MEDALION

Dhurata Hamzai

Dhjeta e revistës “Poeteka”

Më në fund, numuri 10 i revistës “Poeteka” kurorëzohet me staturën e një modeli unik të një reviste të plotë për poezinë dhe kulturën poetike në gjuhën shqipe, e para kjo në llojin e vet. Tashmë është në treg me 135 faqe. Kjo revistë është edhe e vetmja në tregun e letrave që promovon krijimet poetike të një game të gjerë emrash dhe rrymash. “Poeteka” është themeluar dhe drejtuar nga poeti Arjan Leka. Numër pas numri këtu e katër vjet më parë, së bashku me festivalin e poezisë POETEKA që zhvillohet tradicionalisht në Durrës, e nisi rrugën e saj hapmatur revista me një Këshill Botues në përbërje të së cilit janë disa nga emrat më të njohur të poezisë shqiptare, asaj evropiane e më tej si Edoardo Sanguineti, Paul Vinicius, Xhevahir Spahiu, Olga Sjedakova, Ali Podrimja, Boris Biletiç, Agron Tufa, Ardian-Christian Kyçyku, Titos Patrikios, Robert Elsie, Romeo Çollaku, Mira Meksi, Ervin Hatibi, etj. Pas kësaj revista “Poeteka” u bë mbështetje e sigurt edhe për krijuesit e rinj, të cilët si rregull do t’a kishin vështirë të bëjnë më pas një libër nëse nuk do të jetë “në lojë” përpjekja për të kaluar sprovën e leximeve dhe botimeve të para. Arian Leka e ndjen sa e rëndësishme është dalja në dritë e një krijimtarie të tillë, por di edhe riskun që ka me lexuesin: “Shkrimtari është një krijesë me nge, i pret puna dhe rrallë e turbullon dilema nëse do të zgjasë shumë pritja e nëse do të vijë lexuesi i tij! Ai jeton në rrethin e parë të një Ferri të vetëkrijuar. Për të, gjithçka mbyllet në mënyrë perfekte atje ku nis, me shkrimin, me tekstin që mbase mund të mos bëhet kurrë libër, siç edhe mund të mos lexohet kurrë e të mos përkthehet asnjëherë për lexues hipotetikë apo të largët”, thotë ai. Kështu që poezia shqipe dhe e përkthyer nga autorë shqiptarw, evropianw e më tej që botohet në këtë revistë shkakton një gërvishtje të sinqertë në shqisat e (jo)lexuesit bashkëkohor si ftesw për një lexim më të freskët. Poezia lexohet tradicionalisht në aktivitetet e POETEKA-s në mjedisin e një publiku elitar me synim që të mos hidhet mënjanë si “për t’u lexuar më vonë”.
Leximi ky akt i shenjtë po rrallohet..! “Kuptohet, artet, sidomos letërsia e sidomos akoma pas iluminizmit, nuk bëjnë më mrekullinë që Krishti bëri me të verbërit. Tanimë artet janë si gjyslykët, qartësojnë shikimin për ata që kanë sy dhe që duan të shikojnë...”, pohon Arian Leka. Por këtë vetëdije ka pasur edhe poeti i shquar shqiptar i 4 shekujve më parë, Pjetër Budi, i cili mendonte se poezia nuk është për të gjithë dhe nuk iu drejtohet të gjithëve, por vetëm njerëzve më të ngritur. Sipas tij, për shijimin e saj lexuesi ose dëgjuesi duhet të kenë dhunti të larta: “N’dorë e merri e këndoni,
Ju qi dini me kënduom,
Vini veshët e ndëgjoni
Ju qi dini me ndëgjuom.”, shkruante Budi.
Kush do ta kishte durimin pas kësaj... për t’u marrë me misionin e poezisë..?! Megjithatë revista “Poeteka” u rrit duke mbërritur e plotë deri tek 10-ta. Dhjetë numra të saj kanë përkuar edhe me rritjen e prestigjit të festivalit POETEKA që nisi serinë e leximeve poetike të hapura për publikun si projekt i një grupi poetësh dhe artistësh të fjalës të cilët, në shtator të vitit 2004 në Durrës veprimtaritë i zhvilluan nën simbolikën e një anijeje liburne ankoruar në breg, pranë Torrës veneciane, zbukuruar me poezi të shkruara në vela e me mozaikë, sipas organizatorwve; për të dhënë një shenjë të eksportit të vlerave kulturore, veçanërisht në kulturën e shkruar. Një pjesë e poetëve kishin ngelur të panjohur deri në daljen e numrit tw parw tw kësaj reviste. Sot trokasin në derën e redaksisë së saj, takohen atje, bashkohen atje poetët. Nuk është rastësi që një nga poetet e reja Luljeta Dano, e promovuar si zë poetik prej dritareve të kësaj reviste fitoi çmimin për poezinë më të mirë në konkursin kombëtar të letërsisë për 2007-ën. Asgjë nuk është e rastësishme në suksesin e revistës dhe festivalit POETEKA që u bë zanafillë e saj. Ka një motiv të fuqishëm përtej sakrificave për krijimin e festivalit poetik dhe revistës që pasoi; të mbrohemi nga rreziku që afron: humbja e lexuesit. Sakrifica inteligjente e botuesit të revistës dhe drejtuesit të Festivalit POETEKA, Arian Leka, tashmë është shenjtëruar në një galeri të pasur vlerash, për të cilat fjalë më të hijshme do ishin vetë vargjet e poezisë së Silke Liria Blumbach, botuar në këtë numur:
“Pas këtij muri, shpresojmë, prapa kësaj galerie,
do na pres Dielli Qendror me një shkëlqim
që djeg të gjitha mërzitë nga zemrat tona”.
(Dielli Qendror, POETEKA 10, fq 62).

* * *

Revista botohet në version shumëgjuhësh: shqip për autorët e huaj dhe në gjuhë të huaj (anglisht, gjermanisht, italisht, frëngjisht, spanjisht, greqisht etj.) për autorët shqiptarë. E veçantë e revistës është edhe publikimi i konfrontuar i poezive që botohen origjinalit, duke u ofruar një mundësi më shumë si dhe duke u krijuar shijen e sfidës te përkthyesit, sidomos te të rinjtë.
Revista POETEKA shpërndahet në 58 qendra universitare në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Itali, Austri, Francë, Spanjë, Belgjikë, Kroaci, Slloveni, Bosnjë, Serbi, Britani e Madhe, Bullgari, Rumani, Greqi, Rusi, USA (Nevv York, San Diego, Adelaide, Missouri, Alabama) Kanada (Quebec, Montreal, Toronto), etj.
“Poeteka” botohet 4 herë në vit. Ajo bën gjithashtu edhe paraqitjen e poetëve pjesëmarrës në Festivalin Ndërkombëtar “Poeteka”, që zhvillohet çdo pranverë në qytetin e Durrësit.
Në numrin e 10-të të “Poetekës” gjen poetë shumë të njohur e të rinj. Veç të tjerash është botuar një poemë e mrekullushme, Ligjërim dashurie, e Jorgo Seferis përkthyer në shqip nga Romeo Çollaku dhe një vend i veçantë i është lënë poetit të madh pers, Xhelaladin Rumiut, me 6 shkrime brenda ciklit: DOSSIER - UNESCO: 2007, Viti ndërkombëtar i poetit të madh persian. Po ashtu edhe në kopertinën e revistës, është vënë portreti i Rumiut.

Astrit Cani

Po vazhdova kështu, rrezikoj në nji të nesërme me pas ma shum libra se lexues...

Më flisni diçka për jetën tuaj.

Ka shum gjana me thanë, por poblemi asht se gjanat që mundem me shprehë këtu s’ia vlejnë të shprehen, kurse gjanat e randësishme s’di si me i thanë. (Më fal që e fillova me lojë fjalësh!)

Kur ka lindur pasioni për letërsinë?

Në fëmininë e parë. Admiroja rrëfimet e gjysheve të mia; brezi ynë kur t’ia mbërrijë asaj moshe s’do dijë me tregue kurrçka. Libri i parë që kam lexue ka qenë “Odisea”, libër që në shpinë tonë përmendej shpesh. Kurse, për të shkruemit kam nji datë të saktë: maj 1992. Nji poezi me titullin “Demokracia”, të cilën me ta paraqitë në shkollë më caktuen për ta recitue në radio të nesërmen. Shkoi nji shoqe pse unë mungova atë ditë nga droja. Kurse nji cikël me poezi e kam botue për herë të parë te gazeta “Rozafa”, gjashtë vjetë ma mbas.

Çfarë u ka mësuar puna dhe jeta larg shtëpisë?

Nga jeta në dhé të huej kam mësue me kërkue ma shum prej vetes se prej të tjerëve. Emigrimi asht soj burgu, pa disiplinë shpirtnore dhe fizike të kall për së gjalli. Etja universale që kam ndie gjithmonë, këtu veç asht shtue. S’kam ra kurrë me fjetë pa u përpjekë me e shue ate sadopak. Ka qenë nji periudhë që lexojshem mesatarisht nji libër në ditë. Mandej pata stres fizik që vazhdoj ta kem. Sporti asht shum i randësishëm edhe për shëndetin mendor. I admiroj ata që arrijnë me i pajtue dy gjanat: ushtrimin mendor e ate fizik. I lumtë Bruce Lee-s, atletit brilant të arteve marciale që kishte nji bibliotekë prej 2500 librash, mes të cilëve edhe Kuranin.

Ç’ka ndryshuar tek ju gjatë qëndrimit tuaj në Itali? Çfarë do ndryshonit në Shqipëri?

N’Itali ka ndryshue ma së shumti sensi im kritik. Jo look-u, jo mënyra e jetesës aq sa mënyra e gjykimit. Tue njoftë shum njerzim e kam pranue ma në fund se për gjithkend u dashka nji kut i veçantë. Mtesa ime asht tashma kah e universalshmja. Në Shqipni do ndryshojshem standartin gjuhësor. Kjo gjuhë letrare që mban vulën e shkencës staliniste asht nji krim estetik dhe me vazhdue me e përdorë përban në rasën ma të mirë nji gabim estetik. Jemi tue përdorë nji kartmonedhë fallco që e ka legjitimue veç përdorimi.

Çfarë ndjeni kur shkruani?

  

Kur shkruej nuk ndjej se po shkruej, por se po jetoj plotësisht; qenia ime asht në komunikim me Qenien dhe ky kontakt derdhet në nji formë pozitive, reale.

Sa libra keni botuar? Cili është i fundit?

  

Kam botue tre libra. Tepër! Po vazhdova kështu rrezikoj në nji të nesërme me pas ma shum libra se lexues. I mbrami: Uniqueness – poezi. Nji sfidë e re për mue, pse për herë të parë kam shkrue drejtpërsëdrejti në gjuhën e Dantit. Asht nji sfidë kjo me italishten, që heret a vonë kam me e humbë, por letërsia shqipe inshallah ka me fitue nji shkrimtar.

  

Cili është mesazhi që përcillni?

  

Nuk përcjell nji mesazh në trajtë formule, si puna e “live and let die”. E di pse? Sepse shumica e njerzve i kanë “idetë” e qarta (zakonisht materialistat i kanë idetë e qarta, e ky po që asht nji oksimor), pra s’kanë nevojë për letërsinë; shumica e njerzve janë vetë të mirë e të bukur e s’kanë nevojë për të mirën e të bukurën; kurse idealistat e mirë të cilëve nuk u mjafton bukuria e vet, nuk kanë nevojë për mesazhe pse ata e kanë marrë mesazhin nga vetë ndjeshmënia e tyne, para se ky me u kumtue.

Unë shpreh jo atë që ndjej, por mënyrën si ndjej. Nse të ndjemët tim i intereson ndokujt, gëzohem; nse ky shkakton indiferencë, nuk mërzitem. Asht nji punë që e kam zgjedhë vetë dhe mundohem me e ba me dashuni e përkushtim.

Cili është shkrimtari juaj i preferuar i huaj? Çfarë mendoni për shkrimtarët italianë?

  

Ndër antikët më pëlqen Platoni; në kohën e mesme due njisoj Dantin e Omarin (djalin kokëshkretë të Islamit); kurse në kohën tonë due të drithshmit Nietzche dhe Franz Kafka. Ndër italianët e tanishëm, admiroj shkrimtarin Michele Mari, pinjoll i asaj aristokracie letrare që ka themelue Danti dhe shkrimtarin Carmine Abate, që shkruen në nji italishte shum arbnore magjinë e melodramën e arbëreshëve. Aldo Busi, asht i vetmi që për shkak të stilit (mjeshtëror), më ka ba me lexue jo pak nga faqet e tij që shpesh janë rrum me mtesa triviale.

  

Cili është mesazhi juaj për të rinjtë që duan të ndjekin rrugën e artit?

  

Mos lejoni njeri a send me ua pré rrugën, aq ma shum nse kte rrugë e keni zgjedhë sak me zemër!

  

Cili është sekreti i suksetit në jetë sipas jush?

  

Varet ç’nënkuptojmë me sukses. Suksesi për mue asht me dalë nga kjo dreqollë, pa e humbë idenë e së mirës e të së bukurës që janë idetë në themel të çdo shpriti të naltë. Sekret nuk ka për kte. Vetëm dashunia e Zotit mundet me të pështue.

  

Cila është ëndrra e mbetur në sirtar?

  

Andrrat kanë nji të mirë: nuk dështojnë kurrë; në nji truell a në nji tjetër lindin. Kështu, çdo andërr që kam pas, konvergon në atë çka shkruej. Kam pas andërr me u ba astronom (studjues i yjeve), e tash jetoj në nji qytet pa qiell ky yjet s’i shoh as për qejf. Por tana këto dështime s’më pengojnë me shkrue për universin, si te poezia “Uniqueness”. Sot asht ditë e re, jo për universin…/ asht ditë e re për frymëshkretën e fateve tona qesharake… //Sot asht universi ma i vjetër nji ditë, por koha s’egziston për pafundësinë.

Universi asht nji dhe i pafundëm, pse po të ishte i fundëm s’do ishte nji. Por koha s’egziston për pafundësinë. Tash, që të gjitha këto të jenë të vërteta njikohësisht, duhet të egzistojë Zoti. Çdo argument i çuem në pasojat e mbrame prun te argumenti ontologjik… Siç e sheh, ka paradokse të holla (si janë paradokset filozofike) sikurse ka edhe paradokse të trasha (si janë paradokset shqiptare a ballkanike) – mendimin time e joshin të parat.Andërr e mbetun në sirtar : regjizura. Por tue shkrue gjana të vogla për teatër jam edhe mikroregjizor, anipse jo edhe mizanskenist. I due shum zanatet, mjeshtritë. Vetë punoj banakier, që s’asht bash zanat. Kurse, gazetarinë nuk e due. Jo pse dyshoj te ndershmënia intelektuale e gazetarëve… Si mundesh me dyshue te ndershmënia intelektuale e dikujt, që s’ke dyshue kurrë se mund të jetë intelektual?!

  

A prisni dikë që ta keni në krah për gjithë jetën?

  

Këtë s’e kam mendue ende. Nuk e di, por di se unë due me iu ba krah letërsisë, jam shum i ndërgjegjshëm për këtë, shì pse ndërgjegjen time ia detyroj letërsisë. Qofshi mirë!

Intervistoi: Doriana Metollari

***

Krenar Zejno
Dy vargje për vargun

Racën e poetëve të pashpallur adhuroj.
Ata që fjalën fjalës ja falën
t’ja rikthente eterit pluhur kozmik
në dorëzani aromash prej çasti poetik.
Racën që kumtin s’e shtypi fletash ngujuar
Heshtjes prelud vetmie ia blatoi
Si epigrame pa emër
në hënëgërvishtje sqepash pëllumb shkruar.

Ata që pusullat ja postuan sërish qiejve
e veç shenja horizonti kanë lënë
Lakoret dhuruan si fluturime zanash anonime
busull e poetikës pa fishekzjarre e autografe shtënë.

Ata që kurrë rreshtin s‘e panë mbi letra përgjumur
as këngën që notat nis parreshtur mbi krahë vargu syshkruar.
Fli e bënë, e dogjën hi
detrave për t’ja kthyer ku çasti dallgëve dalldiset përjetësisht i zgjuar.
E vargjet gjumin largojnë mbi kreshta vale tek lagin troje gërmash
aty ku poema e shpupurisur rreshtet e ngjizet ndër poetë tokësorë mishëruar

Sikur foshnjëzat e botës gjithë një racë të bëheshin
e dimë, s’do kishte të dytë virgjin bukuri.
Veç racës prej poetësh të padëgjuar
fisnike si fëmijë, e fisme sa një poezi.
Fuqi hyu të kisha, një çast të vetëm. K’çast!
Çastin të thirrja me forcë dashurie që veç çasti qas
e të mblidhja në një pikë loti oqean
simfoninë pafund të poetëve të pashkruar.

Pa t’i shihja njëherë, një herë vetëm, elefantët mitik.
Ku mbi sofër peshë na e mbajnë tejendanë botën
Sa do tu rëndej barra kur t’u shtoja
oqeaneve pa anë, edhe më t’madhin oqean.

Ndëshkim me vargje
tu teket t’më kenë dënuar;
vargjekëputur do t’u lypja të fundit dëshirë
ajrit t’i fryja një varg për poetët e padëgjuar.
E po t’ma rroknin edhe at’ varg fillikat
qelive sterrë të steresë për t’ja çuar
le ta prangosin dorë për dorë me të një syrgjyn gjeniu
që dot s’ia mbërriti të mbetej i pashkruar.
E s’rreshti dot më parë se zulmi i tij, kështu paskej qenë e shkruar,
dhe i mërmërit zërave të botës: Mendoni një Bodler!
Mbarë botëruar do t’ishte, i madhërishëm si Homer
edhe në s’do ish botuar kurrë, asnjëherë.

Fuqi të kisha qenë, një çast,
sa mendtë t’mi përshkonte idea e fuqisë
dhe hop, brigjet t’i bashkoja e përtej
karvan të shkonin dëshirat e poezisë.
Sovran të paktën, që çastin dot s’thërret,
pa i lëshon hordhitë t’ja sjellin e ta rrisë si do vetë.
E ç’gjë zotëron nga të shumtat gjëra të gjithësisë
një sovran që s’u jep dot frymë tekave të poezisë ?

Unë sovran!
e di, sovran ëndrrash pa rëndësi,
me skllevër, të pabindur e rebelë, një zeje të stërmadhe do të bëja
prej këtu gjer në zabel.
E të gatitej brishtësisht, me bisqet e brishta në vesë lëndinash pambarim
një elizir aq erëmirë sa t’merrte dhenë e shpërthente eterit aromë bebéje
tundim çasti, varësi pjelle, ekstazë dhune, lavdi beteje
Të pushtetshëm si opium, të veçantë sa një nofkë.
Sa vetë njeriu të papërsëritshëm
të pazakontë dhe të përditshëm, si magjia e fjalës FEMËR
Elizir të vyer, tërë hirë e vlerë, ta pagëzoja me ç’tjetër emër?
Parfum BODLER

Vajzat ta dëshironin do dëshiroja.
Do t’ua falja e do t’u falesha, nëmospo do urdhëroja
gjokset të spërkatnin e gjithësaherë çdo mashkulli t’ua çelnin,
syve t’ua plasnin, në gojë t’ja kallnin për ta lëpirë e marrë erë.
Veç me një kusht:
të recitojë gjithsekush një varg poezie dashnorësh pa emër!

Korrik 1989

* * *

Sot, pas çastit që ndërkalla brenda intimit të kësaj poemthe
marrëzinë për t’ja shpallur çastin haptazi faqe botës,
i pashë një thinjë të re kokës sime në pasqyrë.
Për vite e vite me rradhë, rrallë që e shihja në fletore,
më shfaqej si onde flokëfoshnje që të cyt në ledha.
Herë si një petale që shtriqet në shtrat të pëllëmbës
diku për tu nisur nën puhizë malli psherëtime.
E dukej më virtuoze se flora e edenit
dërguar mërgatave virtuale sikur t’ishte shtrëng teshtime.

Ishte mosha kur për gjah ndaluar skutave të poetikës
barisja errëtirës i tunduar në vetmi.
Dhe vetëm për vete, si felin rishtar.

Pastaj koha kur çasti poetik nuk gjuhej për veten, po për të tjerët.
Ja sërish papritur, bisht-përpjetë e njësh me tokën, si qeni gjahtar.

Koha kur e thjeshta e të madhërishmes quhet thjeshtër
dhe e mjera e madhështisë çiban molepsur mbahet mjeshtër.

E pra sot kjo fletë shkrim dore
më ngjan si floknajë fëmije e posaqethur.
Dhe fill prej këtij çasti
fanepset koka e bardhë e një beduini shkretie.
Që pasi ka gjerbur me okë eurekën e burimit
diku behur papritur
shpërthen emfazë symbyllur e gojëhapur
në orgjinë e stërkalave përgjatë fytit të zhurritur.
Pastaj i dehur me çastin
zë endet ndënë hënë për shkarpa zjarri.
Dhe bistakë shkurresh për t’ja shitur gamileve gërmuqe të karvanit
që ndjen se po avitet… prej zhaurimës së rimës atypari

Korrik 2007


* * *

ja
këto
dy vargje
dorë për dore
si në një promenadë
ja kushtoj vetëm poetikës,
rinisë së kumtit dhe adultit t’vet
që bashkë me shkruesin, tek e vështron
shëtitjen larg e larg si me një farë kërshërie,
kanë lindur-a thua fill njëri pas tjetrit-nëpër zheg korriku
ndër kohëra të korrash me ndonja dy a tri gradë vapë në rritje,
ndërsa vakti i të mbjellave ka shkuar tok me muajin e kaluar dhe qershitë.

nxehtë 1989 – vapë 2007

***

Esther Jansma

Ku është koha? Këtu është koha

(Cikël poetik - I)

dhe ti nuk e kupton si. Ti rri shtrirë brenda në zemër

dhe pret e asgjë s'të kërkon ty, asgjë

s'të vë në gjumë kah drita, vazhdon vetëshpalosjen

derisa bie në vetvete...

Prezenca

Unë nuk do pyes më asgjë. Nga tash do t'i di gjërat.

Nga tash e tutje ajo nuk është trëndafil por julia

dhe gjumi i saj nuk është fjetje e gjërave.

Nga tash ajo mund të njihet, do shkoj tek ajo

të banoj bashkë me të dhe ta ushqej

ta mësoj të flasë dhe ajo më tregon si është

derisa ajo tutje ndryshon. Ajo akoma përdor fjalë të tjera.

Nganjëherë ia shkurtoj flokët. Kështu ndryshon koka e saj.

Vetë ndryshoj aq ngadalë sa ajo as që e heton,

se kur e rritur është

mjaftë e vjetër dhe e gëzuar isha gjithmonë.

Logjika e dashurisë

Një koleksion 'trëndafilash' është diç tjetër

nga ajo çfarë nuk quhet trëndafil

si 'unë' dhe gjithë 'trëndafilat'. Në termat jo-logjikë

tash e tutje kjo kështu vlen

duhet që ajo lule ta maskojë vetveten

për të mundur tek unë - përshembull

mundem vetëm në anglisht që ta dua

çfarë është bërë qysh moti is a rose is a rose is

pra s'ka shkencë koleksionesh këtu

mirëpo: ka mjaftë hapësirë për një

trëndafil të thjeshtë dhe mua.

Fraktal

Në të gjitha pjesët e saj është një trëndafil

trëndafil, në secilën petale ajo është e plotë

sikur vija rrethore e këtij kontinenti

në çdo milimetër përgjat gjithë bregut

velo më i plogshtë i mjegullës

si reja më e madhe qiellmbushëse është, është

një trëndafil deri në imtësinë

vijën rrethore të secilës petale

dhe aromëmolekulat përshkojnë hapësirën

ndërmjet petaleve: trëndafili

nuk e din këtë.

© 2000, Esther Jansma - Nga: Dakruiters - Botues: De Arbeiderspers, Amsterdam, 2000

Mes kllapive

Vdekja i kthen njerëzit në një pikë.

Pika ku njeriu ishte: trupi

(se si qimet e qafës tënde, dhe si

e si) zhytet në harresë

mbi gurët në atë rrugë, në atë qytet.

Më vonë, është natë, është një shesh loje

(ne: sup më sup, pa ngutësi,

një miqësi në heshtje) pyes akoma

a kanë gjërat mbamendje? Shenjojnë

dy nga të gjithë pllakat aty përdhe.

Arkivolë të gurtë. Pa mbamendje

rrinë ashtu kot, them, a nuk janë ata kjo

këtu, jo afër pranë e pranë. Asgjë.

Është qetësi ku qëndroj. Më vonë poashtu.

Është në rrugë, jo, kudoqoftë

kjo: që një pikë e bënë, pika nuk e din.

Rënia

Ne kalonim Stiksin*

Lundërtari shtrihej i dehur në lundrën e vet.

Unë mbaja timonin dhe ne fundoseshim si gurët.

Uji ekziston sikur dhe toka

nga shtresat, shiritat transparentë, stratat e shkëlqyeshme

me gjithnjë e më pak jetë, më pak ngrohtësi.

Në flokët të lulëzonin fluska ajëri

rryma të tërhiqte kokën prapa

dhe të përkëdhelte fytin.

Gurët valonin me krahët e algëve dhe fierët,

këndonin duke gurguluar butësisht 'paqe'.

Ata prenin rrobat tua nga trupi.

Peshqit lëpinin gjakun nga këmbët tua.

Unë mbaja dorën tënde fort. Doja të të ngushëlloja

mirëpo ne binim shumë shpejt dhe fjalët mungojnë

të tilla që pa ajër frymojnë, dashuria ime

mbetur lart, balonat e kaltër, bova për pak kohë

duke shenjuar vendin e fatkeqësisë

para se të lundronin tutje. Goja filloi të të hapej.

Fytyra t'u përskuq, duart tua kërkonin

drejtpeshimin, kërkonin krahët e mi.

Ti provoje në mua të ngjiteshe lart.

Ti ishe një xhamfryrës me një re diamantesh

në gojën e tij. Unë të mbaja fort si një mace.

Unë lëmoja gishtat e tu.

Ti nuk lëshoje.

Ti fjete dhe unë lëmoja gishtat e tu, të lëshova.

* Styx (Στυξ) - Stiks, nga mitologjia greke, lumi që ndante Tokën dhe Nënbotën... Hadin.

Mungesa

Si trëndafilat kur hapen, ti nuk e vëren

një trëndafil është trëndafil, është të dish papritur

çfarë ishte e thënë vetëpërsëritet, të të mungojë diç

është shumësi, vazhdon hapjen në të tashmen

dhe ti nuk e kupton si. Ti rri shtrirë brenda në zemër

dhe pret e asgjë s'të kërkon ty, asgjë

s'të vë në gjumë kah drita, vazhdon vetëshpalosjen

derisa bie në vetvete.

Arkeologjia

Nëse ne megjithatë duhet të vishemi,

kundër të ftohtit përshembull, në emër të diçkaje,

në mbeturinat e kësaj apo asaj kohe të shkuar,

tregimet dhe shtytësit e mbamendjes që asgjë

s'thonë më shumë se që ishim atje

në kohën që ekzistonte para kësaj të tashme

- nëse ne vetveten veç në të tashmen mund ta ruajmë

duke gjetur veten pandërprerë në të tanishmen

atëherë më me dëshirë thjeshtë, bazuar në rrobat.

Ti rri ulur mbi tavolinë. Papritur sheh si dikush

akullin tejkaloi, se si ftohtësia e mbërtheu

dhe një dikush ose një tjetër kush të thotë: shih,

këtu i ke këpucët e tij, mantelin e lëkurës, dorëzat.

'Ku është koha? Këtu është koha.'

Nga: Hier is de tijd - Botues: De Arbeiderspers, © 1998

© Përktheu nga holandishtja dhe përgatiti për sw - ars poetica: Senad Guraziu, prill 2007

Petraq Risto*

 Poezii

Muntele(Mali)

Sunt Muntele de pe sub cer:
Mikelangelo întins sub cupola cu afresce de stele şi de nori
Cu suflet de vârtej deşi fiind alb omor
Fulgere şi zei
La un banchet nebunatic ţip:
Veniţi,
dezumflaţi-vă,
aprindeţi-vă,
ardeţi-vă,
tremuraţi
fluieraţi vânt,,
îmbătaţi-vă cu ploaie
mâine nişte viorele: capacane primăvăratice
vă vor prinde
pe neaşteptate.
Lupilor le dau adăpost în peşteri visând
Osul Lunii,
Vulpile deloc mânioase faţă de fabulele mă blestemă că nu le-am dat de mâncare.
Mistreţii imită tunetele prin ceaţă văd vânători
Cocoşii şi păsările ce le port pe spinarea-mi: embleme care trebuie şi nu trebuie fi omorâte.
...mâine nişte viorele: capcane primăvăratice mă vor prinde pe neaşteptate.
Curg părâiaşele, pomii se apleacă, sus cerurile izbucnesc în orgii
Vârful meu
aidoma palmelor ce se roagă
se roagă pentru Dumnezeul cel nou.
Sunt Muntele de sub cer:
Mikelangelo întins sub afresce de stele şi de nori
care îi spune Papei: De mult sufăr
lasă-mă să-mi termin acest tablou sălbatic
iar apoi nu mă plăti.

Mâine nişte viorele: capcane de primăvară
Mă vor prinde şi pe mine pe neaşteptate.

21 iunie, 2005

Îmi voi cumpăra un vârf de munte
(Do ta ble një majë mali)

Îmi voi cumpăra un vârf de munte,
neapărat îl voi cumpăra
asupra-i voi trăi,
asupră-i voi dormi
Îmi voi cumpăra un vârf de munte, îl voi cumpăra
un vârf de munte îl voi cumpăra
să-mi atrag norii: părul de prinţesă să-l pieptăn
sub zăpadă pacate voi ascunde
în fiecare fir câte un cod voi lăsa
Îmi voi cumpăra un vârf de munte, ca pe moarte îl voi cumpăra.

Ecoul nu valorează mai mult decât vocea deşi se elaborează în vârfuri de munţi.

Îmi voi vinde cărţile şi voi cumpăra un vârf de munte
dacă banii nu mi-ar ajunge îmi voi vinde şi calul
apo îmi voi vinde casa şi grădina şi rodiile
rodiile care fără ruşine îşi deschid vestele
ca să-şi arate mărgăritarele de prisos.
Îmi voi vinde orice dacă banii nu-mi ajung
Îmi voi cumpăra un vârf de munte.

Îmi voi cumpăra un vârf de munte
când vei zări Soarele eu voi fi acolo
în Luna plină
cu vârful muntelui
o semnătură voi pune:
un autograf pe opera cea mai nouă.
Îmi voi cumpăra un vârf de munte, ca viaţa o să-l cumpăr.

Îmi voi cumpăra un vârf de munte, într-un Olimp să-l transform
vor veni zeii cu capetele aplecate învinşi
cu puţină supărare întoarsă în suflet
un pahar îşi vor ridica la vârful cel frumos.
Cu creionul muntelui o semnătură îşi vor pune zeii
Contractul:
Cerul desupra capului meu nu este al lor
deasupra capului meu va fi mai multă lumină.
Voi cumpăra un vârf de munte, ca lumina îl voi cumpăra.

Ecoul nu valorează mai mult decât vocea deşi se elaborează în vârfuri de munţi.

Îmi voi cumpăra un vârf de munte împreună cu Prometeul îl voi cumpăra
împreună cu vulturul îl voi cumpăra
şi lui Sisif o piatră ca un simbol o să-i las.
Un vârf de munte ca pe un suflet îl voi cumpăra.
Când voi muri acolo să mă înmormântaţi
oasele să mi se topească sub zăpadă şi trăsnet
strănepoţi vor spune: nu a fost un Prometeu
şi nici Sisif nu a fost.
Un vârf de munte îl voi cumpăra neapărat
chiar şi după o mie de ani acolo mă veţi găsi.
(Vânturile neîncrezătoare ţin isonul: iiii...!)

Partidă de şah în secolul al XXI-lea

(Lojë shahu në shekullin XXI)

Jocul de şah s-a inventat în deşert, iubito
Nu pentru război, ci pentru dragoste
În fiecare dimineaţă îmi bag o piesă
de şah în buzunar (pe cea albă)
iar tu, iubirea mea, în fiecare dimineaţă
o piesă de şah îţi iei (pe cea neagră)
şi coborâm în Tirana noastră cu pătrate:
tablă de şah gigantă în culoare de şoarece.
Prima mişcare: eu - un pieton (şomer)
Il pun lângă Soldatul Necunoscut
Tu - un cal negru (ca la Troia după Elena)
lângă calul lui Scanderbeg.

Din nou ziua următoare cu piese noi în buzunar
ne continuăm jocul nostru absurd.
Eu mişc turnul un petrolier
Şi ne se înfăţişează mirajul Bagdadului
Cu tigrii de foc pe malul râului Tigru.
Apar nizamii vechi albanezi la Karbala
Sub corbii ce le mănâncă ochii.

Tu iti mişti nebunul la Turnul Ceasului[2]

iar neaua minutelor creează Dragostea...
Facem în fiecare zi câte o mişcare
eu te ameninţ cu rachete de eros
tu cu kamikazi de gelozie.
Regina mea se frământă, cântă arii triste,
Regele tău crud tremură - el ţine în genunchi
steagurile albe pe care le vede ca ceruri stoarse
pe buzele scrum.
Noaptea stăm nedormiţi şi ne gândim la viitoarea mişcare
stropită cu puţine săruturi
cu puţin dor şi niţică perfidie...
Învingătorii vor fi adevăraţi perdanţi
dacă această partidă nu va fi remiză....

21-27 martie, 2003

A venit fluxul

(Erdhi batica)

Noaptea săturată cu furtuni, departe un fel de cârcel de fulgere rahitice
din Rai un suflet de Pikasso măzgăleşte din nou Guernica
gura larg deschisă a Lunii dă ordin pentru un flux...
A venit fluxul cel mare: taur mitologic în arena cunoscută
Tremură stâlpii înfipţi în săgeţi de toreadori.
Taurul geme: spinarea cu pete roşii de amurg
săgeţile stâlpilor tremură la stânga - la dreapta. Geme taurul.

A sosit fluxul, iubito, a venit fluxul fii atentă când faci baie sub flux
o mare în flux mai mult decât valuri, aduce cu sine sinonime şi metafore
meduze cu tentacule din familia veiozelor: străluceşte şi arde.
Atenţie la mare - taurule
pe spinarea cenuşie: săgeţile stâlpilor...

Un umăr fraged la cabaret

(Një sup i njomë në kabare)

Un umăr fraged la cabaret este o scară de magie:

te coboară la subsol

te ridică pe pământ.

Un fraged umăr la cabaret ne îmbată pe noi de la purgatoriu.

Acest cabaret din lemn în asfinţit - ce instrument de muzică ciudat!

Un umăr fraged la cabaret... ah, lumina ochiul nu poate s-o ascundă

iar vinul devine flacără - te încălzeşte.

Iadul care arde jos, încălzeşte Raiul sus, îl îmbată

cabarete din lemn în amurg, dacă chitară nu eşti, ce dracu mai eşti...

Noi sărmanii de la purgatoriu nimic în van nu ne păcăleşte

doar umărul fraged la cabaret...

ne coboară jos

ne ridică sus.

Martin Cukalla**

 Simfonia vântului

Mă întorc
Suferinţa coboară peste frunzele dafinului,
pe un ram de liliac
dimineaţa încremeneşte,
veşnicia oarbă ţipă şi nu se duce:
Sunt vântul,
sau păsările
sub formă de V?
Amestecat cu norii păşesc sub stele,
amestec ziua de ieri cu cea de astăzi.
Sunt vântul,
sau pasăre
care măsoară cerul cu braţele întinse,
floare de aer care ţipă?
Un cer aşezat peste inima mea
rana libertăţii...
Dincolo de orice logică
nu sunt vântul!

Noaptea umblă inertă

(Nata baret e plogët)

Nici o cheie nu scârţâie, nici un lacăt nu se deschide,
supărarea vorbeşte deschis, disperarea e mută.
Ceaţa a închis ghişeurile,
bezna aiureşte dincolo,
neînţelesul vechi se repetă,
apropiata străină nu mă găseşte.
Neobosită cărarea limpede,
îmbrăcată în albastru suferinţa, zâmbeşte,
vocile sătule mor întruna;
de neuitat sunt numai clipele nebuniei!

  

... prin ramuri

(… nëpër degë)

Bunica mea ţinea o icoană în dormitor.
Tatăl meu ţinea o carte veche.
Eu - o vază spartă.
Fac vânt prin fluier
şi vin la tine apropiata îndepărtată,
limbă suferindă a semnelor supărate...
Ramurile nu au frunze.
Ramurile se prelungesc posomorâte.
Alunecă timpul în aiureală enumerându-i
pe cei morţi…

... prin frunze
(… nëpër gjethe)

Speranţa umblă aprinzând lumânări...
Mă păcăleşte mintea;
probabil oboseşte 
dorinţă determinată,
frunza în mâna vântului
izbucneşte în mânii fără teamă.
Tăcerea află suspiciunea;
lucrurile ciudate, mărunte, le vede ochiul minţii;
are jar frunza legănată de vânt?
Atrăgător acest vânt la respiraţie...!

Dimineaţă... zăpadă ... 

(Mëngjez… dëborë…)

Vocile au migrat,
o nouă zăpadă a căzut,
mierlelor le e frig şi se strecoară prin tufiş.
Melodia cântecului este încă adormită.
Misterios soarele alături de un munte,
vânător ostenit.
Cuibului părăsit al rândunicii i-e dor
pe pervazul ferestrei deschise.
Vântul nebun răpeşte mii de fluturi de zăpadă
şi aleargă în căutarea frunzelor căzute.
Doar izvorul murmură şi aleargă din piatră în piatră.
Dorm câmpia şi muntele.
Şi chiparosul doarme visând mortul săptămânii.
Minutele zilei se duc nepăsătoare.
Zgârieturile în zăpadă ale ciripiturilor îngheţate...

* Petraq Risto s-a născut în oraşul riveran Durrës la 9 qershor 1952. A studiat publicistica şi critica de teatru. A început să scrie poezii încă din copilărie. Printre numeroasele opere literare care poartă semnătura sa, figurează volumele poetice: “Îi spun secolului bună dimineaţa!” (I them shekullit mirëmëngjes!), “Trezeşte-te, prinţesa mea” (Zgjohu princesha ime), “Măr deflorat de trăsnete” (Mollë zhvirgjëruar nga rrufetë), “Partidă de şah în secolul al XXI-lea” (Lojë shahu në shekullin XXI), “Îngerul cu virus H5N1” (Engjëlli me virus H5N1), “Aleluia” (Hallelulja); volumele cu povestiri: “Moartea paiaţei” (Vdekja e palaços) şi “Uciderea lupilor este interzisă” (Ndalohet vrasja e ujqërve); romanele: “Avionul raiului “Butterfly“” (Avioni i parajsës “Baterflaj”) şi “Frumuşica fantomă şi eu, domnul Ating Moartea” (Bukuroshja fantazmë dhe unë zoti Prek Vdek), multe alte cărţi şi piese de teatru pentru copii etc. Creaţii ale lui Risto sunt traduse în engleză, spaniolă, italiană etc.[2] În albaneză Kulla e Sahatit, în centrul Tiranei.

** Martin Cukalla, născut la 9 aprilie 1943, în oraşul albanez Gjirokastra, şi-a efectuat studiile superioare în 1966 pe lângă Universitatea de Stat din Tirana, la facultatea de Geologie-Mine (secţia mine) şi a avut o carieră profesională în ascensiune neîntreruptă. Datorită capacităţilor, coectitudinii şi culturii largi, de la brigadier de tură, a reuşit să aibă posturi de conducere importante în mine de dimensiuni europene, în institute de cercetare, în administraţia locală şi centrală, obţinând, în acelaşi timp, cele mai înalte grade ştiinţifice, respectiv titluri pedagogice. A început de mult să se ocupe de creaţia literară, publicând des poezii în presa albaneză. Volumele sale Îmi plătesc aştrii (1996), Trezirea (2001), Tremură genele (2003), Vrajă de martie - acuarelă, La casa mării, Kosova - construcţie, au fost întâmpinate vu entuziasm din partea cititorilor.