Janë momentumet politike të kohës, ato që ia prishin ëndrrat. Ideologjia staliniste lëshoi rrënjë në Shqipëri. Atëbotë, Camaj i ri e me ndjeshmëri të theksuara- i edukuar me frymë lirie e ndërgjegje refuzuese, vendosi ta braktiste vendin. Arshi Pipa, gjithashtu një i arratisur, duke e shpjeguar këtë akt thotë se Martin Camaj “është tipiku i intelektualit europiano-lindor që, për arsye politike, braktis atdheun dhe shëtit nga një vend në tjetrin. Po me të ngulitur diku- e ndërkohë s’është më i ri në moshë-e kupton se është e pamundur për të, të lëshojë rrënjë në tokën e re. E përndjek nostalgjia për atdheun e vet. E nëse qëllon të jetë shkrimtar, do ta shprehë këtë nostalgji duke u përpjekur të sillet rreth një teme-bazë, atë të humusit të vet kulturor.”

Ndue Ukaj: Gjithmonë diçka mungon

Ndue Ukaj (1977), shkrimtar, kritik i letërsisë dhe publicist. Ka kryer studimet për letërsi dhe gjuhë shqipe në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Prishtinës, ku ka ndjekur edhe studimet e magjistraturës. Ka jetuar në Suedi, ku ka kryer kurse të ndryshme. Ka qenë anëtar i disa redaksive letrare dhe editor i revistës për art, kulturë e shoqëri “Identiteti”. Është i përfshirë në disa antologji të poezisë shqipe, brenda dhe jashtë vendit. Poezitë dhe tekstet e tij janë përkthyer në anglisht, spanjisht, italisht, rumanisht, finlandisht, kinezisht, suedisht dhe janë botuar në shumë revista prestigjioze. Është autor i librave: “Diskursi biblik në letërsinë shqipe”, “Ujëvarat e metaforave”, “Godo nuk vjen”, “Ithaca of the Word”, poezi, përkthyer nga Peter Tase, “Godo is not coming”, poezi, përkthyer nga Peter Tase, “Arka e shpëtimit”, poezi. Libri me poezi “Godo nuk vjen” u vlerësua me çmimin kombëtar ”Azem Shkreli” për librin më të mirë të botuar me poezi në vitin 2010, në Kosovë. Në Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë, “Ditët e Naimit” u laurua me çmimin për poezinë më të mirë “Qiriu i Naimit.” Revista letrare The International Poetry Translation And Research Centre, që botohet në Kinë, e ka vlerësuar një nga poetët më të mirë të botuar në vitin 2013 në këtë revistë. Është vlerësuar po ashtu edhe me mirënjohje dhe çmime tjera letrare. Është anëtar i PEN-it në Suedi.

  

Drejtpeshim

Gjithmonë rastis të shihesh një ëndërr e të ëndërrosh diçka tjetër. 

Të jesh i magjepsur pas një ikone e ta ëndërrosh një ikonë tjetër.

Të rastis të jesh diku e të mendosh për një vend tjetër;

përshembull të jesh në Romë dhe papritur të kuptosh:

jo të gjitha rrugët të çojnë kah lumturia. 

Të jesh në Prishtinë e të ëndërrosh një vend të largët

ku liria s’ka duhmë politike.

Apo të jesh në një vend të largët

e ta ëndërrosh Prishtinën me duhmë politike.

Gjithmonë rastis të sajosh ide e të ngrehësh piramidën e lumturisë

me labirinte të bukura e ikona madhështore.

Dhe papritur të shihesh skëterrën mizore pranë këmbëve tua.