Ndue Ukaj (1977), shkrimtar, kritik i letërsisë dhe publicist. Ka kryer studimet për letërsi dhe gjuhë shqipe në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Prishtinës, ku ka ndjekur edhe studimet e magjistraturës. Ka jetuar në Suedi, ku ka kryer kurse të ndryshme. Ka qenë anëtar i disa redaksive letrare dhe editor i revistës për art, kulturë e shoqëri “Identiteti”. Është i përfshirë në disa antologji të poezisë shqipe, brenda dhe jashtë vendit. Poezitë dhe tekstet e tij janë përkthyer në anglisht, spanjisht, italisht, rumanisht, finlandisht, kinezisht, suedisht dhe janë botuar në shumë revista prestigjioze. Është autor i librave: “Diskursi biblik në letërsinë shqipe”, “Ujëvarat e metaforave”, “Godo nuk vjen”, “Ithaca of the Word”, poezi, përkthyer nga Peter Tase, “Godo is not coming”, poezi, përkthyer nga Peter Tase, “Arka e shpëtimit”, poezi. Libri me poezi “Godo nuk vjen” u vlerësua me çmimin kombëtar ”Azem Shkreli” për librin më të mirë të botuar me poezi në vitin 2010, në Kosovë. Në Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë, “Ditët e Naimit” u laurua me çmimin për poezinë më të mirë “Qiriu i Naimit.” Revista letrare The International Poetry Translation And Research Centre, që botohet në Kinë, e ka vlerësuar një nga poetët më të mirë të botuar në vitin 2013 në këtë revistë. Është vlerësuar po ashtu edhe me mirënjohje dhe çmime tjera letrare. Është anëtar i PEN-it në Suedi.
Drejtpeshim
Gjithmonë
rastis të shihesh një ëndërr e të ëndërrosh diçka tjetër.
Të jesh i
magjepsur pas një ikone e ta ëndërrosh një ikonë tjetër.
Të rastis
të jesh diku e të mendosh për një vend tjetër;
përshembull
të jesh në Romë dhe papritur të kuptosh:
jo të
gjitha rrugët të çojnë kah lumturia.
Të jesh në
Prishtinë e të ëndërrosh një vend të largët
ku liria
s’ka duhmë politike.
Apo të
jesh në një vend të largët
e ta
ëndërrosh Prishtinën me duhmë politike.
Gjithmonë
rastis të sajosh ide e të ngrehësh piramidën e lumturisë
me
labirinte të bukura e ikona madhështore.
Dhe
papritur të shihesh skëterrën mizore pranë këmbëve tua.
Gjithmonë
rastis të realizosh diçka e të kërkosh diçka tjetër.
Te jesh me
dikë e ta kërkosh dikë tjetër.
Ah,
gjithmonë rastis ta kërkosh piramidën e lumturisë
e të
përmbysesh në trekëndëshin e pikëllimit,
kufiri i
të cilit rastësisht qëllon të jetë i padukshëm,
ku ti
pështjellësh si i dehuri kur s’e mban drejtpeshimin
dhe sheh
si ravijëzohen njerëz që mbajnë letra të bardha
nëpër
duart e tyre të zeza. Ata shikojnë qiellin e kaltër.
E nga
xhepat e tyre nxjerrin poezi që bëhen të lexueshme
veç kur ka
rrezatim diellor.
Vegim
Më
sëmbon diçka
teksa
si anije kthehem nga dallgët
drejt
limanit të kujtimeve.
Aty
është koha e pashkruar. Ankorimi i ngadalshëm.
Është
vjeshtë e hershme
e
një zog këndon si më parë.
Dielli
shtrihet mbi tokë e qyteti zgjohet i zhurmshëm
anija
ime i afrohet qetësisë.
Matanë
kujtesës një kambanë
paralajmëron
tregimin e pakryer.
Gjethet
e kuqërremta vazhdojnë të jenë kurora e imagjinatës sime
E
qiellit tim.
Është
muzg. Jehu i detit ma mbush gjoksin me një dëshirë:
Lirinë
e peshqve.
Ah,
kjo zonë është e ndaluar për peshkim.
Por
një anije luftarake shkeli ligjet ndërkombëtare
dhe
kushedi sa peshq vrau.
Ne
zbresim poshtë e më poshtë
dhe
dielli shkëlqen e deti duket si kristale mëngjesore.
E
nga toka dëgjohen notat e një melodie-
një
melodie që s’dua ta deshifroj.
Gjithmonë
diçka mungon
Ti kërkon gjatë rrugëve të botës
Itakën a Penelopën e shtrirë me dëshira të paqarta
Kujtime të trishta e net pa gjumë
Një tokë të premtuar
Ku do ta vendosësh kokën tënde
Dhimbjet tua.
Dhe gjen rrugë të mjegullta.
Tokën e mbushur me gjarpërinj
ku s’ka tambël, mjaltë e as vend me vu këmbën tënde
Gjen shtëpinë e pagjumësisë ku strehohen ëndrrat,
ku hahen ëndrrat dhe shpjegohet lumturia.
Ah, ti gjithmonë kërkon diçka
dhe harron se gjithmonë diçka të mungon.
Të mungon rruga ka caku
apo Itaka ku do të ankorohesh,
me një grua dhe një qen që fle pranë këmbëve të saj.
Ti gjithmonë pret diçka
dhe harron se gjithmonë diçka të mungon:
Shtëpia e ëndrrave dhe treguesit e lumturisë.
Ti kërkon rrugën ka caku
Sepse ti gjithmonë kërkon diçka ndryshe
Përshembull: një njeri pa syza të urrejtjes.
Ti gjithmonë kërkon diçka tjetër
dhe gjen një rrugë me një kryq.
Ta dhanë kryqin e gozhdat t’i dorëzuan.
Me to deshën të mbysin miq e armiq
sepse ti gjithmonë kërkove diçka
dhe gjete diçka tjetër.
Asgjë
Qershitë
janë pjekë. Ato s’janë të ëmbla si vitin e kaluar.
Babai
im thotë sivjet pranvera ishte e vonuar.
Mua
s’më pëlqen ky konstatim.
Sot
përsëri hapa dritaren dhe pash gjethe t’njoma
e
ngjyra magjike.
Rrezet
e diellit përthyheshin nëpërmjet degëve të Pemës
kah
pellgu ku pija ujë si fëmijë
Ah
ç’identitet!
Përsëri
mendova: ka shumë rrugë që kurrë s’i shkelim
dhe
shumë dhembje që kurrë s’i përjetojmë
shumë
gëzime që kurrë s’i ndjejmë
shumë
dëshira që gjithmonë i ëndërrojmë.
Një
dëshirë gjithmonë e mbaj ndezur
si
dritaren për ajrosje apo për përqafim me dritën.
Kodra
mbi shtëpinë time buzëqesh çdo mëngjes
kur
përshëndetet me rrezet e diellit.
E
unë hapëroj nëpër pemët e shumta
dhe
mbushi ujë në kroin e fshatit, aty ku pinë ujë prindërit e mi
ku
pinë ujë fëmijët e mi.
Dikur
s’dija shumë për Herakltin
as
të vetëm njëherë mund të lahemi në të njëjtin ujë.
Tash
shtrij hapin përpara dhe them:
Ka
shumë rrugë që kurrë s’i shkelim
Dhe
disa tregime që gjithmonë na thërrasin
Kah
portat e ndërgjegjes si shkohet?
Itaka
sëmbon
“Unë
jam e huaja n’vendin tim” shkruante Edith Södergran.
S’di
si do të jetë ndjerë ajo atë ditë kur frynte erë dhe binte borë.
Ajo
sigurisht fliste për Itakën e saj apo mungesën e përhershme.
Një
dhimbje që përbirohet dhe si shigjeta sëmbon.
Në
të vërtet ajo mund të fliste për mungesën e Itakës,
për
mungesën e ngjashme si atëherë kur Odiseu i afrohej limanit
dhe
s’dinte kush ishte në pallatin e tij;
kush
e shoqëronte Penelopën e ç’ndodhte me qenin e tij?
Fryn
dhe bie borë.
Një
grua ec ngadalë, ka frikë se do të rrëzohet.
Qartësia
mungon.
Shikimi
im përherë ngashënjehet nga portat mbyllura
-kah
Itaka-
dhe
një grua që pret e rrethuar me imagjinatë.
Gjithmonë
synojmë të ankorojmë vetën nëpër dallgët që rriten.
Ah,
ç’është caku?
Një
shpikje e Askujt apo e fuqive të Mbinatyrshme.
Cakun
që kurrë s’e arrijmë.
Edith
shihte një pemë ma t’madhe se gjitha pemët tjera.
Askund
s’ishte gjarpri. As Eva e bukur e joshëse.
E
mira dhe e keqja ishin përzier si leshi në pubisin e saj.
Mjegull
dhe bie borë.
Matanë
kujtesës një grua ka frikë nga nata.
Muzikë
s’ka askund. Është një mori zogjsh që cicërojnë.
Refrenet
e joshjes për të cilat përpëlitemi si në ëndrra dimërore.
Gjethet
e pemëve që fëshfërijnë
si
fustani i Penelopës kur u hodh në përqafim të Odiseut.
Oh,
kjo është muzikë për ata që duan qartësinë
dhe
shmangen nga mjegulla, rregulli.
Unë
kthej fytyrën kah rruga e re,
aty
s’kam kaluar asnjëherë.
Dhe
them: s’jam i huaji në vendin tim.
E
hapa përsëri librin dhe gjeta atë që Edith vërtet e tha:
“Unë digjem për një vend që nuk është.”
Rruga
e Kalvarit
Të
duhet një kryq. Dy gra që rrinë besnike deri në fund
dhe
një udhë e gjatë sa maja ku ëndërron të shkosh.
Ah,
ti gjithmonë më ke thënë ëndërron të shkosh larg.
Rrugës
ka kronikanë. Disa shkruajnë të vërteta
Disa
shtrembërojnë të vërteta.
Dishepuj
e hipokritë shkruajnë tregimin tënd.
Rrugës
gjendet ndonjë grua që t’i fshin djersët,
një
tjetër që ta vë një kryq më shumë.
Sigurisht
s’ka sesi të mos jetë një Simon që të ndihmon ta mbash kryqin.
Gjithmonë
është një Pjetër aty.
Kur
ndezët zjarri dhe dëgjohen akuza:
Ai
të mohon tri herë dhe pendohet para se të këndoj gjeli.
Ti i
gozhduar të duhet të thuash: fali o Zot sepse s’dinë ç’bëjnë.
S’i
përfillja këshillat e të Urtit.
Kur
më tha: gjithmonë kanë më t’rrethue njerëz që bërtasin:
Kryqëzoje,
kryqëzoje.
Edhe
të tjetër shtrirë matanë dhimbjes:
Hosana,
Hosana!
Si udha e gjatë
Një udhë e gjatë është sa një tingull
në saksofonin e vajzës
që drithëron publikun kur ekzekuton muzikën e dashur për veshin tënd.
Një udhë e gjatë fillon aty ku dikush e mbaroi,
si tingulli i saksofonit që e përcjell trumbeta
kur buçet dhe paralajmërojnë diçka-
një lajm, kumt dashuri a ulërimë lufte.
Oh, ne ecim më tutje dhe aty s’është caku-
tingulli shuhet sapo dëgjon hapat e rënduar.
Si fëmijë cakun e kisha ëndërr të vogël
Pastaj ëndrra rritej e hapat e mi zvogëloheshin.
Një udhë e gjatë është sa një ëndërr disasekondëshe
apo si muzika që depërton në krejt qenien
Pavërjetshëm.
Një udhë e gjatë nëpër ëndrra e ha realitetin
të cilin asnjëherë s’arrijmë ta emancipojmë
Pasqyra
Zgjohem
dhe s’i pëlqej pasqyrat,
më
duken zgjatim i ëndrrës së padëshiruar.
E megjithatë
nganjëherë më duhet t’shikohem n’to
në
mëngjes kur marr rrugën kah ti, e përndritshmja ime.
Nga
ti që mban pushtetin
mbi
humanizmin tonë të rrethuar me mure t’larta
Ti
po ashtu më ke thënë s’e do pasqyrën.
E
urren shikimin përbuzës t’saj
apo
njollën që e mban t’ fshehur në ballin tënd
E
unë t’shoh përherë duke kërkuar rrugën kah pasqyra
Ku
ti sheh vërtet fytyrën tënde.
Zbulesa
Me
kalimin e kohës kuptojmë gjithnjë e më shumë
për
mistere që na rrethojnë
njohjen
e paktë të vetvetes
njeriun
që sillet përreth nesh
dhe
një urë që kurrë s’e kalojmë.
Me
kalimin e kohës kuptojmë gjithnjë e më shumë
dëshpërimin
pa krah
yjet
që bien nga qielli dhe shkrihen në duart e njoma.
Unë
që sot refuzoj të shkruaj skica dëshpërimi
tradhtinë
e miqve
sepse
njoh mrekullinë e dashurisë
gëzimin
pa kufij kur shikon lart ka qielli
dhe
si zogu në fluturim
spërkat
mirësi.
Ti
shtegton si reja mbi kodrat e mjegullta,
si
varka e zbraztë në mallkimin e valëve
dhe
askund s’e sheh pikën e ankorimit
as
hartën e grishur të shpirtit tënd.
Unë
s’di të vizatoj skica dëshpërimi
i
marrë nga miqtë e pabesë
që
rrinë me gurë në duar dhe gjuajnë
si
turma kur kryqëzohej Jezusi.
Unë
vizatoj skica dashurie
me
lapsin që u merr ngjyrë luleve pranverore
dhe
të shoh ty me lutjen tënde matanë dallgëve
melankolinë
që prek shpirtin
si
rrezja e diellit trupin tënd t’ ëmbël.
Aty
pran padashur zë vend një pëllumb i bardh
në
letrën që ia lidh flatrat
Dhe
ai më nuk fluturon.
Ekspozitë
Vjeshtë e kuqërremtë. Mëngjesi është i zbehtë.
Edhe Prishtina i ngjan një pellgu të kuqërremtë.
Mua kamerierja ma sjell expresson dhe duket e mërzitur.
Gazetat në ballina mbajnë silueta grash lakuriqe.
Në fund lexoj njoftimin:
Ora 21. Ekspozitë: Mona Liza.
Dhe më vjen një zë:
Leonardo u bë xheloz.
Ndezi cigaren dhe shikoi Mona Lizën e tij.
Ah, ajo s’është më e imja-tha dhe shtypi cigaren
në ballin e saj.
Në ngjyrat e përziera me gishtat e tij
U dogj lajmi a Mona Liza?
Buzëqeshja e saj e syri melankolik u fashitën
teksa mbi të u valëvitë një re-tymi,
si një shall i zi që po binte në trupin e një gruaje të bukur.
Kryqi
Një
ditë ai mbështolli kokën
dimri
ishte i furishëm
binte
borë e frynte nga katër anë.
Dikush
gjithë këtë e quajti stuhi.
Emërtimet
edhe mund të ndryshojnë,
domethëniet
janë në kokat e atyre që e shohin.
Megjithatë
ajo ishte furtunë dhe godiste pamëshirshëm.
Një
ditë ai takoi atë që e donte-
në
dimrin e furishëm që kishte mbuluar tokën.
Binte
borë dhe frynte nga katër anë;
bardh
ishte çdo kund veç zemrës së tij
ku
kishte mbjell pushtet errësira.
Një
ditë ai mori gozhda,
në
një dimër të furishëm
kur
binte borë dhe frynte n’katër anë,
dhe
përgatiti kryqin
të
vetmin vend ku kishte hapësirë ta gozhdonte ndërgjegjen e tij.
Apokalipsi
Atëherë ëndrrat do të dalin nga burgu i gjuhës
dhe një zë përtej qenies do të kërkojë qartësi
që të rrëfejë për gjëra që do të ndodhin.
Si për shembull të burgosurit që do të thonë: rroftë princi
E të lirët: poshtë princi.
Atë ditë nga burgu i gjuhës
do të vërshojnë gjarpri në tokën e thatë
do të pinë tamblin e hanë mjaltin.
Atëherë hëna do të zhduket për një kohë të pacaktuar
dhe një rrezatim diellor do të shtojë nevojën për shi.
E nga thellësia e qenies
do të spërkatet toka
me helm a me dashuri?