Virion Graçi, lindur në vitin 1968... Në 1988 i lejohet të studiojë aty ku ka ëndërruar, për gjuhë e letërsi shqipe. Në 1991 emigron ilegalisht në Greqi. Kjo përvojë e jashtëzakonshme dhe tronditëse kthehet në lëndë të parë për romanin “Të çmendur në parajsë”, shkruar kur autori ishte vetëm 24 vjeç. Romani njeh sukses, përkthehet e botohet në Francë, “Edition Gallimard” dhe në Greqi, “Edition Patakis”. Me diplomimin në 1992 fillon të punojë në ATA (Agjensia Telegrafike Shqiptare e lajmeve). Puna e atyshme e njeh më mirë me dinamikën sociale të tranzicionit post-komunist dhe me mënyrën e shtresëzimit të ri klasor të krejt vendit. Thellësisht i neveritur prej asaj që duket qartësisht në Tiranë, në 1994 kthehet në qytetin e prejardhjes, në Gjirokastër, si ligjërues në Universitetin e qytetit për 16 vjet, deri në 2010. Gjatë kësaj periudhe boton: “San Valentino” (poezi, 1993) dhe romanet: “Të çmendur në parajsë” (1995), “Shpata e ndryshkur,” (1999), “Bijtë e zotit majmun” (1999); “Babai në shi” (2000), “Zonja pa emër” (2005), “Litari dhe lamtumira” (2011), “Stina e Hijeve” 2014. Nga viti 2004 e në vazhdim angazhohet si publicist editorialësh në shtypin e pavarur qëndror; bën recensione e analiza për vepra dhe autorë nga vendi dhe nga bota, të cilët i çmon, merr pjesë në formune e debate publike të shtruara në formë forumesh a polemikash. Aktualisht punon në Tiranë në Qendrën e Studimeve Albanologjike, në sektorin e letërsisë bashkëkohore shqipe. I njohur dhe i pranuar tashmë në vendin e tij si publicist dhe romancier, V. Graçi ka qenë i ftuar si shkrimtar edhe në aktivitete të ndryshme jashtë trevave shqipfolëse: Athinë, Sarajevë, Grac, Caen, Bruksel, Krems, Vienë. Romani “Stina e Hijeve” është fitues i Çmimit Kombëtar “At Zef Pllumi” dhe i Çmimit të Madh Kombëtar të Letërsisë, si romani më i mirë i vitit 2014.
Revista Haemus: I dashur Virion Graçi, çfarë ndryshimi që mund të cilësohet vendimtar për letërsinë gjen mes Tiranës së dikurshme dhe të sotmes?
Virion Graçi: Në Tiranën e dikurshme letërsia ishte pak a shumë tempull i atyre që lexonin dhe kjo përbënte një lloj sekreti, kishte një lloj shenjtërie. Kurse diskutimet letrare mund t’i ndaj në dy: ato institucionale, që vinin nga zyrat e pushtetit politik-shtetëror, dhe kjo ishte një punishte kolektive që përpiqej të krijonte vepra dhe emra me kriteret që kish dhe partia-shtet, e cila i kish përzgjedhur për atë punë besnikësh. Diskutimet e tjera, ato mes shokësh, miqsh, lexuesish, apo dhe midis vetë krijuesëve, por jo në redaksi, ishin me sqimë, serioze, me vlera të jashtëzakonëshme edukuese. Natyrisht, diskutimet kurrë nuk e mësojnë dikë si të shkruajë një vepër, por ta japin një panoramë të plotë të pikëgjykimeve të pafundme si mund të lexohet / interpretohet një vepër. Kjo ishte Tirana e viteve tetëdhjetë. Sot librit vetë i mungojnë dy gjëra bazë: agjensitë e shpërndarjes dhe LIBRARITË.
