Kur rashë të fle
M’u bë vajzë, e dashurova
Si djalë e desha për vëlla
M’u bë plak, Përralla i kërkova
…Dhe kur rashë të fle
Fytyra e vajzës qe tretur
Djali s’ishte më
Plaku, shtrirë përdhe i vdekur
Gëzim Fifo
Atë ditë mbushja 22 vjeç dhe u ngrita nga gjumi më shpejt se zakonisht me ndjesinë se ishte dita ime dhe diçka e panjohur që më përkiste vetëm mua fshihej në të. Megjithatë, thellë në vetevete isha i përgatitur për ngjashmërinë e saj me shumë shoqe të tjera të shkuara e me shumë të tjera që do të vinin. Kisha kaq kohë që kisha bërë një lutje në Drejtorinë e Turizmit për të shoqëruar grupe të huaja si përkthyes meqë kuptoja dhe flisja italisht. Duhej të paraqitesha pikërisht atë ditë në orën 7, përpara hotelit kryesor të qytetit.
Ishte një nga ato ditë pranvere kur nganjëherë të ndodh të nuhasësh një aromë e cila të shpije me shpejtësi diku në largësitë e të shkuarës. Ti përpiqesh të kuptosh a kujtosh një çast të qartë, por më kot sepse e gjitha të shpëton e vishet me një vello keqardhjeje të ëmbël.
Një funksionar më priti tek dera e hotelit dhe më shpjegoi se duhej të shoqëroja për një javë një grup turistësh italianë nëpër qytetet kryesore të vendit tim. Zemra filloi të më rrahë fortë dhe sa më shumë shqetësohesha aq më tepër përpiqesha të dukesha i qetë, i ftohtë, i matur.
Pas pak u mblodhën të gjithë italianët (rreth 30 vetë) dhe hipën në një autobus të madh e të bukur (nga ata që kur i shikoje nëpër rrugë të mbetej koka pas një copë herë e në të njëjtën kohë sepse të dukej vetja si i kotë dhe pa vlerë). Pas tyre hipa edhe unë, mora një mikrofon në dorë dhe fola:
- Mirëmëngjes të gjithëve. Jam ca i emocionuar sepse është hera e parë që shoqëroj një grup të huajsh dhe që flas në këtë gjuhë. Më quajnë Adhurim Lako dhe unë do jem shoqëruesi juaj për sa ditë do të qendroni këtu. Nisu – i thashë shoferit dhe u ula në vendin tim. “Ja dhe kjo punë u bë” thashë me vete dhe ndjeva një rrënqethje elektrike të ma përshkonte tërë trupin. Prej sa kohësh e kisha ëndërruar atë çast!
- Mirëdita – tha një zë i ëmbël pas meje. Kthehem dhe shoh një vajzë me quka, me sy të mëdhenj jeshilë me flokë të kuq që binin nga katër anët si ujëvarë dhe unë që po mbytesha me shpejtësi në ca thellësi marramendëse - më quajnë Andre.
- Nga cili qytet jeni – e pyes.
- Nga Milano.
Doja të përmbahesha, të tregohesha i mençur e i ditur, por më kot se ndjehesha fare i pafuqishëm përballë asaj dallge përmbytëse.
- Me se merresh, – vazhdova unë duke u përpjekur të fitoja kohë.
- Studioj për arkitekturë.
Eshtë e kotë të them këtu tani se ç’shkulm më kishte përfshirë e më tërhiqte zvarrë tutje, në lumin e ndjenjave. Koka më buçiste, zemra më rrihte me tërbim. Deri në atë çast të jetës sime mund të konsiderohesha i virgjër edhe pse kisha puthur me zor nja dy vajza. Ndërsa në shoqëri më mbanin si për më të zotin në fushën e femrave.
E rregullova të ulem në krah të saj dhe fillova të flas e flas papushim sikur të merrja pjesë në një konkurs të rëndësishëm botëror llafazanësh. Çfarë nuk i thashë, të qëna e të paqëna. Sikur isha artist dhe të tjerët më kot shpresonin se do të bëhesha një ditë yll i këtij vendi. Sikur më pëlqente filozofia dhe një ditë do të nxirrja një teori timen për gjithçka që ndodhte në këtë botë. Se si kisha kaluar një fëmijëri të qetë, ku besoja në të katër anët, se si fillova të mësoj pak nga pak pabesinë, gënjeshtrën, dredhinë, tradhëtinë. Ajo dëgjonte dhe qeshte. Kurrë nuk kam parë një njeri të qeshte aq shumë. Pastaj i erdhi radha asaj. Shoqëruar me të qeshura kuqëronjëse më tha se atë ditë ajo mbushte 22 vjeç, se i pëlqente të pinte, se prindërit i qenë ndarë shumë vite më parë dhe për pasojë fëmijëria nuk pati qenë dhe aq e lehtë, se i pëlqente të këndonte, se ishte besnike, po njerëzit në përgjithësi nuk e meritonin. Unë e dëgjoja dhe e qeshura e saj e pandërprerë nuk e di pse më shtynte drejt ca vendeve të ëmbla, të panjohura (po të kisha këto mend që kam sot me siguri do kisha thënë me vete; ç’më gjeti me këtë torollake!) e kështu pak nga pak kaloi gjithë dita e Perëndisë, duke folur vetëm me të, sikur të mos ekzistonte asnjeri tjetër në botë. Të tjerët më shihnin pak të habitur e të pakënaqur nga qendrimi im, po mua aq më bënte. Unë nuk shihja veçse përplasje dritash e ngjyrash të rrufeshme, nuk dëgjoja veçse tingujt e qeshjes saj. Me sa duket kjo duhej të qe dashuria! Shkuam në një restorant për të ngrënë drekë. Ajo piu dhe qeshi, qeshi dhe piu gota pa fund me verë. Bëmë shëtitje me një anije të vogël. Ajo, me të qeshura u xhvesh dhe u krodh në ujrat blu. Dhe unë pas saj me gjithë rroba. E ç’më duhej mua se ç’mendonin të tjerët! Morëm pjesë në një dasmë shqiptare, ngritëm dolli, kërcyem si të harbuar dhe kështu erdhi darka. U kthyem në qytet. Të gjithë po shkonin nëpër dhomat e tyre, në hotel. Po unë si t’ja bëja, nga t’ia mbaja? Vallë më erdhi vdekja?!
- Unë po shkoj përpara – më pëshpëriti ajo – ti eja më vonë.
Pas pak u ngjita, si vjedhës i rregjur, në katin e saj, hapa derën e dhomës saj, dridhshëm, pa trokitur dhe pastaj, oh pastaj…
Unë gjithë jetën i kam patur qejf barcaletat dhe kam ditur shumë nga to. Ajo vdiste për barcaleta. Nuk pushova për orë të tëra së treguari dhe ajo nuk pushoi për orë të tëra së qeshuri. Loznim si të vegjël mbi qilim, mbi shtrat. U kapërthyem dhe u ndërfutëm tek njëri tjetri, si të mëdhenjtë, mbi qilim, mbi shtrat. Kishte çaste kur gati më merrej fryma nga lumturia si p.sh. kur e shihja nga banja, të shtrirë mbi çarçafët e bardhë, mbuluar me flokët e kuq. Në ato çaste ajo qe gjithçka për mua; nëna, babai, motra, vëllai, miqtë, qyteti, universi.
Tek bënim dashuri për të disatën herë vura re një kokërr të madhe, të zezë, aty ku mbaron kofsha.
- Po kjo ç’është?
- Hiç, hiç, nishan është, po unë kam frikë ta operoj – dhe ia këputi një të qeshure nga ato që fillojnë e nuk mbarojnë kurrë.
U largova pa zbardhur mirë, me frikën se mos më shihte njeri. Pas disa orësh më thirrën në një zyrë ku më bënë me mijëra pyetje. Desh përfundova në burg (sepse në atë kohë në vendin tim, të shkoje me një të huaj quhej agjenturë) po falë disa të njohurve shpëtova mirë.
Që nga ajo ditë ka rrjedhur shumë kohë dhe unë kam njohur e bërë dashuri me plot femra të tjera; të bukura e të shëmtuara, të reja e të vjetra, të mençura e budallaqe, të pasura e të varfëra, të ndershme e të pandershme (kështu më duket se bëjnë të gjithë). Një ditë, andej nga fundi i mesit të burrërrisë, u largova nga vendi im dhe shkova për të jetuar në Itali. Pas shumë peripecish, fillova punë si magazinier në një ndërmarrje që prodhonte kremra. Çuditërisht vura re se njerëzit qenë njëlloj; po aq të vegjël, po aq të kotë. Punonin nga mëngjesi deri në darkë (pa më të voglën kënaqësi), me të vetmin ndryshim nga skllevërit e dikurshëm që hanin më mirë e banonin në banesa më të mira.
- Si e kalove fundjavën? – pyeta një ditë shefin e magazinës.
- Hiç – më tha – pordha nja dy-tri herë në korridorin e shtëpisë dhe kaq!
- Po ti ? – pyeta një tjetër.
- Ah, unë ia kalova shumë mirë, dola nga klubi i fshatit, mora për qejfin tim një kafe të gjatë dhe lexova gazetat e ditës. Një tjetër më tha se kishte shëtitur me gruan nëpër dyqanet e qytetit aty pranë. Mendova për një çast jetën e këtyre djemve tashmë të plakur, që prej vitesh bënin të njëjtën gjë dhe që po e njëjta gjë i priste për shumë vite të tjera me radhë derisa të përfundonin të hedhur në ndonjë shtëpi pushimi për pleq dhe të them të drejtën trupin ma përshkuan drithma tmerri dhe neverije. Pastaj u qetësova kur e kuptova se unë isha ndryshe, pastaj u shqetësova kur e kuptova se isha njëlloj me ta dhe më priste e njëjta histori dhe i njëjti fat, pastaj u qetësova kur e kuptova se pak a shumë kështu kishte qenë e po kështu do të vazhdonte të ishte në jetë të jetëve.
Një ditë po haja drekë, në një lokal aty pranë punës. Pranë banakut rrinte në këmbë e pinte verë një grua e madhe në moshë, por e mbajtur mirë. Pas pak erdhi e u ul në tavolinën time me dy gota verë në dorë.
- Unë jam Mara. Të kam vënë re që vjen për ditë dhe ha drekë këtu. E sheh atë vilën e verdhë? Atje banoj unë, vetëm. Tek ajo fabrika ku punon ti kam punuar edhe unë, po ka katërmbëdhjetë vjet që kam dalë në pension. Hajt gëzuar, sot kam ditëlindjen. Nuk e di pse më pëlqen ti si tip. Ku banon?
I thashë se ku banoja, i thashë se isha i huaj, i thashë se jeta nganjëherë duket e vështirë dhe e zymtë, por varet se nga ç’kënd e sheh. Ia thashë të gjitha këto e ca të tjera si këto se pse,… nuk e di…, nganjëherë ke dëshirë t’i thuash fjalë ngushëlluese një të ngjashmi tënd të braktisur e sidomos të lojtur nga mendtë.
- E di ç’ke ti? Përse nuk kthehesh ndonjëherë nga unë kur del puna, të pimë ndonjë gotë verë e të luajmë një dorë me letra? Hë, si thua? A vjen sot?
“E po kjo pikë e zezë” thashë me vete “s’m’u ndanë këto të shkalluarat mua!”
Kur dola nga puna më priste tek dera e shtëpisë së saj (një derë hekuri gjigante, si derë kështjelle). Se nga dolën nja gjashtë a shtatë qenër të mëdhenj si gomerë, të zinj e mu vërsulën të më shqyenin copa-copa. Ajo se ç’u tha e ata erdhën e u bënë si qingja të butë, më lëpinin nga të katër anët. Përshkuam barin e bukur, të jeshiltë të oborrit të pafund e u futëm në shtëpi. Në një dhomë sa për pesë a gjashtë dhoma ishte shtruar e bërë gati një tryezë gjigande me një mori pjatash, tasash, gotash, lugësh e pirunjsh.
“Më qiu nënën”, thashë me vete, “më duket se s’do dal më nga kjo shtëpi!”
Pastaj mbushi pjatat me mishra, sallaturina e ku di unë, pastaj gotat me verë. Ndezi qirinjtë mbi disa mbajtëse argjendi shekullore, vuri një muzikë në sfond dhe u ul përballë meje. Hëngrëm, pimë, kërcyem dhe pasi rrëzoi të tëra ç’qenë mbi tavolinë përtokë, u ngjit mbi të e filloi të bënte ca lëvizje të pakuputueshme si ato që bëjnë toreadorët për të ndjellur demin e për ta vrarë më pas. Epo edhe unë prej mishi e gjaku isha! Nuk prita po kërceva mbi tavolinë e fillova të bëj lëvizje të ngjashme me të. Pasi u zhvesh e më zhveshi, ashtu ritualisht, filloi të më puthë e përkëdhelë skaj më skaj. Kur durimi im prej mashkulli (i sakatuar tashmë) sosi dhe po përpiqesha gjoja ta bindja se s’kishim nga t’ia mbanin, duhej ta bënim atë punë, ajo klithi “prit!”. Se nga nxori dy peshqirë të mëdhenj të lagur. Njërin ma lidhi në kokë e tjetrin në bel. “Që të mos prishesh shpejt” shushëriu mbi ofshamat e mia gulçuese.
Papritur, pas disa minutash, për tmerrin tim shoh atë tek piçka dhe veten tek bolet lyer në gjak.
- Ç’është këtu? Çfarë ndodhi, – brita unë lemerisht i zbehur, (pa kuptuar në më kishin plasur koqet apo në i kisha marrë virgjërinë kësaj plake të paplakur) duke pritur një përgjigjeje të pazakontë.
- Hiç mo, hiç, kam një nishan këtu (dhe tregoi fundin e kofshës), po unë kam frikë ta operoj – dhe ia këputi një të qeshure nga ato që fillojnë e nuk mbarojnë kurrë.
Dhe unë si guak që rri mbi gjunjë, lakuriq, lidhur me peshqirë, pa ditur ç’të bëj me këtë të njohur e të panjohur, e pa shpresën për të kuptuar se ç’do të thotë fjala “kohë”.