AUDACES FORTUNA JUVAT

Ai që rrnoi për me rrënue idhuj pa krena - At Zef Pllumi

'Zef Pllumi (1924-2007) was born in Mali i Rencit near Shkodra and joined the Franciscan Order. As a twenty-year-old, he witnessed the Communist takeover and the unprecedentedly violent suppression of the Catholic Church in northern Albania. Most clergymen were arrested and many were executed. Though he suffered much abuse,
Pllumi managed to survive and was ordained in 1956. He worked as a parish priest in Shosh in the mountains of Dukagjin for some twelve years until 1967, when a government edict was issued for the total abolition of religion. He was arrested at that time and spent the following twenty-three years in prisons and labour camps. His harrowing experience as a Catholic priest in Stalinist Albania is recorded in his moving, 730-page memoirs, "Rrno vetëm për me tregue" (I only live on to tell), Tirana 2006, of which an extract is given here. Father Zef Pllumi died in Rome on 25 September 2007.

November 1944

The national holiday, 28 November 1944, was a cold, sombre day, perhaps the most sombre one since the declaration of independence. Since childhood, we had celebrated that day with lights, colour, songs, lots of noise and the waving of flags. The flags still fluttered on the bell towers of the churches, but they looked lonesome up there and no one paid any attention to them that day. The Germans had all left their barracks, offices and guard posts, and departed for Montenegro. Shkodra was expecting the arrival of the partisans who had been waiting on Bardhaj Hill, in Postriba and on the other side of the Bahçallëk Bridge for the Germans to leave.That night, we heard several explosions that were so strong, they shattered the windows of many homes. A German motorcyclist had returned from the border crossing at Hani i Hotit to set off the mines placed under the bridges connecting the town to the plains. After these explosions, which marked the definitive departure of the Germans, no one slept a wink all night. There was a sense in the Franciscan Monastery where we were living that the West had taken an historic step at that moment and was abandoning us, and that in Albania, war would be declared on the Catholic Church, a struggle that would probably jeopardise the very survival of the Catholic population in the country. This was not unexpected by the Catholic clergy; one might even say they saw it coming. We had begun many years ago to prepare the young people, in lessons and lectures, on how to come to terms with the savage persecution that might climax in our extinction.
During morning prayers, at five to six o'clock, the whole Franciscan community gathered around its leader, Father Mati Prendushi, and in fervent prayer, we sought salvation from the Almighty. The Catholic Church in Albania was in the Garden of Gethsemane.
"Oh my Father, if it be possible, let this cup pass from me!" This was our prayer, but it was the will of God.
At about 10:30-11:00 on that cold and sombre morning of 29 November, partisan brigades led by Major Gjin Marku were seen coming down the main roads into town. A red star had been added to the Albanian flag they were bearing. We observed them through the bars of the windows. It must be said truthfully that, with the exception of a few individuals known for being pro-communists, the Catholic population of the town did not participate in any celebrating, whereas most of the Muslim population, decked out in their finest clothes, gave the impression of taking part in a joyful occasion. The partisan army, garbed in various and sundry types of foreign army dress, was a very motley force - hungry, raggedy, and wearing sandals. All the greater impression was made, not by the clothing, but by the partisans themselves. What mothers could have given birth to such children with rifles slung over their shoulders?
There was no way they could be accommodated in the barracks. They had no other clothing or even food with them. So the partisans were billeted with local families, three to a house, sometimes six or seven. The population took them in, fed them and became infested with vermin. They were not good people. They snooped around the houses, looking for Germans or for "reactionaries" in hiding. The first thing they did was to get the prisons back into working order and fill them to the hilt with innocent people. They gave the prisoners no food, so their families had to come and feed them, otherwise they would have starved to death. And the food brought by the family members went more to feed the hungry partisans than to keep their poor, tortured victims alive. Rumours soon began to fly that they killed X or Y, or that others had disappeared without a trace.Who was the head of this new government? The name of Enver Hoxha started to circulate, a figure completely unknown in northern Albania up to then. The new Albanian Government was constituted in the month of December. No one knew if it was a military or a civilian government. Its officials had high positions, but no real power. Power was in the hands of a wide variety of local partisan commanders now installed in other people's homes.The brigades in Shkodra were reorganised. Major Gjin Marku and the first wave of men were crossing over the border to provide "fraternal assistance" to the peoples of Yugoslavia. Shkodra was filled with partisan brigades. Everyone was surprised at where all the soldiers had come from, more men than even the foreign armies had had! The partisans said that they had come to chase the Germans right to Berlin, but they did not even have proper shoes on their feet. In general, they were not people one could discuss things with. Their behaviour was appalling. They gobbled down the food and broke the drinking glasses. Albania had witnessed many a foreign army, but never one like this.
Right after 29 November 1944, there began an incomparable movement on the road from Shkodra to Podgorica, and this at a time when communication with Tirana was extremely difficult because the bridges were down. The rivers could only be forded on rafts with armed partisan guards. Albanians and Montenegrins crossed over the border freely and mingled as if there were no border at all. Where was the real power in Albania? It was the trobojnica (Montenegrin flag) that ruled the land. Masses of three-coloured Yugoslav flags were to be seen in the streets, on all government buildings, and on every house. How did they manage to find so many of those flags so quickly, flags that the population, fearing a new period of enslavement for the Albanian nation, looked at with disapproval?
As soon as the schools were opened, all of them, without exception, began to sing the national anthem of that foreign flag: "Ej slovenski još živi," "co bajrak ne vije," "živi, živi jugoslovenski" and "ide druže Tito preko Albanije…, preko Albanije…" I do not know what that means or how to write it properly, but this is how I remember it from the time, with the melodies). Our national songs were no longer sung.
Several days passed. It was only on the bell tower of the Franciscan church dominating the centre of town that no trobojnica had been raised. A sad-looking Albanian flag, but the real one without a star or pickaxe, still waved in the breeze all by itself. No one regarded it as their flag anymore. It struggled to survive the storms of that communist winter and, though torn and faded, it continued to fly.
One day in December, two partisans knocked on the gate of the Franciscan Monastery. "We want to go up to the bell tower."
The doorman called me because I was the one who went up the tower every day to fix the hands of the clock, from which all of Shkodra got the time. In actual fact, this was the duty of Father Filip Mazreku. He had put the Albanian flag up there on 27 November 1944, but because I was young and willing, he entrusted the keys to me. I ran to get Father Filip and informed him that two partisans were at the gate and wanted the keys to the bell tower. "Listen," he said, "I cannot stand the look of them. You know, they murdered my brother in Tirana without leaving a trace. We don't even know where he is buried, so that we could say a prayer for him or lay some flowers. You go with them. You've got the keys. But listen to me, don't leave them alone for a second. God only knows what they're up to.""We have been sent by the command to take down that rag flying from the tower. It's a disgrace," they stated, "for that rag without the partisan star on it to be flying over the main square in town!"
"But we don't have any other one."
"We have brought one with us, brand new! Look at it, it's the flag of our Yugoslav brothers and has a partisan star on it."
"Two flags?" I inquired. "But we've only got one flagpole. We've never had two flags."
"Well, you people put up the Italian flag, didn't you?"
"Never.""What about the Vatican flag?"
"No, never."
"Well, what shall we do then?"
"Whatever you think."
"We'll go back and get another flagpole. You wait right here for us."
When they came back with another flagpole, they asked me for the keys to the bell tower once more. I climbed up to the top of the tower with them, above the clock, to where the flag was hanging. They were amazed at the view of the town below them.
"Wow. Look how beautiful it is from here!"
From that vantage point you could see all of Shkodra. When they had had their fill of the town, they took the flagpole off the holder and put the new flag out with the partisan star.
Goosebumps covered my whole body. That heroic flag of the Albanian highlands, worn and torn, and now lay there like a corpse. When they tried to raise the Yugoslav flag, the pole would not fit into the holder.
"Where can we put up the flagpole? It doesn't fit. Damn!" they said, and asked: "Do you have any wire so that we can attach it to the railing?"
"No, I don't. But listen, even if there were wire, it wouldn't hold because it is stormy up here. You need a proper holder."
"Damn it all," they muttered, "we really do need a holder. Why didn't you say that in the first place?"
"I didn't know, I never thought of it."
"Wait here, and we will go and get a mason."
They climbed back down and departed, returning with the mason. He affixed two new holders on the tower. On the side opposite to the Albanian flag now flew the Yugoslav flag. We had two flags."
The new power base, the Committee of the Party, was down in the city centre, in the recently constructed house of the businessman, Zef Koka. The two hooded partisans shouted down to someone on the ground. This person, standing out on the street, was giving instructions with his hands. They removed the flags once again and changed their positions. Where the Albanian flag had flown was now the Yugoslav flag. On the other side was the partisan flag, but it could hardly be seen because of the apse of the church. That evening, in the mess hall of the Franciscan Monastery, there was silence, as if some close family member had died. No one spoke a word. After dinner, Father Mati Prendushi called me aside and asked:
"Have you got the keys of the bell tower?"
"Yes, Father Filip gave them to me to regulate the hands of the clock."
"Were you the one who hoisted the Yugoslav flag?"
"No, not at all. Two partisans came and put it up."
"Did you not know," he continued, "that the flag of Scanderbeg was first hoisted on that spot on 12 June 1913 and that the brothers defended it with rifle in hand? Did you not know that Father Gjergj Fishta was condemned to death because of that flag? Did you not know that even the Montenegrins, when they entered Shkodra in 1915, did not dare to remove the flag? And did you not know…"
"Father," I interrupted, "I know all that. The men who put the Yugoslav flag up were two partisans who came with rifles, sent from the command. What could I have done? Fight with them over it?"
"No, no, I'm not saying you are to blame. But it's a disgrace! If it had only not come to this! How can the Yugoslav flag be flying from our church steeples? Oh Lord, behold and judge!... Non-believers only think of their own personal gain. And what did the partisans say? Were they impressed when they saw the Yugoslav flag flying?"
"They said they were just carrying out orders from the command. In fact, I heard them say they wanted to install a machine gun up on the bell tower.""A machine gun?"
"Yes, a machine gun, because you can control the whole town from the tower.""We have always known what kind of freedom the Serbs have given us! But what kind of Albanians are these partisans working for the Slavs? They have sent our sons off to be killed there. Poor Albania, that's fallen into their clutches!"Normal life in town was paralysed. There was no more travel or telephone, no shops or businesses opened, no government offices or official records. On rare occasions, a piece of paper stamped with a partisan seal could open doors. Albania was petrified and had fallen into a coma. Educated people did not know what to do. The uneducated had taken power, and this was only the start.
Several days later, military operations began in town with identity checks and searches. All the houses in town, without exception, were searched by armed partisans, every nook and cranny, every chimney and basement. On the pretext that they were looking for 'criminals' and 'reactionaries,' they strove to spread terror throughout the population. In almost all cases, the searches resulted in imprisonments and executions.
To escape the terror, many people fled into the mountains and joined the illegal opposition, or hid in the home of a trusted friend. Punishment for anyone sheltering 'reactionaries' was terrible torture and execution. This sometimes even occurred in cases where one person's name was the same as the person being sought. Most of the men, soldiers and civilians, who carried out these searches were virtually illiterate.
In early December 1944, a group of 7-8 important figures arrived at the Franciscan Monastery in Gjuhadol. Among them was Kolë Jakova and it was said that their leader was Nako Spiru. They brought orders with them for the closing down of our religious periodical Hylli i Dritës (The Day-Star), and of all other religious periodicals, Zani i Shna Ndout (The Voice of St Anthony), Zgjimi i djelmnisë (The Awakening of Youth), Bijat e Zojës (The Girls of Our Lady), etc. They shut down the printing house and all religious organizations. The men paid a 'visit' to the library and museum of Father Shtjefën Gjeçovi. Kolë asked for Gjeçovi's ring. It was said to be from ancient times, probably from the first century, and was made of gold, crafted with great mastery. On it was a large gem, far too large for the ring itself. They say that a representative of the British Museum had once offered to buy it for 14,000 pounds sterling. Kolë confiscated it, leaving us with an official receipt.
The Year 1945. The grim measures introduced to terrorize the population got worse and worse in the months of January and February 1945: identity checks increased, more people were imprisoned, there was more torture, more executions. Almost every evening after dark, organized groups would parade down the streets howling with fury and singing songs to terrorize the population, such as "Vengeance for the Youth!"
The same fate awaited the villages in the surrounding area. No foreign occupation had ever caused more suffering to the Albanians than this group. We received news that Dom Lazër Shantoja had been caught while in hiding with Dom Ndre Zadeja in Sheldi. Dom Ndre Zadeja was then shot, the only reason being given was that he had sheltered a colleague in his home. Both of them were Catholic clergymen and writers. Dom Ndre Zadeja had studied in Austria. He was much admired by young people in Shkodra for his plays on legendary and historical subjects. Dom Lazër, a priest from Shkodra, was a man of learning and of rare talent as a public speaker. He had been politically active and was one of the main editors of the opposition newspaper Ora e Maleve. When Zog took power in 1924, he was forced into exile. He found asylum in Switzerland from where he returned to Albania in 1939, working thereafter for cultural institutions. The communists regarded him as a fascist and so he fled to Sheldi. After they arrested him, they tortured him barbarically and finally shot him.In the early months of the year they also arrested Father Gregor Lumaj who at the time was parish priest in Berisha, and accused him of being a sworn enemy of communism and of having prevented its spread in the Puka region. This humble father had spent all of his life in the mountains of Dukagjin and Puka, and enjoyed unquestioned respect among the people in the mountains because of his sincere devotion to them. He was also an expert in their customs and in customary law.
One morning, the Franciscan Monastery in Gjuhadol found itself surrounded by partisans. This was the first search to be conducted. We were all assembled in the main reception room and our papers were checked as other partisans rushed through the corridors, searching the rooms. When the search was over four or five hours later, and we were permitted to return to our rooms, we discovered that everything had been turned upside down. They had taken all the typewriters, cyclostyles, radios, field glasses and photography equipment. From the Shtjefën Gjeçovi Museum they took all the old filigree weapons and the rifle that Gjeçovi had carved and fashioned of his own hand. Of course, many of the smaller pieces of fine furniture were missing, too. This type of 'search" became standard for all of the city of Shkodra, and every raid resulted in many arrests. It happened to the monastery many times. The city was living days of fear and trepidation.One day, our Franciscan Superior, Father Mati Prendushi, mustered his courage and asked for a meeting with the commander, Shefqet Peçi. He spoke to him normally as would a prophet to a king, informing him candidly that the behaviour and actions of the partisans were uncouth and unacceptable. He reminded him of the inviolability of ancient monuments of culture and art because they were part of the national heritage of the Albanian people and must not be touched by anyone, and asked for the objects taken to be returned to the museum as quickly as possible. Shefqet Peçi listen to the brother attentively. He then explained to him that information had come in, alleging that the Franciscan Monastery was sheltering the war criminals who headed the former government, such as Father Anton Harapi, Mehdi Frashëri and his son, Ibrahim Biçaku, and Lef Nosi, etc. Father Mati made it clear that these figures had been at the Franciscan Monastery while they were in power, but had departed either before or during the withdrawal of the German Army. Shefqet Peçi then promised Father Mati that he would issue an order for the partisans to behave properly.
There was much tension at the time because Kelmendi territory would not submit and was putting up so much resistance that the survival of the new government in Tirana was in jeopardy. He stated that he would be serving as commander of the "Comrade Mehmet Shehu" Operation and would convey to it his positive recommendations for them and the Franciscan Monastery.
Another, even more savage wave of terror was brought to Shkodra by Mehmet Shehu himself. Early one morning, he appeared at the Franciscan Monastery accompanied only by his partisan driver. Over his shoulder was the rifle of Gjeçovi that they had stolen. Visiting the museum, he removed the rifle from his shoulder and put it back where it had been originally. When he got to the library, which at that time was the best one in Albania, he expressed his admiration for the cultural activities of the Franciscans. After a short visit to the classrooms of the Illyricum secondary school, he met with the members of the Franciscan Order. During the talk, he took the Catholic clergy to task, and in particular criticised the periodical Hylli i Dritës for its oppositional stance on "Bolshevism," claiming that the latter guaranteed "genuine brotherhood among all peoples under the flag with the proletarian star." Then he turned to the young people and asked them:"What do you young people think about these matters?"
I replied that real internationalism could not be brought about by oppressing nationalism."
"Where are you from?" he asked me.
"From Shkreli."
"That's the most reactionary part of the country," he replied.Everyone's attention was concentrated on Shkreli at that time. Llesh Marashi, commander of the one-time gendarmerie in Shkodra, came from that region and had organised regular units to fight against the communists. One incident, much spoken of, took place in the village of Bajza near Shkreli. The communists gave orders for the whole population to assembly in the church and then began their terrorist action. But, at the same time, Gjon Martin Lulati and Mirot Paloka from Bajza, who had organised many men in underground units, surrounded the church, the population and the partisan commander with his men. An order was given for all those who were for the communists to step aside, including the partisans. The partisan officers in the church prepared for the inevitable conflict. At this critical moment, Father Ciril Cani intervened. He was one of the great patriotic figures of the nation and was serving as parish priest in Bajza at the time. He took the mighty cross from the main altar and placed himself between the two sides, shouting loudly: "God be with you! Stop, do not spill one another's blood. Oh, Gjon Martin Lulati, I order you in the name of Christ to lift the siege! And you, partisans, go away and leave the people here in peace and quiet. Consider well what I have said for we are all Albanians and brothers!"

PARNASSOS

LASGUSH PORADECI

Poet albanez de talie europeană, gânditor, traducător născut la Pogradec, Albania, în anul 1899 şi decedat la Tirana în 1987. A studiat literatura la Bucureşti şi la Graz, Austria, unde şi-a susţinut doctoratul cu o lucrare privind opera poetică a lui Eminescu. A fost şi este cel mai apreciat liric albanez al secolului XX. Poet prin excelenţă, dincolo de orice compromis, Poradeci a lăsat moştenire volumele “Dansul aştrilor” (Constanţa, 1933) şi “Steaua inimii” (Constanţa, 1937).


Steaua
(Ylli)
Iese din suflet o stea
Sărmană, de unde vii?
Parcă sus pe deal ardea
Sau zbura înspre tării

Parcă se mistuie iar
Jos, în piept, printre himere
Parcă se pogoară - jar
Steaua vieţii ce nu piere

Stea şi dor, vă-ngemănaţi
Răpind inima-mi din ceaţă
Străluciţi şi iar plecaţi
Lângă cer şi lângă viaţă.


Adoarme lacul
(Dremit liqeri)

Sus, în pădurea cea de toamnă
Adoarme lacul nemărginit
Adâncurile parcă-ndeamnă
Un foc să ardă, aurit

Parcă s-a-nflăcărat izvorul
Şi a lucit plin de magie
Luceafărul oprindu-şi zborul
În taină şi iubire vie

Sub munţi se stinge ca un gând
Oraşul nostru efemer
Se aprind stelele pe rând
Întru frumos! Întru mister!

În clipa-aceasta de apus
Când ochii-mi beau ca din izvor
Pricep cum sufletul, de sus
Mi-e fermecat de un alt dor


Sfârşit de toamnă
(Mbarim vjeshte)


A zburat şi-ultimul stârc, cel măreţ şi plin de dor
Printre munţii cu zăpadă, a plecat devreme-n zor
Plecă greu, îngândurat, iar cu pliscul său prea tare
Noului stăpân de cuib, i-a bătut la poarta mare

Nu se mai zăreşte stârcul, cel al soartei încarnare
După brazdele săpate de copite, pluguri, care
Cârtiţa nu se aude, şoricelul cenuşiu,
A pierit şopârla neagră şi tot câmpul e pustiu

Îngheţat pământul zace fără glas sub boarea rece
Bate vântul mohorât, suferinţele întrece
Frigul creşte şi se zbate, dar prea veselă, micuţă
Printre garduri şi tufişuri ciripeşte-o vrăbiuţă!

Vai, ce har avut-a stârcul, nobil, suflet înălţat
Când păşea încet şi mândru, ca un mire încoronat!...
Însoţit tot timpul, dulce, de mireasa-i strălucită
Ce privea în sus, spre ceruri, calmă şi neprihănită.

PAUL VINICIUS
(Rumani)
Historia e një plage të freskët

Poet, dramaturg, prozator dhe eseist lindur më 24 janar 1953 në Krajovë, Rumani. Ka mbaruar Fakultetin e Mekanikës në Bukuresht në vitin 1982. Debuton po atë vit me një cikël poetik. Në vitin 1987 cenzura komuniste ndalon botimin e vëllimit E marta e kaltër, e mërkura e bardhë. Qysh nga viti 1990 punoi si gazetar, duke hequr dorë nga kariera politeknike. Libra të botuar: Rruga gjer në çmendinë dhe kthimi përgjysmë (poema, 1998), Eklipsi (poema, 1999), Studim burri (poema, 2003), Edhe ne kemi qenë në Amerikë (teatër, 2004), Një poemë për Joan Florën (poema, Red Pagoda Press, SUA, 2005), Kolonia Graffiti (teatër, 2005). I pranishëm në shumë antologjie dhe fjalorë letrarë, laureat i një sërë çmimesh me rëndësi. Është anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe anëtar themelues i Shoqatës së Gazetarëve Rumunë. Nga viti 2003 punon si redaktor në Shtëpinë Botuese të Muzeut të Letërsisë Rumune. E-mail: paulvinicius@yahoo.com


historia e një plage të freskët
e pra
kur kthehem unë në vendin
që të tjerët
rëndom
e quajnë nështëpi
nata ka rënë kaherë
dhe nis beteja me shkallët.
janë ca shkallë të koklavitura
spirale
motra me terrin
dhe alkoolin në venat e mia
e që tek bredhin sa andej këndej
më marramendin.
s’është aspak e lehtë të zbresësh
bashkë me shkallët
nga kati i shtatë në të pestin
vëlla me terrin
dhe me alkoolin në venat e mia
që enden
të dehura me gjak
sa andej këndej
nëpër trupin e vrimuar e pothuajse të huaj
si ndonjë fabrikë rreziqesh.
ndonëse s’është rasti
përfytyrimi im mbi parajsën
është një fushë e rrafshët
plot me tryeza
me karrike
pa kurrfarë shkallësh
dhe
aty-këtu
nga një pijetore.


pesëdhjetedy

tash njëzet a tridhjet vjet më parë
e merrja jetën në duar
dhe bam!
e përplasja përdhe –
e januk thyhej.
tani e mbaj me shumë
me shumë kujdes
si të jetë ndonjë nuse e brishtë
e ja
gjithë rrjedh rërë prej saj
oh
e madhe është fuqia jote
o zog
o shelg
o urith.


& të tjera femra shpupurisur nga jeta


e kështu themi gjithnjë:

edhe vetëm një femër

e mjaft!

vetëm se ajo femra

kërcen (hop!) mëkokëza

dhe bëhet shtatë-tetë-nëntë

femra

ndaj të ngrysurit

e atëbotë nata është bash e vonë

dhe më e dendur se e gdhira

e ç’të bësh? - s’mund të fundosesh.
e ndonëse shket drejt drekës

(dita e dytë tashmë)

femra e shtatë gjithë shprehet:

sot s’kemi ç’hamë tjetër

veç dashurisë

e kështu ndodh

atë hamë

atë djersijmë

njëherazi.
e pasi djersijmë e djersijmë

femra e shtatë është tashmë e teta

kurse e marta është e mërkurë gjithë ditën

e ç’viran të bëjmëse mbi këmbët e saj të pambaruara

s’shkruhet asgjë

veç: dashuri

dhe ti e lut femrën e nëntë

të mos

mos kërcejë mëkokëza.
prandaj edhe s’vdes

unë

prandaj

gjërat shkojnë rrokopujë

këtejpari

në këtë jetë.
vetëm tek nina e mbaj shpresën

vetëm ajo ka një vështrim aq të kthjellët

kur më sheh

(si urinë pëllumbi)

që mos zhdukem ndonjë ditë

krejt

brenda saj

sikur të gëlltiste ndonjë hapje

e me aq

mbaron e tëra!

ftohma.


një natë si ndonjë pikasoi rremë

e kapa sonte diellinduke zbritur nga shtrati im

këmbëzbathur.
kishte kurmin tënd – kurse unë

jo se s’kisha zemër

(se zemër kisha)

por në vend të seksit

kisha dy papuçe

me xhufka të kuqe.
e atëherë erdhi dimri

e atëherë erdh’ pranvera

e atëherë u kthye im vëlla

(marsiani)

nga botët e ngrohta

në trajtën e dy papuçeve

me xhufka

veçanërisht të kuqe.
atëhere më kaloi para sysh

ajo femra e kaltër

që ngjan me ty

saherë ngrihesh që brenda meje

me një lot sa hëna

duke rrëshqitur mbi fytyrë

tek zbret nga shtrati im

këmbëzbathur.


dhe qetësi


por ato duar që ta bënin lëkurën të rënkonte

dhe fjalët që ngrini folezë në pushin e veshëve

duke lënë përherë një hënë pesëmbëdhjeçe

në qiell

mbi ne

nuk ishin të miat –

ashtu siç as trupi yt

që dukej një përzgjatje

e frymëmarrjes sime të lumtur.
mes mjaltit të nepërkës

dhe spermës së stalakmiteve

do të kisha dashur të të jetoja.
ndoshta jam i kapitur

ose kam pirë vetëm me një gishtmë pak

(harresë)

porse

nganjëherë

kësisoj mbyllen udhët

që përshkon njëri në kurmin e tjetrit.
s’më mbetet veçse të të them

natën e mirë
në këtë jetë - prezervativ.


dashuria jonë – si një puntor i lodhur

që ka hyrë në grevë

me një sy të mavijosur

por dashuria jonë jo vetëm duket

po vërtet është tjetërgjë –o grua;
duket ajo si ndonjë puntor që ka hyrë në grevë

ndihmuar edhe nga një ndërprerje e rastësishme e dritave

por është në fakt

një muratore

së cilës i ka mbaruar llaçi e s’do ta pranojë.
E kur të bëja unë dashuri

(gojë më gojë)

fjalët më flatronin anës veshëve të tu

si ca satelitë të prishur

dalë graviteti
sot ende është hënë e plotë;

nesër-pasnesër do shpërthejë manushaqja

pastaj do marrosen bliret

duke na zvarrisur udhësh pa emër.

ja pse ende ia daltë marr frymë

sikur mos më dhimbte ajri

sikur titë ishe po ajo

e ngrohta dhe e perëndishmja

(e ngrohtë dhe e perëndishme)

që më ndehet nën kockën e ballit

dhe më pëshpërittë çmendem pak edhe unë.

qentë së afërmi


mbi mua do të pshurren qentë së afërmi

po me ty ç’pata

që të ndëshkova

kaq të re

të mësosh

sa lehtë

mund të mbulohesh

me një zemër

por sa vështirë

është o zot

ta gjesh atë zemër

s’të thashë.


shenja toke


e ashpër është pija

po as unë s’jam më i butë.
tani

as që di

nga erdhi kjo punë:

vallë të më ketë thënë babai

apo vetëm mendja ime

a ndonjë jehonë e saj

të ketë folur zëlartë:

“biro:

dëgjo këtu – dëgjomë:

mos i ha kurrën e kurrës

lekët e pijes” – fakt është

se kështu kam vepruar:

një ulli / 200 raki / një ulli / 200 raki.


tani – o më mposht ajo

o e mposht unë –

rrugë kthimi s’ka.
kur mbush 54 vjeç

s’ke si

ta pudrosësh

të shkuarën;

e as i mjekon dot dashuritë e hershme.
një rresht i gjatë dështimesh

të mblidhen mbi shpinë

e të shtyn

gjithë të shtyn

përpara

thua se po jepet falas bukë me lumturi
ballë teje:

një rrugicë gjithnjë e më e ngushtë

e më e ngushtë
pastaj toka

dhe graviteti

dhe planetet.
toka –

stacioni i ardhshëm.
toka –

si ndonjë femër nga vulgu

që më është përvjedhur

hajdutçe

në jatak

e s’më braktis

gjer në fund.


IOLANDA MALAMEN

Poete dhe prozatore e shquar, gazetare e kulturës dhe përkthyese lindur në vitin 1947, autore e vëllimeve Gjendje hyjnore, Udhëtim në natyrë, Tokë nën dëborë, Një gur i bardhë mbi një gur të zi, Lulja që ec, Engjëlli i zbritur në rrugë, Ngadhnjimi i dantellës, Islenda e dytë (poezi); Unë, mjeshtëria e xhelatit dhe mbretëresha e pikëlluar, Shtëpia Verdi, Filipi dhe Margarita, Letër Lavuazierit, Alisa në Botën e Krimit, Antoni dhe Kavabata (prozë). Ka botuar pesë vëllime bisedash me shkrimtarë rumunë e të huaj, laureate e Medaljes së Akademisë Femina për poezi në vitin 1999, e Çmimit APLER për gazetari kulturore (2006).

Dielli i hirtë

Dielli i marsit, gri, është tumori i mushkërisë së djathtë sëtim vëllai.

Një pluhur i bardhë, me erë të fortë ngrihet si një bash i vogëlnga frymëmarrja e tij

Shoh nga dritarja e sallonit një mi që kapërcen oborrine ndyrë të spitalit.
Kur isha fëmijë, i them mjekut teksa im vëlla fle në

shtratin prej metali kutullaç, kam shkruar një poezi për vdekjen.

Mjeku më hedh një vështrim prej qeni të trishtëm, ledhaton fletën e

vëzhgimeve te kryet e shtratit si të ishte lule

Në poezi im vëlla rrinte shtrirë mbi një dysheme të qelqtë dhe mbante

shtrënguar në gjoks lodrën e vet të dashur: një sëmundje e mistershme.

Pasi përshkruaja në fjalë të ndjera praninë e sëmundjes në trupine brishtë

Poezia mbyllej me një metaforë naive për vdekjen.
Zoti doktor, ju lutem t’i bëni derman lëngatës! Shihni, edhe mjekësia

ka ecur shumë në këta dyzet vjet, por metafora ime

s’u tund nga mushkëria e tij e djathtë...
Në sallonin me nr. 29, korridori djathtas, kati i dytë

dega e reanimacionit, dielli gri i marsit ende shpërthen nga gjoksi

i tim vëllai, duke mbushur dhomën me rreze të hirta.
Plaga e bisturisë u mbyll nga një tel me gjemba, por matanë saj

ndodhet një zbrazëti e kuqërremtë ku dua të hyj, të shoh dhe ta kuptoj.
Ku do ta ruajmë lëmshin e hirtë të mushkërisë sate? Do të bëjmë

një

piedestal? Do ta kyçim në një kasafortë?

Im vëlla s’ka lejë të flasë, por i lejohet ta lerë veten

Ta shohë gjithkush si një peisazh me një hijeshi të tejdukshme.
Do hapë sytë dhe do të kërkojë cigare

Trofetë e lëngatës do t’i kallen së shpejti, mes telit me gjemba

më thotë mjeku duke flatruar duart çuditshëm.
Rend drejt metrosë me telin gjembaç të vëllait mbështjellë si një

Gjerdan perlash rreth fytit. Një i panjohur ma shkul

Dhe zhduketnë terrin e Parkut të Rinisë.

Në qiell hëna i ngjan në klloçke të majme. Nuk ngopem së pari.

Mbijetesa


Pse e ke frymën të kuqe si gjakudhe më avitesh, korb,

aq shumë, sa çukit pa mëshirë

në zemrën time mbijetesë?

Të thashë unë: eja, korb-korbëzi

pikërisht tani kur gruri rrjedh me dallgë të mëndafshta

Pikërisht tani kur festoj tre rënie në mëkat

një kërcim të rrallë vdekjeprurës mbi tokë dhe një shpellë të artë?

Pikërisht tani, që jam dashuruar

Pas teshave të tejdukshme të mbretit si pas një burri me shpirt të zgjedhur?

Ç’të gjeti? S’ke paqe në qiell? U zgjua shtaza brenda teje?
Një të diele me shi kur flenë thellë

Motorrat prej plumbi

Ja tek të gjeta!

Ja tek të kërkova!
I sheh kthetrat e mia? M’i sheh sytë e bymyer nga dëshira?

Sheh vizatuar në qiell një hartë plot burgje?

Të gjitha këto më sollën tek ti...

më thotë korbi më gjysmë fryme.


Vizion mbi poezinë


Kur tehu i thikës fëshfërin ndër gishta si gjethja e verdheme

statuti im shoqëror të hyn mushkërish

tym që gugat nga drithmat

ndërsa lëkura e Kordobës tejzgjatet në pikla sa syri I pëllumbit,

duke veshur gotat me verëduke ndryshuar vizionin mbi poezinë.

Ç’mall i tmerrshëm në tingullin e gotave me verë!
E ruaj statutin shoqëror si tehun e thikësnuk e le të harbojë...
Ngrirë mbi një barrelë, tutur në hungërimën e detit si në një gëzof

ai është i sapolyer, i sapo-plagosur

njëheresh me kthimin e mortit nga udha.

Bërtas: Giovanni Paolo Magini pikturoi thjesht dështimin

dhe ca erëza të tjera estetike.
Ruaj statutin shoqëror duke shtrënguar tehun e thikës.

ION MUREŞAN

(Rumani)

Poema për poezinë

Poet dhe eseist lindur në vitin 1955 në Vultureni. Ka mbaruar Fakultetin e Histori-Filozofisë në Universitetin Babes-Bolyai të Kluzh-Napokës. Punoi për shtatë vjet si mësues në një zonë të thellë, ku njohu përvojën e vetmisë. Ka debutuar në vitin 1981 me vëllimin Libri i dimrit, pasuar nga Poema që s’mund të kuptohet. Është i pranishëm në Antologjinë e poetëve të rinj (1982), në Antologji e poezisë rumune nga fillimet deri sot (1998) dhe në Antologjia e brezit ‘80”. Mjaft kritikë e cilësojnë si poetin më të madh rumun të sotëm, një vetëdijë vazhdimisht e zgjuar, që sheh, gjatë ushtrimit të kthjelltisë së plotë, shfaqjen qesharake dhe të çvlerësuar të jetës.

Ninullë

Mua në gjumë më ngrinë duart,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e m’i prenë.
Fli, zogth i mamit, fli!

Mua në gjumë më ngrinë këmbët,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e m’i prenë.
Fli, zogth i mamit, fli!

Mua në gjumë më ngriu zemra,

sepse në gjumë është shumë ftohtë.

Më zgjuan e ma shkulën.
Fli, zogth i mamit, fli!

Tani jam i vdekur.

S’do fle më kurrë.
Fli, zogth i mamit, fli!


Poemë

Këtu tek ju qahet dhe pihet duhan mre-ku-llisht!

i thashë barmanit, se shpesh, tek tryeza buzë dritares

natën vonë kam psherëtirë

duke menduar se ti je larg, larg dashuria ime

e s’do të të shoh më kurrë.

Kurse kjo „fytyrë e vajosur si ndonjë dryn”

Gulçonte e hukiste mbi gotë që ta mbushte me avull:

"Zotni, do të ishim të nderuar të qanit tek ne

do të ishim të nderuar të pinit duhan! Dhe, që të qajmë sëbashku,

për nderin tuaj, po i heq vetes dy shpulla!

Për nderin tuaj po i fut vetes edhe një shpullë të tretë!

Gjithsesi, në kulturën rumune qahet tejmase

Sepse, me nder jush, jemi një popull qaramanësh!

”Dhe e vuri butë kokën e tij prej engjëllushi plak mes gotash –

hënë mes kodrash të dëboruara.

E pijetorja qe plot: tre-katër burra në një tryezë

Kërrusur si urithët mbi tavlla.

(Fytyra të shtrembuara nga dhimbjae të heshtura si në ëndërr).

Pastaj bujti mesnata, pastaj iku mesnata

dhe gungat nisën të dridhen, të ngrihen e të ulen,

sikur secili të kish nga një pulë deti nën tesha

me kthetrat ngulur mes brinjësh. Kurse barmani endej mes tryezash duke kënduar:

„Po unë si të të harroj, harroj, harrojkur puthja jote është kaq e ëmbël!”

Atëbotë pulat e detit nxorrën kokat nga jakat, si gjarpërinjtë,

flamuj me xhufka të kuqe pranë secilit vesh, flamuj të ndyrë, me mjekërza

dhe vajet kalonin si lypësa nga një tryezë tek tjetra:

"Glu-glu-glu, Maria, pse më le?

Glu-glu-glu, Maria, pse ma drodhe?

Glu-glu-glu, Maria, për ty mbajta burgun!

Glu-glu-glu, Maria, si t’ia bëj me pesë fëmijë?"

E çdo tryezë

qe si një shtëpi

me tre-katër qyngje që tymosin

e ne pinim me bërrylat mbi çatira.

Kurse nën tavan, duke kujisur

ventilatori na shpuplonte mushkëritë.

Lotë dhe hi mbi tavlla, ujë i zi.

E tek rrija me fytyrën nga muri

nisa të qeshja.

Dhe tregova lart me gisht dhe thashë:

„Mbaruan meremetimet! Mbaruan të gjitha meremetimet!

Dola në rrugë e kundrova qiellin:

Qielli ish si një kantier i braktisur ngutshëm nga ardhja e dimrit.


Poemë

O, të gjorët, të gjorët pijanecë

Si s’u thotë askush një fjalë të mirë!

Sidomos në të gdhirë kur enden duke u lëkundur pranë

muresh

E ndonjëherë bjenë më gjunjë e mbeten si ca gërma

Shkruar nga ndonjë shkollar i mangët.

Vetëm Zoti, në mirësinë e Tij të madhe, afron ndaj tyre një pijetore,

se për Zotin është e lehtë, si për një fëmijë

që shtyn me gisht një kuti shkrepsesh. E sapo

sosin në skaj të rrugës e pas qoshes

ku më parë s’kish asgjë, fap, si ndonjë lepur

u kërcen pijetorja përpara dhe ndal në vend.

Atëhere një dritëzë e përkorë iu shkëlqen sysh

dhe djersijnë rrufeshëm nga aq lumturi.


Gjer pasdite qyteti është i purpurt

Gjer pasdite tri herë bëhet vjeshtë, tri herë bëhet pranverë

Tri herë shkojnë e vijnë zogjtë shtegtarë nga viset e ngrohta

E ata flasin e flasin për jetën. Për jetën

Ashtu, në përgjithësi, gjer edhe pijanecët e rinj shprehen

me një përgjegjësi të ngrohtë

e nëse iu merret goja e iu trashet gjuha

s’ndodh për shkak të ideve tmerrisht të thella që kanë

por ngaqë të frymëzuar nga rinia

arrijnë të thonë gjëra vërtet prekëse.

Mirpo Zoti, në mirësinë e Tij të madhe, s’ndalet këtu.

Menjëherë hap me gisht një vrimë në murin e Parajsës

Dhe i fton pijanecët të shohin.

E ndonëse dridhjet nuk i lenë të shohin veçse një arnë bari

s’është pak për vdekatarët.

Derisa ngrihet njëri dhe e prish muhabetin. E thotë:

“Së shpejti, së shpejti vjen mbrëmja

atëhere do çlodhemi e do kemi paqe shumë!”

Ngrihen njëri pas tjetrit nga tryezat

fshijnë buzët e njoma me shami

dhe iu vjen shumë, shumë turp.


Poema për poezinë


Gjithë jetën kam mbledhur lecka që të bëj një dordolec

Kujtoj ditët kur, fshehur nën shtrat, përsosja veprën

kujtoj turmën e këpucëve të vjetra ku mbështesja kokën nganjëherë

kur më kaplonte gjumie tani që është gati

natë për natë fik dritën dhe mjafton

të dyshoj se mund të jetë atjee nis të ulërij nga tmerri.


Nga dritarja


Nëse ndonjëherë do të mbërrijmë në Qytet

do të shohësh edhe ti si hapen kanatet

e si gratë hedhin në rrugë krahë engjëjsh mbetur

nga darkosja.


Ftohtë


Në kufijtë e kujtesës është aq ftohtë saqë

po të plagosej një mjellmë

në plagë një plak mund të banonte

Në kufijtë e kujtesës është aq ftohtë saqë

vetëm fqinjët rrijnë zhytur gjer në brez

në miell druri e këndojnë

vetëm fqinjët – si ca flakë gjelbëroshe.

PËR TË QESHUR E PËR TË QARË / DE RÂS ŞI DE PLÂNS

Astrit Cani

Habia kulturore

Tirana-Milano solo andata

Herën e fundit që ishem në Tiranë (fama e ngjyrave të Tiranës i ka ndezë shum trune mes italianëve truthatë), më thanë se rruga Myslim Shyri ishte orientue seriozisht kah nji binjakëzim me rrugën Montenapoleone të Milanos. Bukur, apo jo! Unë në Milano jetoj, mirëpo nuk di pse nuk më gëzoi ky lajm. Më gëzon kur bahet nji rrugë e re, dhe mirëmbahet për kah ana estetike. Amà rruga Montenapoleone e Milanos nuk asht kulmi i kulturës italiane, dhe nuk dashurohet prej milanezëve. Të cilët tashma as ata vetë nuk mund të blejnë nji palë këpucë aty, dhe u hapin shtegun klientave nga Japonia dhe ndoj vend tjetër. Asht simbol, kjo rrugë. Simbol i së vetmes industrí që i ka mbetë Italís, pasi i kanë dështue tana tjerat, industria e modës. Nuk ka fare randësi mendimi im, mirëpo, të zotin e rrugës, pra padronin moral të saj, nuk e ka pyet kurrkush. Unë s'di ç'mendim do kishte pasë Myslimi, të cilin asht pak vonë me e pyet, sikur emni i tij të lidhej me emnin e Armanit apo Valentinos, që sigurisht nuk mund të quhen burra me namuz, simbas botëkuptimit të Myslimit. Myslimi, sigurisht nuk asht kondra vetrinave sexy, nuk asht kondra të veshunit firmato, por mbase nuk ka luftue për 'to, dhe nuk do dojte që emni i tij t'u bante strehë atyne vlerave. Jazek, do kishte thanë Myslimi, jazek!

Njeriu

Në nji periudhë m'u kujtojte shpesh se insani, ose njeriu simbas arabishtes, asht pak edhe insane, i lojtun nga fiqiri, simbas anglishtes.

LUPA E HULUMTUESIT / LUPA CERCETĂTORULUI

Francisc Helstern[1]

Argument în favoarea transparenţei şi participării cetăţenilor la decizii - spre o nouă politică a comunicării europene, problemă fundamentală a democraţiei

Potrivit statisticilor şi sondajelor, mai mult de opt din zece europeni consideră că este important să fie informaţi cu privire la aspectele europene. Şapte din zece europeni vor să cunoască mai multe despre drepturile lor ca cetăţeni. Aproximativ două treimi dintre europeni sunt de părere că informaţiile disponibile privind UE sunt utile şi interesante, dar aproape la fel de mulţi le estimează ca fiind insuficiente. Se manifestă dorinţa pentru o dezbatere mai deschisă în care cetăţenii să-şi exprime opiniile pentru a influenţa luarea de decizii la nivelul UE.

Astăzi, mai mult decât oricând, este necesar ca dezbaterea privind Europa să fie comunicată dincolo de cadrul instituţiilor, cetăţenilor acesteia. Acest lucru a fost pus în evidenţă de Consiliul European din iunie 2007 care a subliniat importanţa crucială a unei comunicări sporite cu cetăţenii europeni, care să asigure o informare completă privind Uniunea Europeană şi care să-i implice într-un dialog permanent. Aspectul acesta va fi deosebit de important pe parcursul procesului de ratificare a Tratatului de reformă şi pe măsură ce ne apropiem de alegerile europene din 2009.

Drept pentru care, la 3 octombrie 2007, Comisia a comunicat către Parlament, Consiliu, Comitetul Economic şi Social şi Comitetul Regiunilor, textul Parteneriatului pentru comunicarea privind Europa.

Comisia europeană adoptase deja, în prealabil, trei iniţiative bazate pe procesul de ascultare a opiniilor, comunicare şi raportarea la nivel local. Planul de acţiune a inaugurat o reformă internă majoră în ceea ce priveşte utilizarea de către Comisie a resurselor de comunicare. Planul D a creat un cadru pe termen lung pentru ca dialogul cu cetăţenii să continue dincolo de dezbaterea actuală privind „viitorul Europei”. Mai recent, Cartea albă privind politica europeană de comunicare a promovat o comunicare cu o dublă orientare, care implică o participare publică activă a cetăţenilor şi a schimbat centrul de atenţie de la o abordare cu baza la Bruxelles, la o abordare raportată la nivel local. Obiectivul global este consolidarea coerenţei şi sinergiilor dintre activităţile întreprinse de diferite instituţii ale UE şi de statele membre pentru a oferi cetăţenilor un acces îmbunătăţit şi o mai bună înţelegere a impactului politicilor UE la nivel european, naţional şi local. O astfel de politică va lua în considerare preocupările esenţiale ale cetăţenilor, pentru care informaţiile privind UE par dezorganizate, dispersate şi greu de înţeles.

LABIRINTET E SHKENCËS / LABIRINTURILE ŞTIINŢEI

(Komunikimi dhe sistemi informacional në menaxhim)

Comunicarea este nu numai inevitabilă în momentul în care se întâlnesc doi oameni, dar uneori poate fi vitală.
Aptitudinile de comunicare sunt aptitudini care trebuie învăţate şi perfecţionate în permanenţă.
Spre deosebire de alte tipuri de comunicare, comunicarea managerială prezintă o serie de particularităţi ce rezidă din scopul, obiectivele şi rolurile acestei comunicări.
O astfel de comunicare are loc în cadrul unei structuri organizate şi în contextul unei culturi organizaţionale. Strategiile de comunicare adoptate de manager trebuie să asigure implementarea strategiei.
În acest context comunicarea îndeplineşte mai multe roluri.
Un prim rol constă în asigurarea unei identităţi proprii firmei respective. Totodată, compania dobândeşte şi o imagine creată de efectul actelor sale asupra celor din jur. Identitatea companiei şi imaginea sa reprezintă personalitatea companiei.
Un alt rol al comunicării este acela de a crea o imagine pozitivă a acestei companii.
În ceea ce priveşte informaţia, aceasta are o importanţă deosebită. Pentru membrii unei organizaţii prima informaţie este reprezentată de misiunea şi obiectivele acesteia. Aceasta este, de altfel, informaţia de bază care trebuie sa le fie comunicată de către managerii companiei. Toţi membrii firmei trebuie să comunice între ei pentru a putea primi şi transmite informaţii, creând în acest fel fluxuri de comunicare. În cazul unei companii cu activitate internaţionala comunicarea eficientă devine crucială. Activitatea internaţională implică realizarea comunicării dincolo de graniţele naţionale cu una sau mai multe culturi diferite. De aceea, aceste diferenţe culturale trebuie să fie foarte bine cunoscute şi înţelese pentru a reuşi folosirea unui limbaj, a unor semne şi simboluri specifice fiecărei culturi.

Rolul informaţiei în comunicare pentru managementul internaţional

Puterea unei firme, şi nu numai, este dată din ce în ce mai mult de cunoaştere, iar aceasta presupune informaţii. Acestea trebuie să fie din ce în ce mai multe, mai diverse, obţinute în timp cât mai scurt. În condiţiile unei avalanşe de informaţii, pentru a nu fi sufocaţi, dezorientaţi sau surprinşi de evenimente nepregătiţi, este necesar un sistem informaţional.
Sistemul informaţional este definit ca ansamblul datelor, circuitelor si fluxuri-lor informaţionale, procedurilor şi mijloacelor de tratare, menite să contribuie la fundamentarea, stabilirea şi realizarea sistemului de obiective al organizaţiei (Burdus, Caprarescu, 1999, p. 366).
Sistemul informaţional presupune, în construcţia şi funcţionarea sa, existenţa unor componente cu caracter general, indiferent de specificul organizaţiei.
Astfel, datele sunt descrieri cifrice sau letrice ale unor acţiuni, fapte, procese, fenomene, care privesc mediul intern sau extern al organizaţiei.

Informaţiile se definesc ca ansamblul de date care aduc beneficiarului un spor de cunoaştere privind organizaţia şi mediul ei, şi care îi oferă elemente de noutate necesare îndeplinirii obiectivelor individu-ale.
Circuitul informaţional este traiectul parcurs de date, informaţii, decizii, de la emiţător la destinatar (Burdus, Caprarescu, 1999; 369).
În aceea ce priveşte fluxul informaţional, acesta este determinat de deciziile referitoare la una sau mai multe activităţi specifice vehiculate pe trasee prestabilite cu o anumită viteză, frecvenţa şi pe anumiţi suporţi informaţionali.
Informaţia în comunicare are un rol esenţial în eficientizarea activităţii unui manager.
Fluxurile informaţionale sunt stabilite prin filozofia de comunicaţii a companiei şi se află în strânsă legătură cu sistemul organizatoric al acesteia (Popa, Filip, p.226).
Aici trebuie avută în atenţie şi clasificarea informaţiilor care circulă prin aceste fluxuri.
Într-o primă fază distingem informaţii absolute. Ele devin informaţii distribuite din momentul în care încep să circule. Problema constă în detectarea, selectarea şi distribuirea informaţiilor absolute.
În acest context, important este de unde se culeg informaţiile. Răspunsul este foarte clar, din exteriorul sau interiorul firmei.
Detectarea şi selectarea informaţiilor necesare depinde de ce anume se cunoaşte în cadrul firmei şi cine le cunoaşte din cadrul organizaţiei.
Astfel, informaţia distribuită devine informaţie absolută pentru ultimul nivel la care se opreşte distribuţia.
Când fluxul de informaţii are loc de sus în jos, informaţiile absolute sunt deţinute de către conducerea companiei. Deseori se întâmplă ca nivelurile inferioare să reclame o distribuţie inadecvată a informaţiilor.
În aceste cazuri managerul deţine informaţiile necesare dar nu le distribuie, iar nivelurile superioare invocă lipsa acestor informaţii. Rezolvarea problemei implică realizarea analizei la cel mai înalt nivel şi obţinerea informaţiilor absolute din afara companiei. Specialiştii în domeniu apreciază că se cunosc patru tipuri de mediu (Emery si Tris, 1965, p. 21-32).
Primul tip de mediu este cel liniştit – aleator. În această categorie de mediu, atât scopurile firmei cât şi pericolele pe care trebuie sa le evite sunt relativ constante şi distribuite aleator în mediu.
Al doilea tip de mediu este denumit liniştit – grupat. Activitatea într-un asemenea mediu implica o abordare pe termen lung din partea companiei. Conectarea numai pe scopuri de scurtă durată ar putea avea ca efect orientarea companiei spre o zonă de factori nocivi.
Al treilea tip de mediu este cunoscut sub denumirea de mediu disturbat – reactiv. Caracteristica este data de disturbarea sa de prezenţa competitorilor. Este necesar a şti ce fac aceştia şi de a reacţiona (Popa, Filip, p. 226).
Al patrulea tip de mediu este şi cel mai complex. Este aşa-numitul mediu turbulent. Acesta este cunoscut ca un mediu foarte dinamic. Specific acestui tip de mediu este faptul că impune schimbarea strategiilor de bază ale companiei pentru a asigura supravieţuirea.
Prin interacţiunea ei cu mediul, compania trece de la un tip de mediu la altul, proces care implică schimbarea strategiilor de acţiune şi, implicit, a nevoilor informaţionale.
Practic, informaţiile influenţează şi chiar dictează modul de acţiune. Informaţia apare însă ca urmare a interacţiunii individului de percepţiile sale asupra mediului. Nedetectarea corectă a informaţiilor necesare duce însă întotdeauna, la eşecul companiei (Popa, Filip, p.227).
Sistemul de distribuţie al informaţiilor absolute constituie un pas important de realizat după rezolvarea problemei informaţiilor absolute.
Realizarea sistemului de distribuţie a informaţiilor de către manageri implică o alternativă ce constă în a comunica angajaţi-lor datele care să ducă la cunoaşterea de către aceştia a fazelor principale ale activităţii companiei.
Strategia optimă şi cea mai des utilizată este de a comunica fiecărui departament numai informaţiile care îl privesc strict (Popa, Filip, p. 227).
Un rol important în comunicarea informaţiilor este legat de conţinutul acestora. Pe baza acestui criteriu se poate realiza comunicarea unor informaţii de mediu, o comunicare motivaţională sau o comuni-care instrucţională.
De menţionat că aceste tipuri se află într-o strânsă legatură între ele.
Distribuirea şi mai ales succesiunea distribuirii informaţiilor au în cadrul lor, o importanţă deosebită.
În practică, un proces de comunicare complet trebuie să cuprindă toate cele trei tipuri de comunicare.
Ordinea comunicării acestor informaţii depinde însă de filozofia de comunicaţii a companiei.

Procesul comunicării internaţionale

Comunicarea constituie un proces complex în care sunt implicaţi mai mulţi factori şi sunt parcurse mai multe etape.
Factorii acestui proces vizează existenţa unui mesaj, al unui emitent al acestuia şi al unui receptor. Etapele ce trebuiesc parcurse de acest proces au la bază instrumente şi canale specifice acestora.
În analiza procesului comunicării am pornit de la cele doua etape de bază ale acestuia, elaborarea mesajului şi transmiterea acestuia.

Mesajul

Mesajul reprezintă obiectul comunicării. Scopul comunicării este însă ca mesajul să fie recepţionat şi înţeles în ideea în care a fost transmis.
Primul pas în procesul comunicării îl reprezintă stabilirea necesităţii unei anumite comunicări. Apoi, mesajul trebuie elaborat astfel încât receptorii acestuia să o înţeleagă. Acest aspect constituie elementul principal al comunicării. Mai ales când receptorul este format din persoane care aparţin unor culturi diferite ce pot avea un proces de gândire diferit.
După ce am convenit asupra acestor prime elemente ale comunicării, pasul următor vizează stabilirea structurii mesajului. Aceasta trebuie să se bazeze pe reacţia aşteptată de receptor şi în funcţie de ea, abordarea poate fi una directă, la obiect, sau poate fi o abordare indirectă.
În comunicarea internaţională stilul de abordare trebuie să ţină seama de particularităţile culturale (Popa, Filip, p. 233). De exemplu, americanii preferă abordarea directă; alte culturi consideră o asemenea atitudine ca fiind nepoliticoasă şi deranjantă.
Una din problemele foarte importante ale comunicării internaţionale vizează claritatea mesajelor, stilul deschis, diplomaţia şi politeţea acestora.

Canalele de comunicare

În epoca informaţională, modurile de comunicare ale unui mesaj sunt foarte variate. Totul este o alegere a celor mai potrivite canale şi modalităţi de comuni-care.
Majoritatea specialiştilor în domeniu apreciază că un sistem de comunicare eficient trebuie să îndeplinească o serie de condiţii. Dintre acestea evidenţiem:
- informaţia trebuie să fie transmisă cu o viteză care să o menţină în actualitate;
- informaţia trebuie să fie accesibilă;
- raport echitabil între costul transmiterii şi volumul şi urgenţa informaţiilor;
- informaţia trebuie să fie clară şi primită în condiţii de oportunitate.
În literatura de specialitate sunt prezentate o multitudine de modalităţi de transmitere a unui mesaj folosind un anumit canal de transmitere. Tabelul de mai jos sintetizează aceste modalităţi şi canale corespunzătoare (Level si Galle, 1988,p.87).

Modalităţi şi canale de comunicare

ORAL
SCRIS
NONVERBAL
Discursuri
Scrisori
Atingeri
Radio
Telefon
Mimică
Telefon
Ziare
Apropiere fizică
Întâlniri de grup
Aviziere

Televiziune
Telexuri

Filme
Faxuri

Videoconferinţe
Posta electronică


Cele trei tipuri de comunicare au atât avantaje cât şi dezavantaje. Practica demonstrează că atunci când un mesaj este repetat prin mai multe canale de comunicare, el va fi înţeles mult mai bine şi mai profund.

Comunicarea orală

Este prima formă de comunicare umană şi cea mai eficientă. Aceasta datorită contactului direct şi al răspunsului imediat. În cadrul comunicării orale, oamenii pot pune întrebări şi clarifica problemele pe loc, iar contactul direct dintre manager şi subordonaţi induce un efect psihologic pozitiv. Comunicarea orală poate fi înregistrată şi arhivată.
Dintre dezavantaje amintim lipsa contactu-lui vizual în comunicarea telefonică şi radiofonică.
Această formă de comunicare se recomandă a fi realizată în momentul în care este necesar un impact puternic asupra receptorilor şi un răspuns rapid din partea acestora (Popa, Filip, p. 235).

Comunicarea nonverbală

În literatura de specialitate se afirmă că de cele mai multe ori gesturile spun mai mult decât cuvintele.
Studiile realizate în domeniu au identificat mai multe sisteme de clasificare ale limbajelor nonverbale. Ceea ce este esenţial este faptul că indiferent de sistem, sunt recunoscute trei categorii de limbaj: limbajul corpului, limbajul mediului si limbajul vocii.
Unii specialişti au clasificat limbajul corpului în cinci categorii: gesturi emblematice, gesturi ilustrative, gesturi emoţionale, gesturi regulatoare şi gesturi de adaptare.
În legătură cu gesturile emblematice, acestea sunt gesturi general acceptate care exprimă anumite idei, în cadrul unei culturi. De remarcat că acelaşi gest poate avea semnificaţii diferite în cadrul mai multor culturi. De aceea se impune o atentă studiere a gesturilor emblematice ale culturii în care se va realiza comunicarea.

· Gesturile ilustrative au darul de a întări mesajul verbal şi sunt realizate simultan cu acesta. Şi aici trebuie acordată o atenţie culturii în care se va face comunicarea.
· Gesturile emoţionale însoţesc întotdeauna mesajul, evidenţiind starea de spirit a celui care realizează comunicarea. Aceste gesturi sunt mai greu de controlat, ele reflectând starea emoţională (Popa, Filip, p.236).
· Gesturile regulatoare sunt cele realizate prin mişcările corpului, ale ochilor sau ale mâinilor în anumite momente ale comunicării şi au rolul de a sublinia aceste momente. Ele sunt realizate fie de către cel care comunică, fie de către receptori.
· Gesturile de adaptare sunt gesturi inconştiente care permit adaptarea la o anumită situaţie de moment. Ele sunt cunoscute sub numele de ticuri nervoase (Popa, Filip, p. 237).
Limbajul mediului este cea de a doua categorie de limbaj nonverbal şi vizează spaţiul de comunicare şi îmbrăcămintea.
Prin observarea comportamentului cotidian au fost descoperite patru distanţe practicate de indivizi în funcţie de activitatea desfaşurată sau de tipul de persoană cu care intra în relaţie (Hall, 1966, p. 28).
Astfel, există o distanţă intimă de 40 – 50 cm de la care oamenii vorbesc cu prietenii sau cu cei apropiaţi familiei. Aceasta diferă în funcţie de cultura celor care comunică.
· Distanţa personală este practicată în relaţiile cu prietenii şi persoanele simpatizate. Este de 50 – 75 cm pentru prietenii apropiaţi, depăşind un metru pentru cei indiferenţi nouă. Distanţa este influenţată puternic cultural. Astfel, italienii, grecii, francezii, folosesc un spaţiu personal mai restrâns decât americanii. Germanii, elveţienii, suedezii şi britanicii preferă un spaţiu mai mare comparativ cu nord-americanii (Burdus, Caprarescu, 1999, p.432).
· Distanţa socială arată spaţiul necesar confortului psihic în relaţiile sociale. În raporturile de serviciu, ea se poate situa la 2 – 3 metri în mod obişnuit. Distanţa socială creşte pe măsură ce relaţiile sunt mai oficiale (Burdus, Caprarescu, 1999, p.433).
· Distanţa publică se instalează între persoanele cu statut managerial şi social inegale. Tipul comunicării acceptată pentru o anumită distanţă diferă de la o cultură la alta. De exemplu, americanii acceptă distanţa intimă doar pentru comunicarea cu cei foarte apropiaţi, în timp ce japonezii preferă această distanţă intimă şi în cazul unor negocieri (Popa, Filip, p.237).

Selectarea modalităţilor şi canalelor de comunicare

Literatura de specialitate evidenţiază faptul că nici o modalitate de comunicare nu este perfectă. De aceea trebuie selectată o anume modalitate şi un anume canal de comunicare.
În acest scop este necesară o analiză complexă a unor factori cantitativi şi calitativi.
Analiza cantitativă urmăreşte în esenţă următorii factori:
1. auditoriul ţintă (răspândire geografică, poziţia în companie, vârsta, sex, educaţie, obiceiuri);
2. numărul total al celor care receptează comunicarea prin modalitatea respectivă;
3. segmentarea audienţei pe categorii; estimarea audienţei interesate în comunica-re;
4. costul comunicării
Analiza calitativă este cea care dă multă bătaie de cap managerilor. Ea urmăreşte în principal intensitatea impactului pe care îl are mesajul asupra receptorilor.
Această analiză se poate face luând în considerare gradul de selectivitate, gradul de înţelegere, gradul de credibilitate, gradul de interacţiune şi gradul de acţiune al mesajului.
Unii specialişti folosesc metoda matriceală ca metodă de analiză, prin realizarea unor diagrame de impact precum cea din figura de mai jos.

Diagrama intensităţii de impact

Grad de selectivitate
RIDICAT


Conferinţe

Aviziere

Grad de interacţiune
SCĂZUT


Contacte personale

Presa de specialitate


Grad de interacţiune
RIDICAT

Presa

Prezentări
Grad de selectivitate
SCĂZUT

Sursa : I. Popa si R. Filip, 1999, p.238

Luând în considerare cei cinci factori enumeraţi mai sus, se pot realiza zece astfel de diagrame.
În comunicarea internaţională, pe lângă toate aceste elemente, în procesul de selectare a modalităţii de comunicare, cultura este un alt element foarte important, care, neluat în calcul, duce la eşecul comunicării.
Aşa cum afirma şi Geert Hofstede referitor la cele patru dimensiuni culturale ale managementului, se constată că toate ţările caracterizate de un puternic colectivism (una din cele patru dimensiuni) au o cultură orală, în timp ce ţările caracterizate prin individualism au o cultură scrisă.
Literatura de specialitate apreciază că într-o ţară cu o cultură orală, de regulă, vor fi preferate metodele de comunicare orală, centrul de greutate va fi asigurat de contactele permanente şi de recomandările verbale.
Într-o ţară cu o cultură orală, managerul care va avea de realizat o comunicare în scris, va exista tendinţa acestuia de a o face în logica unei comunicări orale.
În alegerea metodei de comunicare, complexitatea contextului cultural constituie un alt element ce trebuie luat în considerare.
În ţările care au un context cultural complex, comunicarea realizată este o comunicare implicită.
Modul în care este percepută puterea este un element care influenţează comunicarea. În orice cultură există o anumită distanţă faţă de putere, distanţă mai mare sau mai mică.
Superiorii vor încerca întotdeauna să menţină şi să crească distanţa faţă de subordonaţi, în timp ce aceştia din urmă vor încerca întotdeauna să o reducă.
Indiferent de cât de mare este distanţa faţă de putere, aceasta din urmă impune o barieră în calea comunicării (Popa, Filip, p.240).

Fluxurile de comunicare

În orice organizaţie comunicaţiile se realizează pe anumite fluxuri, a căror diversitate solicită încadrarea lor în anumite grupe, utilizând mai multe criterii.
Astfel, în funcţie de direcţie, comunicarea poate fi: descendentă, ascendentă, orizontală şi diagonală.
· Comunicarea descendentă urmează, de regulă, relaţiilor de tip ierarhic, derulându-se de la nivelul managementului de vârf, către nivelurile de execuţie. Principala problemă a acestui tip de comunicare o constituie marea probabilitate ca mesajul să fie filtrat în timp ce este vehiculat de la un nivel la altul, deoarece, fiecare interpretează mesajele în funcţie de propriile necesităţi sau obiective (Burdus, Căprărescu, p.428).
· Comunicarea ascendentă. Prin acest flux se realizează transmiterea informaţiilor de la nivelul subordonaţilor către nivelurile superioare ale managementului. Prin ele se vehiculează rapoarte, cereri, opinii, sugestii. Comunicarea ascendentă are un rol deosebit în eficientizarea procesului de comunicare, deoarece atestă recepţia mesajelor transmise de manageri.
Dacă este o comunicare formală iar distanţa ierarhică este mare, apare din nou riscul distorsionării informaţiilor.
· Comunicarea orizontală (laterală) este folosită între persoane sau compartimente situate la acelaşi nivel ierarhic. Prin această comunicare se facilitează coordonarea activităţilor ce vizează obiective comune, excluzând intervenţia managerilor de nivel superior.
· Comunicarea diagonală este utilizată în condiţiile în care membrii companiei nu pot comunica prin alte canale. Acest tip de comunicare prezintă o serie de avantaje: economia de timp şi costuri, folosirea unor relaţii informale, potenţarea unui climat bazat pe apreciere reciprocă.
După gradul de oficializare, comunicarea poate fi formală şi informală.
· Comunicarea formală se realizează prin canale ierarhice stabilite în structura organizatorică. Aceasta este comunicarea oficiala şi autoritară. În acest context, în majoritatea cazurilor comunica-rea formală este o comunicare scrisă, sub forma statutelor, regulamentelor, a scrisori-lor, memoriilor şi a anunţurilor oficiale (Popa, Filip, p.240).
· Comunicarea informală este utilizată în cadrul firmei, însa în afara canalelor oficiale. Acest tip de comunicare se distinge prin viteza şi eficienţa cu care circulă informaţiile. Problema de care trebuie să se ţină seama aici este aceea a circulaţiei zvonurilor.
În concluzie, pentru a realiza o comunicare eficientă, un manager experimentat trebuie să ştie cum să îmbine comunicarea formală cu cea informală (Popa, Filip, p.240)

Eficienţa comunicării

Eficienţa comunicării este asigurată prin recunoaşterea şi mai ales prin evitarea unor bariere. În continuare vom analiza câteva dintre aceste bariere.
O prima barieră o constituie lipsa unei strategii a comunicării. De obicei, această barieră apare datorită lipsei timpului necesar. Soluţia pentru depăşirea ei este una ce ţine de câştigarea de timp.
O a doua barieră poate apărea în procesul planificării comunicării prin luarea în considerare a unor premise false (Popa, Filip, p.242). Soluţia în acest caz este o analiză atentă a receptorului şi a mediului în care acţionează acesta.
Bariere apar şi în etapa de realizare a mesajului propriu-zis. În acest context, o primă barieră este legată de abundenţa informaţiilor. Aici reacţiile pot fi contradictorii. O primă reacţie este de a ignora o parte din informaţii, unele dintre acestea putând fi însă necesare.
Al doilea pericol îl constituie prelucrarea greşită a unei părţi a informaţiilor, ceea ce poate duce la un mesaj eronat. Abundenţa informaţiilor poate avea ca efect întârzierea prelucrării unei părţi a acestora.
O altă reacţie firească împotriva avalanşei informaţiilor o constituie filtrarea acestora.
În realizarea mesajului, o altă barieră o constituie exprimarea săraca a conţinutului acestuia. Lipsa clarităţii şi a preciziei are consecinţe grave asupra înţelegerii mesajului. Această barieră apare îndeosebi în cazul comunicărilor scrise.
O barieră importantă în calea comunicării eficiente este reprezentată de alegerea unui canal inadecvat. Cu cât canalul este mai lung, cu atât va creşte riscul distorsionării mesajului.
În comunicarea internaţională, pe lângă aceste bariere apar altele noi, de altă natură. Barierele specifice comunicării internaţionale pot fi grupate in trei mari categorii: bariere de limbă, bariere de cultură şi bariere de percepţie (Popa, Filip, p. 243).
· Barierele de limbă vizează limba folosită în comunicare, în situaţia în care nu este cunoscută decât emitentului mesajului.
· Cultura naţională devine o barieră în momentul necunoaşterii ei de către cei din afară. În procesul comunicării, aceasta se manifestă în stilul de a comunica. Sunt ţări care practică o comunicare explicită şi altele care practică o comunicare implicită.
· Percepţia reprezintă procesul de interpretare a mesajului de către receptor. Fiecare individ are o anumită percepţie asupra mediului din jurul său, mediu din care provin mesajele.
Studiile realizate asupra percepţiei au evidenţiat influenţa a patru factori care distorsionează percepţia : stereotipurile, efectul de halo, percepţia selectivă şi proiecţia.
· Stereotipurile constituie primul factor disturbant de percepţie. Acestea identifică un individ, folosind un raţionament simplificat, ca făcând parte dintr-un anumit grup sau dintr-o anumită categorie (vârstă, sex, rasă etc.)
Datorită stereotipiilor, de exemplu, nu se vor comunica informaţii secrete unei femei prin prisma ideii că nicio femeie nu poate ţine un secret.
· Efectul de halo este un al doilea factor disturbator care poate duce la o percepţie greşită. Acesta se produce în momentul în care un individ este apreciat şi categorisit în funcţie de un singur atribut al acestuia. Un astfel de “efect de halo” este reprezentat de ceea ce numim “ prima impresie”.
· Percepţia selectivă se produce datorită tendinţei oamenilor de a vedea lucrurile doar din punctul lor de vedere. Efectul acestei selecţii îl reprezintă neperceperea sau neacceptarea lucrurilor care ies din această sferă proprie de înţelegere.
· Proiecţia constă în proiectarea propriilor atribute către ceilalţi indivizi. Acest fenomen se produce datorită ignorării celor din jur.Ţinând seama de numărul mare şi varietatea acestor bariere este foarte greu să realizezi o comunicare, îndeosebi în mediul internaţional, care să fie eficientă în proporţie de 100%. Totul este să cunoaştem şi să evităm pe cât posibil aceste bariere. Aceasta presupune experienţă şi mai ales arta de comunica.

[1] Ion David, conferenţiar universitar doctor, născut în Comuna Potoceni, judeţul Buzău, la 2 aprilie 1949, licenţiat în ştiinţe militare, economice şi juridice. Absolvent al cursurilor postacademice şi postuniversitare ,,Geopolitică şi strategie” – Universitatea Naţională Carol I, “Management organizaţional” – Academia de Poliţie ,,Al.I.Cuza”, Bucureşti. Doctor în Ştiinţe Militare – Universitatea Naţională de Apărare Carol I, Bucureşti. A lucrat la Academia de Poliţie ,,Al.I.Cuza” din Bucureşti şi la Centrul de Studii Postuniversitare al MAI. Secretar ştiinţific al Facultăţii de Ştiinţe Economice, Juridice şi Administrative, a Universităţii Române de Ştiinţe şi Arte “Gheorghe Cristea” din Bucureşti, titular al disciplinelor: Terorism şi antiterorism (Mass-media şi statul pe timpul crizelor generate de terorism), Războiul psihologic şi informaţional, Istoria crizelor politice internaţionale, Management, Management public, Economii şi Politici guvernamentale, Economie mondială, Spaţiul economic European. Este autor al volumelor: Manual de Economie mondială, Curs de macroeconomie, Curs de microeconomie, terorism, antiterorism, mass-media, Migraţia şi libertatea etc.

ESSE

Hiqmet Meçaj

Mashtrimi në letërsi II
(absurdi te Miti i Sizifit të Kamysë)
esé

Shkaqet që më shtyjnë të ndërmarr këtë esé nuk janë të shumtë. Me anë të saj, duke vazhduar idenë e mashtrimit në letërsi, më duhet të shprehem se shkrimtarët, mes të cilëve edhe Kamy-ja, duan të na mbushin mendjen se teoritë e tyre qëndrojnë më këmbë edhe duke na sjellë argumente anësore nga një mit. Në këtë rastin e Kamy-së kemi një paraqitje klasike mashtruese të mbrojtjes së idesë së absurdit, se lumturia dhe moskryerja e misionit jetësor deri fund, janë themeli i jetës. Sipas këtij autori, Sizifi duhet të jetë i lumtur në absurditetin e vet të mosçuarjes së gurit asnjëherë në majë të malit. Mjafton vetëm përpjekja për të arritur në majë. Rezultati nuk ka rëndësi.
Lexoj mitin, bazën e tij themelore, siç përshkruhet në një enciklopedi greke, por që Kamy-ja na sjell diçka tjetër, të zgjeruar, e cila i shërben idesë që ai kërkon të na përcjellë. Ja miti: Sizifi, djali i Eolit, mbret i Korintit. Sizifi ishte i dëgjuar për veprimet e këqia të tij (nënvizimi im). Ngriti mure në ngushticë, (aty ku sot ndodhet kanali-shënimi im) dhe merrte taksë të rëndë nga çdo udhëtar (I detyronte kalimtarët të punonin për të- shënimi im) . Për mëkatet e tij u dënua të shkonte në Skëterrë të rrokulliste një gur të madh drejt majës së një mali. Por, sapo afrohej për atje, shkëmbi rrëshqiste pas dhe ai e fillonte nga e para ngjitjen. Dhe ajo vuajtje e tij vazhdonte pambarimisht. (Enciklopedia Idra, vëllimi 10, faqe 3493-3494, botim i vitit 1987).
Vetëm kaq. Pra thelbi i mitit përbëhet nga njëra anë prej prapësirave dhe mëkateve të rënda të Sizifit, nga ana tjetër prej ndëshkimit të tij. Është e çuditshme se, sipas këtij varianti-bazë të tij, kemi në themel gurin nga kreu deri në fund: Sizifi ngriti mur, kuptohet me gur dhe u ndëshkua të ngrinte gur në Skëterrë, duke mos arritur të ngrinte më mur.
A nuk e ka ditur këtë thelb Kamy-ja? E pabesueshme ta pranojmë se nuk e dinte. Po përse ai na e sjell mitin nëpërmjet degëzimeve të tij, nëpër paraqitjet dytësore e jo në atë thelbësore?
Ja fragmenti kryesor i mitit i sjellë nga Kamy-ja. "Po t'i besojmë Homerit, Sizifi është njeriu më i ditur dhe më i kujdesshëm midis te vdekshmëve. Megjithatë, sipas një tradite të vjetër, atë e tërhiqte zanati i cubit. Nuk më duket kontradiktore. Opinionet janë të ndryshme për shkaqet përse u dënua që të bënte në ferr punë të padobishme. Para së gjithash, e dënojnë për mendjelehtësi në sjelljet me perënditë. Nuk i ruajti të fshehtat e tyre. Egina, vajza e Azopit, u rrëmbye nga Jupiteri1. I ati u befasua nga kjo zhdukje dhe u ankua te Sizifi. Ky i fundit, që kishte dijeni për rrëmbimin, i premtoi Azopit t'i tregonte, me kusht që ky t'i jepte ujë kështjellës së Korintit. Midis rrufeve qiellore dhe bekimit të ujit, ai zgjodhi të dytën. Për dënim, u dërgua në ferr".*
Te ky fragment i sjellë nga Kamy-ja, Sizifi na përshkruhet i ngarkuar me virtyte, më i ditur dhe më i kujdesshëm midis te vdekshmëve, vetëm ngaqë e tërhiqte zanati i cubit. Por edhe këtë ves autori i cituar ia fal, nuk i duket kontradiktor. Ndryshe, teoria e tij për absurdin nuk mund të mashtrojë. Sipas këtij versioni, Sizifi dënohet sepse midis rrufeve dhe bekimit të ujit, ai zgjodhi të dytën. Kam të drejtë të pyes: Përse nuk u dënua me ujë, por me gur? Këtu lind çarja e parë në logjikën e mitit dhe atij të Kamy-së.
Edhe në traditën e shumë popujve, jo vetëm në lashtësi, masa e ndëshkimit vihet mbi bazën e asaj që kryhet nga fajtori: nëse vret, vritesh. Nëse të kapin duke vjedhur, për shembull një dele, ta varin atë në qafë e të turpërojnë për tërë jetën duke të shëtitur, pra ta bëjnë jetën skëterrë. Në disa vende të tjera vjedhja ndëshkohet me prerje dore, pra hiqet nga trupi ajo pjesë që u përdor për të kryer veprimin e ndaluar..
Kurse Sizifi përdori gurin për të kryer prapësitë e tij dhe u ndëshkua me ngritje guri, jo me dele. Në një pamje jo aq figurative të çmitologjizuar, Sizifi mund të jetë një njeri i zakonshëm që e shëtitin fshat më fshat e krahinë më krahinë me një gur mbi shpatulla, duke e turpëruar, pra duke ia bërë jetën skëterrë. Edhe në këtë rast bartja e gurit nuk ka si qëllim ndërtimin e murit, pra nuk kryhet me të asnjë punë, është një lodhje e kotë me qëllim jo ndërtimin, por ndëshkimin. A mund të jetë i lumtur Sizifi apo çdo lloj sizif tjetër me këtë? Kotësia e punës dhe e lodhjes a do të ishin burim kënaqësie në një rast të tillë? Padyshim, jo dhe për asnjë.
Homeri gjithashtu na tregon se Sizifi kishte lidhur me zinxhirë Vdekjen, vazhdon citimin Kamy-ja. Plutoni nuk mund ta duronte këtë pamje të shkretë të mbretërisë së vet. Ai dërgoi perënditë e luftës të çlironin vdekjen nga duart e ngadhnjimtarit.
Ky citim i duhet autorit të arrijë në përfundimin se Sizifi i përçmonte perënditë, se ai donte të vepronte ndryshe, i lirë prej tyre, të shijonte pasionet e jetës i shpenguar. Mos vallë në këtë rast nuk kemi të bëjmë me një hero absurd, por anarkist? Mos kemi të bëjmë me një orvatje për të qënë ndryshe, për të përjashtuar të tjerët duke u bërë më pas i përjashtuar prej tyre?
Por kjo është një çështje e rëndësishme që duhet trajtuar në një esé të tërë.
Që Sizifi lidh me zinxhirë vdekjen, në rregull, dëshiron të jetë i pavdekshëm edhe vetë, pra t'u ngjajë perëndive. E bën këtë edhe për të tjerët, për të gjithë njerëzit? Cili motiv e shtyn? Është ngasje e brendshme e vetvetes për vetveten, apo për vetveten dhe të tjerët? Cilëndo nga të dyja të pranojmë, në asnjë rast nuk do të vërejmë se veprimi i Sizifit është absurd, shterp dhe pa fryt. Revolta ndaj një vullneti sipëror për të ndryshuar diçka, nuk është asnjëherë veprim absurd, edhe nëse nuk arrin të plotësohet si kryerje. Mirëpo vështirë të pranojmë se ai e kryen këtë veprim edhe për të tjerët, sepse sipas mitit, të cilin e solla në fillim, Sizifi është njeri plot vese që dëmton të tjerët. Ai dënohet të mos kryejë në skëterrë atë punë që e kreu në jetë, me anë të së cilës dëmtonte të tjerët. Edhe vdekjen, sipas kësaj logjike, ai e mbërtheu vetëm për vetveten, që të kthehej përsëri në jetë, ku bartja e gurit do të përfundonte me ndërtime muresh, ndarës të njerëzve, pengesë qarkullimi të lirë, me qëllim përfitimi e plotësimi të dëshirave të mbrapshta që i mbulonin shpirtin.
Dhe në librin "Fjalor i mitologjisë", me autor Todi Dhama (Shtëpia Botuese "8 Nëntori", Tiranë, 1977), në faqen 221-222 Sizifi përshkruhet kështu: "Të gjithë poetët e vjetër e tregojnë si vjedhës, gënjeshtar dhe dinak". Kurse më tej vazhdon: "Shkaqet për të cilat qe dënuar Sizifi, Homeri nuk i tregon, kurse autorë të mëvonshëm japin versione të ndryshme (Sizifi qe dënuar kështu, sepse tregoi planet e perëndive, ose sepse grabiste udhëtarët, ose se i tregoi Asopit se ku e kishte fshehur Zeusi vajzën që kishte mbërthyer").
Po të gërmojmë edhe më në mitologjinë greke, do të vërejmë se ekziston edhe një tjetër, që fare mirë mund të quhet "binjaku i Sizifit", i quajtur Skiron. Ky, si edhe Sizifi, qëndronte në istmin (ngushticën) e Korintit Ai i detyronte udhëtarët që t'i lanin këmbët, pastaj në shenjë falënderimi i hidhte nga maja e një shkëmbi në det, që të shëndoshte breshkat me të cilat ushqehej.
Nuk dimë cili nga të dy heronjtë mitologjikë është më i vjetri, por të dy janë të ngarkuar me vese të ngjashme dhe të dy i kryejnë prapësitë në ngushticën e Korintit, në Peloponez.
Po përse Kamy-së nuk i intereson të merret me thelbin, të thotë ose të shpjegojë se janë veset ato që e çojnë Sizifin në Skëterrë? A do t'i interesonte autorit të Absurdit të bënte të lumtur nga mundimet një njeri që vuan të këqiat që ka kryer? Përse dëshiron ta paraqesë Sizifin si një pararendës të largët të Krishtit, apo ta përqasë me proletariatin? Edhe Krishti, si Sizifi, mban një peshë në çastin para vdekjes. Duhet ta çojë kryqin te shtylla ku do ta mbërthejnë për të vdekur. Mirëpo Krishti nuk dënohet me Skëterrë pas vdekjes, ku të cfilitet duke mos e çuar dot kryqin te shtylla e, sa herë që ai t'i bjerë nga supet, të kthehet prapsht e ta fillojë veprimin nga e para. Krishti e do ndëshkimin, kryqin, ai është i barabartë me kryqin. Thuhet se Krishti vdiq i lumtur, pasi u dha ngushëllim njerëzve me vdekjen e vet dhe akti i tij ka një fillim e një fund. Te Sizifi ndodh ndryshe: në jetë u ka sjellë telashe e mundime njerëzve dhe perëndive, ka ndërtuar mure me gur për të ndarë njerëzit, se kështu realizonte dëshirat e tij të prapshta, dënimi i tij për të mbartur gurin ka si qëllim të vetëm ndëshkimin dhe kjo nuk ka mundësi t'i sjellë gëzim, aq më tepër kur thuhet në mit, se kur i iku vdekjes një herë, iu dha i shfrenuar gëzimeve të jetës.
Po të lexojmë mitin e Odisesë, mësojmë se duhet të ketë qënë kjo kohë kur Sizifi u lidh për kënaqësi epshore me Antiklenë, të fejuarën e Laertit, (prindët e ardhshëm të Odisesë), prej nga do të lindte heroi mitik i Trojës. Pra, Odiseja na del sipas këtij miti, djalë jo i ligjshëm i Sizifit. Prej tij besohet t'i ketë marrë disa nga veset: sidomos dinakërinë, vjedhjen dhe gënjeshtrën. Kujtojmë se në Luftën e Trojës ai u fut me Diomedin fshehtazi në Trojë dhe grabiti statujën mbrojtëse të qytetit, Paladiumin.
Sipas historianëve të lashtë, Peloponezi dikur quhej Pellazgji dhe dihet se pellazgët qenë mjeshtra në ndërtime muresh me gurë qiklopikë. Ata kishin ndërtuar edhe muret e Athinës së vjetër. Dihet se atikasit i dëbuan pellazgët, por para se ta bënin këtë, zuri fill fushata propagandistike kundër tyre. Dihet se dëbimet kryhen me dhunë, jo me mirësjellje. Në mitin propagandistik mbi Tezeun, heroin e Atikës, mes të tjerave heroizma të Tezeut, përmendet vrasja e hajdutit Sinid, të mbiquajtur Pitiokampt, (përkulës i pishave). Ai ishte i pajisur me një forcë të madhe, përkulte pishat më të trasha, afronte majat e tyre dhe lidhte aty kalimtarët që kishte zënë. Degët, kur drejtoheshin, i shqyenin viktimat. Sinidi vepronte në ngushticën e Korintit, njëlloj si Sizifi dhe Skironi. Të tre janë me forcë të madhe, të cilën e përdorin për të kryer të këqia dhe ndëshkohen. Po ashtu, në mitin mbi Tezeun, ky vrau Skironin në kufirin midis Megarës dhe Atikës, e hodhi në det, por deti dhe toka nuk donin ta pranonin trupin e hajdutit, kështu që ai qëndroi për ca kohë i varur në ajër, derisa më në fund u shndrrua në shkëmb. Te ky mit kuptohet fare qartë se ky popull, pra pellazgët, as të gjallë nuk kishin më vend në tokë e në det, se toka dhe deti duhej t'i përkisnin një populli tjetër, të cilët i përfaqësonte heroi i tyre, Tezeu.
Skironi shndrrohet në gur, në atë që i simbolizon pellazgët, njerëz të mureve me gurë qiklopikë. Kurse Sizifi u dënua të ngrinte në Skëterrë një gur të madh, pa arritur ta çonte dot në majë të malit, në një mundim të pafund e të padobishëm. Në të gjitha këto raste, asnjë prej këtyre figurave mitike, në veçanti Sizifi, nuk mund të ndjehen të lumtur. Miti i Sizifit fare mirë mund të quhet miti i veprimit të papërfunduar, moskryerje e detyruar e diçkaje nën dhunën e një vullneti të epërm. Sizifi nuk ka më tepër vese se Zeusi. Zeusi është kryeperëndi, i pavdekshëm, Sizifi, princ i Korintit, i vdekshëm. Zeusi mbretëron qiellin, tokën, ujërat dhe nëntokën, jetën dhe vdekjen. Principata e Sizifit është e vogël. Zeusi dhunon perëndi dhe njerëz. Sizifi nuk mund të arrijë dot te perënditë. Edhe nga këto që thamë, kuptohet se Sizifi nuk mund të jetë i lumtur. Ai ndjehet i fyer dhe i poshtëruar, i nënshtruar e pa personalitet, një i tepërt që nuk sjell dobi as i gjallë e as i vdekur. Ai nuk është absurd sepse në këtë rast do të pranonim që absurditeti lind nga kotësia. Kështu do ta thjeshtonim së tepërmi problemin. Këtu kemi një lojë me mashtrimin, të cilin Kamy-ja e përdor për të na mbushur mendjen se një teori mund të qëndrojë më këmbë edhe duke sjellë argumente anësore nga një mit.
2007

*Citime nga libri "Miti i Sizifit" i Alber Kamy-së, përkthyer nga frëngjishtja prej Petrit Sinanit, botim i vitit 1992, Tiranë, shtypshkronja A.Z.Çajupi
1- Sipas mitit, vajza u grabit me urdhër të Zeusit, ose nga vetë Zeusi, i cili edhe e fshehu diku duke e mbërthyer. Sizifi nuk e tregoi këtë fakt ngaqë i dhimbsej babai apo vajza, por që të përfitonte, duke spiunuar kryeperëndinë.



Krenar Zejno[1]

Na ishte se ç’na është...

“Si u bëka, more vëlla,
që të mësojmë nga kukullat
si të duam njeriun?”
Ja një maraz poeti, përgjatë vargut të Milazim Krasniqit, i denjë për të na e ngarë rrëfimin mbi kukullat ndër përralla njerëzish.
Gjenia e Rilkes me një ese magji kukullat i pat ngritur gjer në elegji; e na bën të kujtojmë zemëratën që shkaktonte shpërfillja e tyre, mizore e pagojë;
zhgënjimin fillimtar të realitetit që po mësynte në vrrunduj me shumicë: “Përpara kukullës shtrëngoheshim të pranonim që nëse do braktiseshim prej saj, nuk na mbetej kësisoj askush më. Heshtte ajo ahere, jo për kryeneçësi; heshtte ngaqë ky ishte i parreshturi bishtnim i saj, sepse qe gatuar prej një lënde pa voli e fare të papërgjegjshme, s’bëzante dhe as i shkonte nëpër mentë të krekosej, sidoqë do t’i lypsej shumë t’i jepte ca rëndësi vetes në një botë ku fati, nëmos dhe Zoti vetë, e kanë tërë atë zulmë ngase na bëjnë ballë heshtazi.
Në një kohë kur të gjithë ende turreshin të na e jepnin përgjigjen vetëtimthi për t’na dhënë siguri, ish ajo, kukulla, më e para që na pështillte ndër më t’madhen heshtje të jetës, e cila më vonë gjithëherë kthehej të na ndihte, diku tek mbërrinim në kufi të ekzistencës”.

Ja kështu pra, nga ato pulitje qepallash kallpe ballë përkujdesjes fëminore, ze fill i pari leksion i madh mbi atë dashje bote e cila bëhet sublime kur do e dashuron. Edhe si fëmija kukullat, pa i thirrur hiç kryes nëse bota sakaq, dashka dhe ajo a si!
Duke ndjerë kukullën e nderur në papërfillje mësohet si të japë e të jepet, në një dhënie pa u zbehur a shtirur si kukull e vonët për Jungët e Fromët.
Balada e Rilkes luan loja kukullash lojën ku ngjizet katedra që fton provimin e parë të jetës, ... për t’u diplomuar përtej si njohës me sqimë i realitetit, qoftë të hidhur, të gjërave a gjëmave.
Gjersa t’ja mbërrish e të bëhesh engjëll i elegjive...
asoj elegjish që luhen me lirë apo lahutë, por veç ndër kufij, përgjatë sinorëve të qenësisë kur marazi i mbrapshtë të gjegjet shkurt e gjithaq shpinëkthyer: mëso më së fundi nga njeriu... si të duam kukullat!
Nëmospo, prit sikur parajsën. Ti e di, teksa dashje krijon, se parajsa e krijuesve është një parajsë kukullash hirushe, kësulëkuqe, pinokë, borëbardha, barbi, të bukura e bisha...

“Kur ishim fëmijë,
bisedonim me delet
që na flisnin fjalë të mençura.
Çudi! Kur rritemi dhentë nuk na flasin më”
Na e vargëzon kështu Frederik Reshpja kohën e tij të lodrave, atë kohë kursa duket, kukullat e fëmijës që do bëhej poet ishin mishëruar ndër dele, si totem i shpirtit të klanit mjerim.
Dhe paskëtaj, ...pikëçudinë e klanit mjeran të të rriturve.
Para tij, poeti i bukur si çilimi, Bodler, pat luajtur me lodrën e moralit në shkrimin aq të ndjerë Moral du joujou; Dhe na kthen kohës prapa: “Gjithë fëmijët u flasin lodrave të tyre. Lodrat bëhen aktorë të dramës së madhe të jetës, ngucur në odën e errët të trurit të tyre të vockël”.
Kishte nevojë poeti i “thjeshtësisë barbare” t’i rikthehet pa ledha asaj mundus infantile, të shprishte kukulla dhe kolovitej mbi kalë të drunjtë, si kalorës i hershëm vetmitar kah zhbirimit të “shtysës më të parë metafizike”.
“Mais ou est l’ame? ia plas poeti si fëmija. Po shpirti ku na qenka pa?
Hiç! Dhe njëherit: “Bash këtu zë fill trullosja dhe trishtimi”.
Kaq?! Po atë ku e lamë?
Atykohërash kur ishte seç na ishte... Në oaze iliadash, ehee, kohë përpara Iliadës së vargut homerik. E di i dliri Bodler edhe moshën e foshnjes poetike, sepse bariste dhe ndër oazet e atit Homer. Ndaj na thotë veç zëfillin, atë me emrin trisht (që ndër ne tingëllon si numër). Nëmos e ditka ku është shpirti, ama di si mishërohet.
Se as ati i epikës s’na e tha ku shpirti ishte, por veçse në ç’formë do prehet dhe kush do ta përcjellë përtej: “ Trishtimi qenka fati i ynë; andaj jetët tona do këndohen gjer në përjetësi, nga e tërë njerëzia që do t’vijojë”.

E do vijojmë ne, ende të endemi, edhe në Teatrin e kukullave te Hajnrih von Kleist.
Ja tek na dëfton edhe ky (idhull i Kafkës) drynin e parajsës dhe kerubinin që na rri pas krahëve.
Bën be që s’e ka kyçin, dhe na nis “të marrim udhët përreth botës dhe të hapim sytë mbase e gjejmë hyrjen nga deriçka e pasme”.
Pastaj na tregon hijen e shtrembër që i bëjmë dheut, shtegut të gabuar që njeriu paska zënë mes dy skajeve pa krye, “kukullës – materie e kulluar dhe Zotit – shpirt i kulluar”.
Më tej na fryn në vesh se si “gjendet të paktën ajo prehje e paqme, kur njohuria të ketë përshkuar, si me thënë, të pafundmen; ashtu siç shpërfaqet e dlirë dhe njëherësisht, tek ajo lloj ngrehine prej njeriu e cila ka o asfare o një pafundësi vetëdije, pra ose tek kukulla ose te Zoti”.
E pra, kësisoj këto kukulla gjysëm qenie - gjysëm gjëra, këto nimfa mitike (sipas Borgesit është gjuha shqipe e dallon sirenën nga vajza e valëve, duke na shtirë në mend se të parët tanë dinin mjaft mbi bukurinë përrallore, harmoninë, madje dhe trajtat e përsosmërisë) që shfaqin shpërfilljen më mizore e të përjetshme të papërgjigjes, i shpallen fëmijërisë si mësuesi i parë i filozofisë dhe artit të krijimit. Por edhe si një mësues gjysëm Pinok e gjysëm Xhepeto...
Është Xhepeto që ka bërë Pinokun apo Pinoku që e bën më njeri këtë të fundit? Kjo është e ç’është! Të fundit? Ç’po them? Mbase numërimi në botën e kukullave nis nga fundi.
Kushedi prej ç’keqkuptimi të tillë gjuhëzimi, Vallery ka shprehur atë të vërtetë zanafillore:
E para ishte përralla.
Po, po, “e vërteta më e vërtetë është përralla” - e mbështet gjeniun dhe dashnorin e miteve, edhe adhuruesi i tij, italiani Calvino. Gjithë ky gjenalitet... nën robërinë e miteve.
E si të mos mbetesh peng i mitit? A nuk i kemi krijuar ato për të qenë peng i tyre.
Asgjë nuk është kaq e përjetshme sa ato që nuk kanë ekzistuar kurrë, mitet.
Mitet janë shpirtrat e bëmave dhe dashurive tona, thotë Valery.
Ndaj jemi pengjet e femijërisë sonë, të botës mitike të kukullave dhe lodrave, pse na gatisin, përrallë ndër përrallë, lodër mbi lodër e kukull pas kukulle, të mbajmë peshën e botës së rëndë të miteve megjithë haraçin e saj, ...e të rrimë qoftë si shtrembër, por të flasim drejt.
Sa më shumë largohemi prej tyre, aq më tepër mbulojmë me dhera Atlantidën që kemi brenda nesh, në vend që dheu e plehu të ndihnin për të mbjellë dashurinë, moralin, etikën dhe estetikën e qytetërimit që rrekemi të përballojmë.
Ja, si e thotë Nietzsche: “Pa mite...çdo kulturë humbet pjellorinë e shëndetshme të energjisë së saj të lindur; vetëm një horizont i përvijuar nga miti mund të sigurojë unitetin e qytetërimit të gjallë që ai mbyll përbrenda”.
Adulti nuk njihet si i rritur prej shkëputjes, adulterit tradhëtor që u mbivë kukullave.
Duke humbur me dashje, veç të tjerash, edhe vizionin foshnjor e pulsionin rinues, fantazinë, imagjinatën e beftë, që na i mban gjallë veç fëmija përbrenda nesh.
Qetësisht alarmante, si vetë marrëdhënia e fëmijës me kukullën, raportit me papërfilljen, njeriut me shpirtrat (Se nuk rresht Rilke dhe përshkruan shpirtin kukull, shtrënguar fort në dorën e foshnjes nën ethe, si të vetmen gjë që kishte ende forca të mos e lëshonte, ndërsa ethja e ligë e vdekjes po avitej), mitet e përrallat na venë në kandar moralin tundues, rrëgjues dhe ato pak parime, ...që mezi ia dalim mbanë të mos i flakim.
Më shumë se sa jemi ne që shohim kukullat, kukullat na shohin ne.
Ne shohim në to të vetmit miq të përbashkët, rreptësisht të sigurtë, që kemi pasur në jetë, kësoj jete ku, ndërkohë, për të qenë si miq na duhet, medoemos, të shpikim armiq të përbashkët.
A nuk dëshiron njeriu që të vijojë të krijohet në sajë të imazhit të miteve të kukullave, përrallave që vet ka sajuar?
Por miti, vëren miku i tyre - Levi Strauss, përbëhet nga shumësia e varianteve të tij.
Hë pra si i bëhet, ende sot, kur njeriu shumicë do që të shohë të gjtha kukullat veç tek vetja e tij, dhe nuk sheh tek tjetri asnjërën prej tyre!
Thonë se Ronstadi u zemërua, pse s’ja zhveshi dot veset heroit të tij (le dernier nuit de don Juan), që s’rreshtte së gënjyeri veten, prandaj nuk e vërvit në ferr natën e fundit të romanit.
Por e braktis në një teatër kukullash!... që të mbetet rob i legjendës së vet.

Shih një kukull! E bukur paq... meqë si e trishtë.
Si shkak trishtimi. Kukull aq!
Po shih lotin në mollzën e saj pa! Atë pikël shi rrëzuar prej syrit
të fëmijës mbi kukullën si epikë ndër duar.
Shumë më i bukur loti... edhe pa lypur shkak.
Plot hirë, i vërtetë, i njelmët, i trishtë, shkaktar, i shkaktuar.
Si një gjëhiç! Vegim. Këputur ëndrrash foshnjërie.
vetë shkak vetë trishtim! Për hiçgjë; Si në përrallë pengjesh fëmijërie.
Si një asgjë. Asgjë tepër, kurrgjë mangut. Pikë loti!


Iulia Nănău[2]

Identitate scrisă
(Identitet i shkruar)

Conform DISC -ului, identitatea este: „1. Raport al unei entităţi cu o alta, de asemenea factură încât una este cealaltă 2. mat. Egalitate care subzistă oricare ar fi valoarea variabilelor care apar în ea; funcţie identică 3. fig. Complex de caractere care determină specificitatea lucrurilor sau indivizilor distingându-i de toţi ceilalţi şi făcându-le posibilă recunoaşterea 4. extens. Conştientizarea de sine ca individ; de asemenea tot ceea ce este cel mai autentic şi specific referitor la gusturi, interese, aspiraţii individuale„.

Conform Macmillan, identitatea este: „1 who you are or what your name is 1a. The qualities that make someone or something what they are and different from other people
2 very formal the fact of being exactly the same”.

Conform lui Imre Kertész : „Aşadar, nu sunt evreu? Păi, atunci cine sunt? Desigur, în Germania eram cu atât mai puţin acasă, iar „acasă”, în Ungaria, am fost declarat în mod public un străin.... La controlul paşapoartelor, o discriminare făţişă: cetăţenii UE la dreapta, ceilalţi cetăţeni, la stânga. ... Pe lângă evreitatea mea, acum trebuie să-mi asum şi discriminarea aplicată ungurilor; cu prima n-am nicio problemă, are stil, ca să spun aşa; în schimb pe a doua o consider nedreaptă. Nu maghiaritatea îmi este jignită, ci evreitatea pentru care am suferit, fiindcă, indiferent în ce calitate sunt discriminat, acest lucru îmi afectează exclusiv calitatea de evreu. E posibil ca acest lucru să se numească identitate? Atunci e posibil ca totuşi să fiu evreu?”
[3]

În ce termeni se poate discuta despre identitate? În cei ai dicţionarelor, ai cărţilor de socio-psihologie, de logică, de filosofie sau dimpotrivă în cei ai scriitorilor. Dar în ce fel poate fi trăită? Răspunsul celor care au supravieţuit Auschwitz-ului este: prin scris.
Antisemitismul este în primul rând o problemă identitară, sau mai bine zis de identitate impusă anumitor indivizi cărora li se recunoaşte doar apartenenţa la o naţiune ebraică idealizată în sens negativ, şi care în realitate nu este deloc unitară. Ceea ce au în comun Imre Kertész, Elias Canetti, Györg Konrád nu este atât faptul că sunt evrei şi că au scris despre copilăria şi adolescenţa lor, ci o conştientizare precoce a impunerii unei identităţi construite mai degrabă pe criteriul diferenţierii decât pe cel al apartenenţei la o comunitate. În cazul lui Canetti este vorba de o discriminare interetnică a cărei contradicţie scapă chiar mamei care, deşi pasionată de lectură şi teatru se mândreşte cu apartenenţa la o „buena famiglia”: „Legităţile sefarzilor erau într-o anumită măsură complicate. Ei erau evrei credincioşi, pentru care viaţa de comunitate însemna ceva, ea se afla, fără exagerare, în centrul existenţei lor. Dar ei se considerau evrei de un tip deosebit şi aceasta se referea la tradiţia lor spaniolă. ... Cu îngâmfare naivă erau priviţi de sus ceilalţi evrei... Dar această discriminare generală nu era încă totul! Chiar printre sefarzi existau familiile bune, prin care se înţelegeau cele care erau de multă vreme bogate.”
[4] Györg Konrád ştia de la vârsta de cinci ani că Hitler spune lucruri rele despre evrei şi că va fi omorât dacă acesta învinge iar Gyurka din În afara destinului încearcă s-o convingă pe una dintre surorile Fleischmann că nu este urâtă de oameni pentru ea însăşi, că nu e o chestiune personală, că evreii nu sunt altfel decât ceilalţi, că „omul nu poate decide de unul singur asupra acestei deosebiri: în fond, după câte ştiu, tocmai la asta slujeşte steaua galbenă.”[5]
Evreitatea celor trei autori nu ţine de o identificare cu şi o aderare la un set de valori împărtăşite de o comunitate ci de schimbul de variabile din matematică, schimb ce nu influenţează cu nimic egalitatea evreu(X)=evreu(Y)=evreu. Este tot un soi de identitate care însă n-are nimic de-a face cu acea conştientizare de sine ca individ ci reprezintă o tentativă de uniformizare a particularului, o reducere a miraculosului viu la un set de noţiuni şi imagini artificial construite care servesc drept fundamente apriorice ale ideologicului: acelaşi şarpe care-şi înghite coada. Acest fenomen este ilustrat de episodul din În afara destinului în care personajul principal ajunge în gara de la Auschwitz şi îi identifică pe evreii de acolo cu imaginea prezentată de teoriile naziste, neluând în considerare faptul că fără existenţa acestor stereotipii, fără detenţia şi torturile care le-au marcat iremediabil înfăţişarea şi comportamentul, ar fi fost puţin probabil să extragă din fizionomia acestor persoane doar caracteristicile negative, dar mai ales ignorându-le nevinovăţia, incompatibilă într-o ordine firească a lucrurilor cu statutul deţinutului:
„Am fost foarte surprins deoarece acum am văzut, de fapt, pentru prima oară în viaţa mea – cel puţin la o distanţă atât de mică – deţinuţi adevăraţi, în zeghea cu dungi a răufăcătorilor, tunşi chilug şi cu boneta rotundă pe cap. Bineînţeles, m-am şi dat îndărăt un pic, imediat. Unii răspundeau întrebărilor puse de-ai noştri, alţii cercetau vagonul, în timp ce câte unii, ca nişte hamali cu practică îndelungată, au început să descarce bagajele, şi toate acestea cu o sprinteneală ciudată, ca de vulpe. ... Nici feţele lor nu prea trezeau încredere: urechi clăpăuge, nasuri sumeţite în afară, ochi adânciţi în orbite, mărunţi, cu luciri viclene. Păreau, într-adevăr, evrei, în toate privinţele. Îi găseam suspecţi şi, în general, cât se poate de străini.”
[6]
Identitatea este construită şi acceptată. De regulă acest proces este strâns legat şi de noţiunea de criză, înţeleasă drept parte a evoluţiei normale a fiinţei umane. Criza modifică raportul cu lumea şi relaţiile cu celălalt, ducând uneori la afectarea sentimentului de identitate, „în pofida permanenţei fundamentelor genetice şi biografice”
[7], adică la criza de identitate care este o „stare conflictuală ce determină incrementarea sensului continuităţii propriului eu”(DISC). O identitate impusă din exterior prin intermediul unei crize care nu are niciun fel de legătură cu dezvoltarea normală a individului nu poate fi o identitate, aşa cum bine remarcă Leon Wieseltier :
„Pe ce temei îţi accepţi identitatea? Dacă motivele sunt interne, atunci identitatea ta e slabă. Dacă motivele sunt externe, atunci identitatea ta e puternică – dar asta înseamnă că există pe lume un principiu mai puternic decât identitatea, la care trebuie să facem cu toţii apel.”
[8]
Identitatea este o marcă a socialului şi a socializării, presupune asumarea unui anumit rol bine fixat printr-o construcţie prealabilă, or indivizii trec de la un rol la altul în permanenţă, uneori fără cea mai mică sesizare a pasajului, deoarece „ nu sunt socializaţi în roluri mari, bine delimitate şi stabile, ci „călătoresc” continuu în interiorul unor buchete de roluri care grupează cadre de socializare în acelaşi timp apropiate şi foarte diferite.”[9] Impunerea rolului de evreu prin stigmatizare duce inevitabil la impunerea rolului de victimă, la restrângerea dramatică a „buchetului de roluri” şi la criza identitară. Artificialitatea acestui rol este sesizată de către Kertész într-un pasaj din memoriile sale: “N-am nici un chef să-mi joc rolul. N-am nici un chef să decad într-atât încât să protestez împotriva aşa-numitului antisemitism (odinioară, la început, am făcut acest lucru îndemnat fiind de orgoliu, prostie, infatuare şi speranţă). Evreitatea mea este mult prea interesantă (sau altfel spus: e mult prea semnificativă) pentru a o privi ca refracţie a nebuniei numite antisemitism.”[10] Datorită acestei impuneri însăşi perceperea evreităţii drept o comunitate etnică este refuzată, în detrimentul evidenţei care îşi cere uneori dreptul la recunoaştere: „ – Lectură la „Jüdische Gemeinschaft” [Comunitatea evreilor]; când o văd pe organizatoarea seratei, o femeie bondoacă, puţin răvăşită, am impresia că acest chip îmi este cunoscut de la Budapesta, de mult timp, dar aflu de-ndată că vine din Anglia, e londoneză. Trebuie să recunosc, în sfârşit, ceea ce mi-a fost atât de greu să admit până acum, şi anume că evreul nu este doar o noţiune abstractă (desigur, este şi asta), ci inclusiv o rasă şi un tip uman: cu toate că nu toţi evreii sunt evrei, precum susţine Schönberg, nici un evreu nu poate eluda faptul că este evreu (acest lucru este deja rodul experienţei mele).”[11]
Identitatea etnică ţine de un specific care se delimitează de restul nu doar la nivelul negaţiei. Acest lucru nu este valabil în cazul etniei evreieşti prin simplul fapt că, aşa cum remarca acelaşi Kertész, referitor la specificul unguresc, dar care la fel de bine ar fi putut fi german, românesc sau polonez, unele identităţi au nevoie de evreul-ca-diferit pentru a se structura: „Fără antisemitism, ce fel de identitate ar avea cel care este ocupat în permanenţă cu propria-i identitate specific ungurească? Dar ce este specificul unguresc? În mod tranşant de cele mai multe ori se poate verifica numai în aserţiuni negative, dintre care cea mai simplă – în cazul în care se caută pretexte – sună astfel: ungur este cel care nu-i evreu. E-n regulă, dar cine este evreul? Păi e cât se poate de limpede: cel care nu-i ungur. Evreul este cel despre care se poate vorbi la plural, cel care este aşa cum sunt toţi ceilalţi evrei, cel ale cărui însuşiri pot fi cuprinse într-un compendiu, ca însuşirile pe care le are o specie nu prea complexă de animale (mă gândesc, fireşte la un animal dăunător, care însă pentru a deruta are pielea mătăsoasă) etc.”
[12]
Dacă o identitate etnică se construieşte în jurul unei limbi, atunci cea ebraică este din nou atipică, datorită varietăţii lingvistice, consecinţă a peregrinărilor europene: un sefard nu se va înţelege cu un idiş decât dacă va folosi o limbă europeană, ca şi evreul polonez sau maghiar care nu au avut niciodată un contact direct cu limba ebraică. Aşadar evreul nu are o singură limbă şi uneori nici măcar nu-i vorbeşte dialectele. Are nevoie de limba torţionarului pentru a comunica şi a se comunica, pentru a-şi căuta identitatea, pentru a scrie şi a-şi scrie propriile experienţe care, în cazul lui Imre Kertész, nu sunt importante exclusiv prin caracterul lor traumatic, ci mai ales prin cel personal, adică la un anumit nivel, identitar: „Deja nu mai vreau să conving pe nimeni de nimic. Vreau doar să scriu atâta vreme cât pot să fac acest lucru, pentru că-mi place să scriu, iubesc limba, mă bucur când îmi vine subit în minte o comparaţie etc. Toată lumea mă întreabă despre Auschwitz: deşi ar trebui să le vorbesc despre bucuria infamă a scrisului – faţă de asta, Auschwitz-ul este o transcendenţă necunoscută şi inabordabilă.”[13]
Tema căutării identităţii aparţine modernităţii şi Europei Centrale, dar mai ales scriitorilor de origine ebraică forţaţi să se confrunte cu o imagine impusă, ştanţată, atât de inacceptabilă pe cât de artificială, construct ce ţine de o imagologie a monstruosului proiectat asupra unei victime sacrificiale, lipsit de un sens anume, aleatoriu, dar nu mai puţin fatal.

Bibliografie

Imre Kertész, Altcineva: Cronica schimbării, Bucureşti, Humanitas, 2004.
În afara destinului, Bucureşti, Est Samuel Tastet Editeur, 2003.
Elias Canetti, Limba salvată, Istoria unei tinereţi, Cluj-Napoca, Ed. Dacia, 1984. Györg Konrád, Călătoria, Iaşi, Ed. Polirom, 2003.
Leon Wieseltier, Împotriva identităţii, Iaşi, Ed. Polirom, 1997.
Jaqueline Barus-Michel, Florence Giust-Desprairies, Luc Ridel, Crize: Abordarea psihosocială clinică, Iaşi, Ed. Polirom, 1998.François de Singly, Alain Blanchet, Anne Gotman, Jean-Claude Kaufmann, Ancheta şi metodele ei: chestionarul, interviul de producere a datelor, interviul comprehensiv, Iaşi, Polirom, 1998.


[1] I diplomuar per Biologji dhe Juridik, piktor autodidakt, shkruan ese, poezi, poema, përkthen, por veprimtaria e tij më e dendur është ajo turistike, e botuesit dhe kuratorit të Galerisë ZENIT që e ka pronë të vetën. Gjithashtu, si botanist, prej më se dymbëdhjetë vjetësh, Zejno drejton një shoqatë gjahtarësh, që ka në gjirin e saj njerëz të apasionuar pas natyrës, artit dhe filozofisë. Ndërkohë ka një program turistik që fokuson zejet kombëtare në pasuri dhe vlerë natyrore. Galeria ZENIT e ka marrë emrin si seli e këtyre veprimtarive. Aty, veç ekspozitave të pikturës, ka edhe lëvizje turistike, botime etj. Krenar Zejno është, ndër të tjera, autor i vëllimit „Epika e dehur”.


[2] Născută în 1982 la Oraviţa, absolventă a Universităţii de Vest Timişoara, Facultatea de Litere, Teologie şi Istorie, secţia română-italiană. A fost bursieră la Università per Stranieri di Perugia şi la Università degli Studi di Padova, Italia. A susţinut un Master de Didactica modernă a predării limbilor străine, iar actualmente face un Master în Literatura şi mentalităţile la UVT. Este preparator de limba şi literatura italiană în cadrul Departamentului de italiană a Catedrei de limbi romanice a UVT. Laureată a numeroase premii, a scris, printre altele, lucrările Ofelia şi imaginarul romantic eminescian, Odă (în metru antic): lirism şi temporalitate Despre receptarea lui Lucian Blaga în Italia, Gastronomia italiană şi intercultura, Appartenances.


[3] Imre Kertész, Altcineva: Cronica schimbării, Bucureşti, Humanitas, 2004, pp. 99-100.
[4] Elias Canetti, Limba salvată, Istoria unei tinereţi, Cluj-Napoca, Ed. Dacia, 1984, pp.16-17.
[5] Imre Kertész, În afara destinului, Bucureşti, Est Samuel Tastet Editeur, 2003, p. 34.
[6] Idem, Ibidem, p. 69.
[7] Jaqueline Barus- Michel, Florence Giust-Desprairies, Luc Ridel, Crize: Abordarea psihosocială clinică, Iaşi, Ed. Polirom, 1998, p.12.
[8] Leon Wieseltier, Împotriva identităţii, Iaşi, Ed. Polirom, 1997, p.74.
[9] François de Singly, Alain Blanchet, Anne Gotman, Jean-Claude Kaufmann, Ancheta şi metodele ei: chestionarul, interviul de producere a datelor, interviul comprehensiv, Iaşi, Polirom, 1998, p. 278.
[10]Imre Kertész, Altcineva: Cronica schimbării, Bucureşti, Humanitas, 2004, p.52.
[11] Idem, Ibidem, pp. 30-31.
[12] Idem, Ibidem, pp. 30-31.
[13] Idem, Ibidem, p. 49.