1
Kishte tri ditë që ishin vendosur në shtëpinë e gurtë e të ftohtë me pamjen e një kulle të qëmotshme, pothuaj të vetmen mbetur pa u shkatrruar. Vetë koloneli i kishte vënë syrin me qëllim që ushtarët e lodhur të pushonin në të një kohë të pacaktuar. Ashtu si kishin vajtur gjërat me të vërtetë u duhej. Madje ai vetë kishte nevojë më shumë nga të gjithë.
Pozita e saj në periferi të qytetit të Skenderajt, në një bregore që e bënte të dukej më lart nga të tjerat e prej ku mund të vështroje tërë hapësirën përreth, sidomos tani kur nuk mund ta pengonin shtëpitë pranë të djegura e rrafshuara përtokë, me lumin Klina që rridhte qetë poshtë saj, në fillim i tërhoqi vërtet ushtarët. Por, tani që po mbushej edhe dita e tretë kishin filluar të shqetësoheshin. Jo që nuk i donin ahengjet e shfrenuara të cilave u jipeshin çdo natë. Apo edhe nuk kishin çfarë të hanin e të pinin!? Gjithë ata desh, qingja, lopë të mbetura pa zgjedhë nëpër rrugë, shitore e depo ushqimesh të grabitura para djegies, do t’ju mjaftonin për muaj të tërë. Edhe qyfyre e storje që do të trishtonin çdokend tjetër veç tyre, nuk kishin të sosur. Ajo që vërtetë i shqetësonte ushtarët ishte koloneli i tyre.
Që në ditën e dytë, pasi kishte qëndruar një kohë të gjatë në hyrje të shtëpisë duke vështruar me ngulm qoshen e hollit që bashkonte katër dhomat e katit të parë e prej ku dukeshin shkallët për katin lart, kishte pyetur i habitur ushtarin që i gjendej pranë:
- E sheh edhe ti atë!? Atë vajzën e vogël!? – dhe kishte bërë me gisht në drejtim të shkallëve. Pastaj, kur kishte parë se ushtari tundi kokën në shenjë mohimi dhe po e shikonte me dyshim kishte buzëqeshur duke shtuar:
- Asgjë, asgjë. Jam vetëm i lodhur. Kaq.
Pas një çerek ore kishte thirrur mënjanë ushtarin Marko dhe e kishte pyetur me zë të ulët:
- Je i sigurtë se i dëbuam të gjithë nga kjo shtëpi?
- I sigurtë që çke me të Zoti Kolonel. Ja ku e kam dëshminë për këtë, - i ishte përgjigjur me mburrje ushtari dhe kishte nxjerrë nga xhepi i brendshëm i këmishës blu portofolin e mbushur me marka gjermane.
* * *
Edhe ashtu të gjithë e njihnin për të çuditshëm. Madje e quanin Kolonel Çudia. Që nga ardhja e tij ishte parë se diç nuk shkonte me këtë njeri. Nuk ishte si të tjerët. As nuk dukej si të tjerët. Me atë pamje hutimi, çudie e neverie në fytyrë të linte përshtypjen se as që e kishte idenë pse gjendej në mesin e tyre. Dukej si një copë mozaiku tjetër që jo vetëm nuk përputhej aty por edhe ngatërronte e prishte përreth.
Të shumtën e kohës rrinte i veçuar. Rrallë, shumë rrallë hynte në bisedë me ushtarët dhe atëherë më shumë bënte gjoja dëgjonte. Dukej qartë se ishte larg, shumë larg nga ata. Në sulme më tepër vështronte nga një distancë prej ku po të mund dikush ta shihte do t’i dukej i trishtuar e i mjerë. Kur nuk kishte nga t’ia mbante, e kjo gjë ndodhte atëherë kur binte së tepërmi në sy gjë të cilën ai e hetonte mirë ndër ushtarët, hidhej në sulm si i marrë duke thirrur me sa zë që kishte. Në të tilla raste, shumëkush nga ushtarët betohej se i kishin parë lot në fytyrë që, siç shpjegonin ata, mbase i dilnin nga gjithë ajo bërtimë e fuqishme që lëshonte.
Në rastin tjetër, në betejat e hapura me ushtarët vendas që njiheshin si Ushtarë Çlirimtarë të Kosovës, Kolonel Çudia për çudi nuk ikte larg si të tjerët. Rrinte në radhët e para me një qëndrim luftëtari prej filmash mesjetarë ku qartë i shihej krenaria e vet dhe respekti për kundërshtarin. Kjo gjë u dukej aq qesharake ushtarëve sa ata shkuleshin gazit saherë e kujtonin. Edhe pse kjo ndodhte rrallë pasi vendasit më tepër bënin sulme të papritura guerile dhe përveç kësaj njësiti ushtarak ikte me mjeshtëri nga pjesët ku dyshonin se gjendeshin frontet e UÇK – ës siç thirrej shkurt e ku ajo vepronte si ushtri e organizuar. Koloneli e kishte kuptuar se nuk ua donte edhe aq qejfi luftën sa grabitjet, shkatërrimet, masakrat, dëbimet e popullsisë së paarmatosur. Taktikë e ushtruar kjo që para ardhjes së tij dhe askush nuk kërkonte as jipte ndonjë shpjegim.
Ta gjykonin sjelljen e tij në qarqet më të larta nuk e merrnin mundimin fare sepse megjithatë ishte një kolonel i dëgjuar. Madje, madje për një kohë kishte qenë pjesëtar i Gardës gjë që nuk ishte pak. Të ishe pjesëtar Garde për ushtarët do të thoshte të kapje ëndrrën me dorë. Pastaj, vetë fakti se ishte i dërguar nga qarqet më të larta i bënte të heshtnin. Tekefundit pse të lodheshin kot kur edhe ashtu bënin çfarë donin e si donin vetë.
Por tani, ky qëndrim i zgjatur pa kurrfarë shpjegimi dhe vështrimet e tij të ngulura herë pas here me orë të tëra nëpër pjesë të ndryshme të shtëpisë kur dukej se humbte i tëri pa parë as dëgjuar fare përreth, po i shqetësonte së tepërmi ushtarët dhe sikur e ndjenin se tërë kjo nuk do të ndillte asgjë të mirë. Pa le më kur e dinin se jashtë, mali i Qyqavicës që i vështronte me një heshtje të kobshme nga lartë, ishte strofulla e guerilasve vendas. Sulmet e tyre të shpejta e të papritura në mënyrën sulmo dhe tërhiqu, kishin ngjallur frikë të pashpjegueshme ndër ushtarë duke nxitur imagjinatën e tyre me lloj lloj fantazish. Pastaj bombardimet e NATO – s nga lart të paraprira me një fishkëllimë të fortë alarmi që trembte për vdekje ushtarët, krijonin një atmosferë kërcënuese ngado që shkonin e veçanërisht në kullën e gurtë e cila tani shumë lehtë binte në sy. Prandaj ndiheshin më të sigurtë kur ishin në lëvizje. E lëvizja e tyre kuptonte djegie, vrasje, masakra e tmerre që s’kishin fund. Frika që shihnin në fytyrat e njerëzve i bënin të ndjeheshin të fortë e të pathyeshëm.
Në fillim, bisedat e ushtarëve për kolonelin e çuditshëm bëheshin fshehtas dy nga dy e duke ngurruar. Më vonë ato filluan të përfshinin grupe gjithnjë e më të mëdha. Kohëve të fundit ndodhte që njëri të fliste dhe tërë dhoma të dëgjonte madje pa ndonjë marrëveshje bëhej edhe roje në rast se afrohej koloneli. Me këtë rast thuheshin komente nga më të çuditshmet:
“ E patë se si qeshte dje vetë me vete!? Në fillim nisi qetë e pastaj ia krisi një të qeshure me sa zë kishte si i marrë. Për besë në atë moment më kalli frikën.”
“ Dhe tërë kohën ankohet se i dhemb koka. Çudi.”
“ Ndërsa unë e pashë një ditë tek po mundohej të kapte diç me dorë në ajër.”
“ Medet. Po çmendet!”
“ Po mor, po! Kur njëherë e pyeta se sa kishte bërë që kishte ardhur në Kosovë ma ktheu se nuk e dinte, po që i dukeshin shekuj, shekuj të tërë.”
“ Mua për vete shpesh më shkon mendja mos nuk është fare nga tanët?”
“ Vërtet, e keni vrejtur se nuk ia ka qejfi t’i përmendim para tij vrasjet, dhunimet e gjërat e tjera me të cilat ne tallemi?”
“ Jo, jo. Kjo s’mund të jetë e vërtetë. Ai është i dërguar special nga lart. Prandaj lerini llafet.”
Fjalët për kolonelin vazhdonin e shtoheshin, por gjithmonë merrnin fund po kështu me një përfundim të ushtarit Marko të cilit nuk i pëlqente që vëmendja e ushtarëve të përqëndrohej te koloneli e as të humbte shkëlqimi i një titulli të madh siç ishte ai. Edhe ashtu kishin mjaft me se të merreshin.
* * *
Ardhjen e tij në Kosovë, Kolonel Çudia as nuk e kishte imagjinuar ndonjëherë.
Zoran Petroviqi, siç quhej në të vërtetë, ishte një burrë mbi të dyzetat. Shpeshherë me shaka i thoshte së bijës se kishte lindur bashkë me kukullën Barbi. I zeshkët, hundëdrejtë, me buzë të fryra si të ndonjë vajze nën mustaqet e holla bojëkafe, flokë të shpeshtë të dredhur pothuaj të qethur fare së fundmi dhe sy të mëdhenj e të zinj që shumë më tepër do t’i shkonin një aktori teatrosh se sa një koloneli luftrash. Me një fjalë, kur i shtoje tërë kësaj edhe trupin e drejtë me tërë gjatësinë që kishte prej një metri e nëntëdhjetë, ishte me të vërtetë një burrë i pashëm. Gjithmonë i buzëqeshur. Gjithmonë i rregulluar.
Jetonte me të shoqen, Olgën e bukur, një mësuese pianoje të cilën e kishte njohur gjatë studimeve dhe vajzën tetëvjeçe Marinën në apartamentin e këndshëm mbi sheshin Knjaz Mihajlov të Beogradit të vjetër.
Pasi kishte mbaruar gjimnazin e përgjithshëm që më 1979, dëshirat dhe synimet e tij që më vonë do të përcaktonin aq papritur të ardhmen e tij, i kishte drejtuar në Akademinë Ushtarake. I pëlqente jeta e rregullt prej ushtari ndërsa titujt që dilnin nga kjo akademi, nderi dhe respekti që ndillnin tek të tjerët, ai luks mondan i qarqeve të larta, e bënë të dallohej ndër më të mirët. Vazhdoi edhe më tej. Ndoqi Shkollimin Gjeneral Shtabi, Shkollimin e Mbrojtjes Nacionale. Nuk la mangut as kurset e ndryshme që organizoheshin për aftësim ushtarak. Mësoi me një lehtësi të çuditshme të gjitha gjuhët e popujve brenda kufijve të Jugosllavisë që kur ishte akoma e pazhbërë. Të gjitha këto me qëllim të ngjitej sa më lart. Punoi në poste të ndryshme si nëntoger, toger, kapetan i klasit të parë, major, nënkolonel e kolonel. Dhe kur më në fund arriti në radhët e larta të Gardës, në fillimin e shkurtit të vitit 1999, papritur i erdhi urdhëri të mirrte komandën e një njësie ushtarake në Kosovë.
Nga i erdhi ky urdhër!? Si!? Pse!? Zoran Petroviqi nuk po mund ta kuptonte.
Ai vetë kurrë nuk kishte shprehur ndonjë interesim të veçantë për Kosovën e shumëpërfolur. Paçka se kishte shokë të cilët kishin vajtur të punonin atje. Kishte edhe të tillë që shkonin e vinin vazhdimisht. Dëgjonte rrëfimet e tyre sa herë takoheshin pa ndonjë kureshtje të madhe. Të gjitha i merrte si aventura të qejflinjve të tillë dhe e tëra merrte fund me aq.
Me lindjen e Marinës jeta e tij kishte ndryshuar rrënjësisht. Nuk e tërheqnin gjithaq sfidat e as që vraponte pas ambicieve të mëdha. Mjaft kam bërë, i thoshte i kënaqur vetes. I dukej se edhe prej aty ku ishte mund të gëzonte si duhej jetën. E kënaqnin momentet e vogla me të shoqen dhe bijën. Ato krijesa të dashura më një anë, shoqëria dhe puna në anën tjetër, po e mbushnin mjaftueshëm jetën e tij dhe nuk dëshironte t’i shpëtonte asnjë moment pa shijuar. Duke u rritur e bija po e mësonte me një durim të madh pa e detyruar fare, se shumë më shumë po jetonte ajo pjesë e tija që shijonte, ndjente, dëgjonte,... Jo ajo që pa pushim vraponte pas të ashtuquejturës jetë. Shumë gjëra i kishin kaluar Zoran Petroviqit pa i parë, pa i ndjerë gjatë vrapimit të tij. E të cilat e dinte mirë, më kurrë nuk do t’i ktheheshin. Andaj tani po kënaqej.
Puna e rregullt, ndejat gazmore me elitën e vendit që organizoheshin herë pas here e të cilave u gëzohej aq shumë e shoqja, shetitjet e gjata vikendeve në parkun mahnitës të Adës me Olgën dhe Marinën për dore, pushimet me shokët në jahtën e tij të vogël po aq të lezetshme vendosur në një breg të zgjedhur të Danubit, e mbi të gjitha ambienti i qetë familjar ku prehej këndshëm saherë kthehej në shtëpi, ishin gjërat që ate e gëzonin dhe nuk kërkonte më shumë. Nuk dua të humb më tej, i pëshpëriste i bindur vetes. Zoran Petroviqi donte të ecte jetën e tij qetë, ngadalë, pa vrapuar. Të maste çdo hap. Të ndjente çdo gjë. Të shijonte pa u ngutur. Jeta ishte aty ku ishte ai. Pse të vrapoje pas saj.
Rrëfimet e shokëve e tmerronin duke e bërë t’i dukeshin aq të varfër, të cekët, e të zbrazët sa ndjente dhimbje për ta. Shpeshherë teksa rrinte përballë tyre dëgjonte veten duke u pyetur: e dinë vallë çfarë kërkojnë?! E dinë vallë çfarë u ka humbur?!
Njëherë një mik që shkonte e vinte shpesh, tregonte për Kosovën se ishte një vend i çuditshëm me njerëz që ngjanin në egërsira malesh. Aq kokëfortë sa edhe po t’ua hiqje të tërën do ju mbinin nga dy në vend.
- Duhet ta zhdukim fare atë popull mor vëlla. Duhet ta popullojmë me njerëzit tanë atë vend. Ta bëjmë tonin se ndryshe nuk bën, - përsëriste herë pas here ai pothuaj sa herë takoheshin.
- Është koha ta çojmë në fund amanetin e të parëve tanë, - përfundonte rrëfimet të cilat shtoheshin gjithnjë e më tepër siç shtoheshin vajtje ardhjet e tij në Kosovë. Dhe sa më shumë shtoheshin aq më shumë shqetësohej ai vetë.
- Çudi se si mbijetojnë ata dreq ‘shiptarësh’ - rrëfente njëherë tjetër pasi kthente një a dy gota konjak kumbulle, - ua mbyllë shkollat, ua mbyllë spitalet, ua mbyllë fabrikat, ua mbyllë pothuaj të gjitha rrugët e mundshme për të mbetur gjallë, kur ata si urinjë gërmojnë e gjejnë rrugë tjera pa çarë kokën për ty. Dhe mbesin gjallë mor vëlla! Beso, nuk jipen se nuk jipen. Ptu (pështynte dyshemenë i inatosur), çfarë krijesash!
- Kanë gabuar keqas ata para nesh, - shtonte pasi qetësohej pak. Nuk është dashur t’u falet as për një ditë ajo kushtetutë e mallkuar.[1] Kanë vënë një grimë mend kokës tani dhe s’vihen fare nën zgjedhë. Kthente rrëmbimthi gotën e konjakut dhe fytyra i skuqej ca nga shqetësimi ca nga pija e tepërt që i mbante iso inatit të tij për Kosovën. Atë “ dreq vendi që nuk jipej”.
Herën e fundit që u panë, Zoran Petroviqit iu duk akoma më i shqetësuar po dhe më i prerë në fjalët e tij:
- Puna më e mirë që mund të bëjmë me atë popull është ta zhdukim të gjithin nga faqja e dheut. Kjo dhe vetëm kjo, - kishte përsëritur duke i rënë tavolinës me grusht. Pastaj kishte kapur Zoran Petroviqin për krahu dhe duke i afruar në vesh gojën që kutërbonte konjak dhe sallamë derri i kishte pëshpëritur:
- E di ti se ku u shkojnë rrënjët kësaj fare të mallkuar. Jo? Epo askush nuk e di. Një Zot e di se ku dalin. Janë të thella dreqi e marrtë. Të thella. Por, (kishte liruar krahun e Zoran Petroviqit për të mbushur gotën dhe para se ta kthente kishte vazhduar), të betohem miku im se nëse nuk mund t’u bëj gjë rrënjëve nën tokë nuk do të lë asnjë syth jashtë. Pastaj pasi kishte kthyer me fund gotën me një fytyrë te shtrembëruar nga djegja që i kishte shkaktuar thartira e konjakut të kumbullës kishte përsëritur:
- Të betohem! Dëgjon? Të betohem, thashë!
Petroviqi dëgjonte. Mendja i rrinte tek Olga dhe Marina të cilat e prisnin për shetitjen e pasditës dhe nuk po duronte sa të përfundonte ajo bisedë e mërzitshme për një vend që nuk i hynte fare në punë e as që donte t’ia shihte surratin ndonjëherë. Kthente herë pas here edhe ai ndonjë gotë konjaku që i mbushte miku i tij dhe sillte kokën me një vështrim sikur thoshte: ah, sa më dhimbesh. Sa shumë gjëra të bukura ka jeta e ti nuk i sheh.
Po pse tani ky urdhër!?
Ai madje nuk ishte as pjesëtar i ndonjë partie. Kurrë as që kishte qenë. I pëlqente të ishte apartiak. Ashtu i dukej vetja më i lirë dhe gëzonte shoqërinë e të gjithëve njëherësh, qofshin ata socialistë, demokratë, radikalë, a çfarëdo tjetër. Pastaj i shkrepi në kokë ideja mos vallë ishin lodhur duke i bërë lajka gjer të vendoste me kë të ishte dhe donin ta heqnin qafe!? Jo, jo. Nuk ishte e mundur! Solli edhe njëherë nëpër mend fjalët e eprorit të tij kur i dorëzoi fletëurdhërin:
- Të ka mbetur edhe një shkollë pa përfunduar miku im. Ja ku e ke.
Duke parë habinë e tij të madhe kishte shtuar më me ngadalë:
- Të duhet. Ti ke nevojë për të. Merre dhe të na kthehesh faqebardhë, - i kishte rrahur supet pastaj duke e përqafuar.
Kishte marrë letrën në dorë i hutuar pa ditur ç’të bënte. Iu duk se përnjëherë, në pabesi, e shtynë poshtë nga krejt ato shkallë që kishte ngjitur me mund. Kur arriti të mbledhë sadopak veten me pyetjen që vazhdimisht po i sillej nëpër kokë - pse vallë?, dëgjoi prapë fjalët e tij:
- Është një nder i veçantë për ty, - pastaj duke e shikuar në sy me një shikim që e bëri të rrënqethej, kishte vazhduar, - dhe për familjen tënde, gjithashtu.
Për herë të parë iu bë se para tij po qëndronte një njeri krejt i huaj për të. Përveç një nishani të zi mbi buzën e sipërme, që nga larg dukej sikur t’i kishte rrjedhur nga hunda, asgjë tjetër nuk po e lidhte me eprorin e tij, mikun e dikurshëm që e kishte mbështetë në çdo hap. Në sytë e tij kishte diçka të fshehtë. Diçka djallëzore e të ligë që Zoran Petroviqi nuk po e gjente dot çfarë. Pas aq kohësh tek tani nishani i zi nën hundë iu duk i shpifur. Ka dëgjuar ky njeri për kirurgji plastike vallë, mendoi me neveri.
Nuk bëri asnjë pyetje. Nuk nxorri asnjë fjalë. U pajtua në heshtje me fatin e ndarë duke e ndjerë diku thellë se nuk do të mund ta ndryshonte edhe sikur të bënte çmos.
Njësoj u habit edhe Olga kur i tregoi. E ulur pranë pianos ku po luante pjesë nga partitura e preferuar e Bahut, shikoi për një kohë të gjatë në sytë e zinj të Petroviqit mos tallej gjë. Por jo. E vërteta dukej qartë në krejt qenien e tij. Sytë e saj të kaltër u mbushën me lot që shkëlqyen nën dritën e atij dielli të ftohtë shkurti duke i shtuar një nuancë edhe më të bukur, edhe më tërheqëse, sa të grishnin të zhyteshe thellë e më thellë brenda tyre. Buzët e skuqura me një buzëkuq njëzetekatërorësh Loreali, të cilin e përdorte shpesh, u drodhën lehtë dhe ajo u mbështet e këputur në përqafim të të shoqit pa mundur të mbajë dot veten. E dinte se atje ku i kërkohej të shkonte nuk ishte gjendje e mirë. Nuk mund ta dinte si e sa keq mund të ishte pasi që kurrë as që kishin biseduar ndonjëherë për atë vend. Edhe lajmet në Tv për Kosovën i kalonin pa i dëgjuar e komentuar fare mes vete sikur krejt ato që thuheshin të mos kishin të bënin fare me ta. Po për një gjë ishte e sigurtë. Në Kosovë nuk ishte qetë. Kurrë as që kishte qenë ndonjëherë.
Iu kujtua mëngjezi i po asaj dite dhe iu duk aq i largët. Ishte zgjuar më heret se zakonisht. Olga po flinte me kokën në supin e tij dhe njërën dorë vënë në krahërorin e leshtë ku kishte dëshirë përherë ta mbante duke lozur e ledhatuar gjer sa e zinte gjumi dhe ai ishte mësuar me atë ninulë prekjeje pa të cilën nuk mund të flinte. Lëvizi ngadalë të ngritej pa e zgjuar Olgën por ajo e ndjeu dhe lëvizi duke i afruar edhe më trupin e ngrohtë që aromonte këndshëm. Me buzëqeshjen që ngjalli përnjëherë një lumturi e papërshkruar i pëshpëriti në vesh qetë duke theksuar çdo germë: t ë d a sh u r o j. Ajo buzëqeshi lehtë pa i hapur sytë dhe e shtrëngoi edhe më shumë duke e bërë të kuptonte se akoma nuk e kishte ndërmend ta lëshonte nga shtrati. Vonë dikur u ngrit dhe bëri kafenë e preferuar me qumësht të Olgës. Vetë piu një çaj të nxehtë kamomile shoqëruar me kroasanë. Bëri një dush të vakët duke vërshëllyer tërë kohën. U rregullua, u vesh dhe kur shikoi veten në pasqyrë tek po vinte kapelën buzëqeshi i kënaqur. Një pupël e bardhë se nga i ishte ngjitur në krahun e uniformës larë e hekurosur si më mirë. I fryu dhe pupla fluturoi tutje mbi komodinën që shkëlqente. U shikua përfundimisht në pasqyrë dhe u nis të dilte. Pasi bëri disa hapa u kthye prapë, mori puplën e bardhë me gishtërinj dhe e hodhi në shportën e mbeturinave në fund të koridorit. Puthi në ballë Marinën e cila ende po flinte, u përshëndet me Olgën dhe doli. Atë ditë kishte takimin e caktuar me eprorin e tij. Një orë më vonë Olga do ta zgjonte Marinën. Do t’i ndihmonte të ushqehej, të pastrohej, të vishej e pastaj do ta shoqëronte për në shkollë. Ky ishte mëngjezi i asaj dite për të cilin që tani ishte përmalluar i bindur se më nuk do t’i kthehej kurrë.
Atë natë nuk mundën të mbyllnin sytë fare. Nuk bënë as dashuri. Tërë kohën qëndruan të përqafuar në heshtje me sytë ngulur diku në një pikë duke u munduar të gjenin shkasin e atij ndrrimi të papritur që po u bëhej në jetë. Marina e vogël kishte fjetur me kohë në dhomën e saj të mbushur me lodra fëmijësh ku nuk kishte depërtuar ende shqetësimi i prindërve.
Të nesërmen, mëngjezi e gjeti Olgën ulur kruspull në skajin e shtratit duke vështruar me sytë e fryrë nga të qarët e pagjumsia të shoqin që po flinte i lodhur. Sapo hapi sytë Petroviqi, pa mundur dot të priste më gjatë, i tha:
- Mos shko!
Petroviqi nuk u përgjigj. Me një buzëqeshje të shtirur që fare nuk e ngushlloi të shoqen, i mori fytyrën e bukur mes duarve dhe e puthi në sytë e enjtur që po i lagnin pëllëmbët.
- Të dua! – i tha dhe e puthi gjatë në buzë. Olga mbështeti kokën në krahërorin e tij duke e shtrënguar fort dhe prapë i tha me zë të ulët, pothuajse lutës:
- Mos shko!
- Mos u bëj merak e dashur, kemi edhe pak kohë gjer sa të nisem. Do e mendojmë mirë këtë punë. Të premtoj, - u mundua ta qetësojë Petroviqi duke e ditur mirë se nuk kishte më kthim mbrapa. Krejt ajo që mund të bënte ishte që tërë këtë ta pranonte me një dinjitet ushtaraku çfarë edhe i takonte të bënte. Tekefundit kjo ishte detyrë që i kërkonte profesioni dhe betimi që kishte dhënë. Nderi dhe madhështia e tij qëndronin mu aty pra, në sakrifica.
Atë ditë vendosi të bënte ç’të bënte e të takonte shokun e tij të fëmijërisë Zlaton. Nuk e kishte parë që nga viti 1994 kur e kishte vizituar në shtëpinë e tij, në një lagje të lënë pasdore të Zemunit, pasi ishte kthyer nga lufta e Bosnës. Ishte plagosur në njërën këmbë dhe atëbotë fliteshin shumë fjalë për të. Ajo që dëgjohej më shpesh ishte se Zllatoja kishte lënduar me qëllim veten për të ikur nga lufta. Petroviqi nuk donte të besonte asgjë nga gjithë çka flitej për shokun e tij, por heshtja e tij strukur në shtëpinë përdhese ku jetonte vetëm me të shoqen Sandrën dhe prej ku nuk i përgjigjej asnjë thirrjeje qoftë edhe telefoni, sikur mbështeste gjithë thashethemet që dëgjoheshin.
Kishte provuar me gjithë farë mënyrash ta mundte dyshimin që edhe padashur e brente përbrenda. Ta nxirrte shokun e tij të larë faqe botës. Por kot. Ai vetë nuk e kishte përkrahur fare. Nuk i ishte përgjigjur kurrë në ftesa e thirrje. Madje njëherë kur i kishte shkuar vetë në shtëpi me qëllimin e caktuar që të çmalleshin si dikur e një kohë kur ishin shokë, ai nuk i kishte hapur fare derën. E Petroviqi e kishte ditur mirë se ai ishte brenda i vetëm pasi sapo ishte takuar me Sandrën në shkollën ku punonte. Ajo që në fillim kishte dyshuar se i shoqi do ta pranonte shoqërinë e tij, siç edhe ndodhte gjithmonë. Megjithatë e kishte falenderuar me dashamirësi për krejt ate që Petroviqi mundohej të bënte për ta. Në një kohë kur pothuaj të gjithë iu kishin kthyer shpinën ai vazhdonte të interesohej dhe ajo e çmonte me një mirënjohje të thellë këtë.
Vetë Sandra dukej e lodhur dhe e plakur para kohe. Pa dashur të linte të shoqin vetëm ishte përfshirë edhe vetë në rrjedhat e turbullta të cilat i kishin hequr me kohë gëzimin e një jete mondane që kalonte më parë. I duhej të punonte, patjetër, ndryshe nuk kishin si të mbeteshin gjallë. Por ngado që shkonte ndjente rëndë mbi shpatulla dëbimin e shoqërisë brenda së cilës dikur kishin një vend për t’u lakmuar.
- Ka ndryshuar, zoti Petroviq. Ka ndryshuar shumë, - i kishte thënë herën e fundit ajo me një zë të pashpresë.
E dinte vallë se ajo kishte ndryshuar edhe vetë, mendonte Petroviqi duke e shikuar. Dy gropëzat e lezetshme që i bëheshin dikur faqeve të rrumbullakta kur qeshte ishin zgjatur teposhtë duke krijuar vija të thella në faqet e lëshuara. Ajo, Sandra e dikurshme, e qeshur, plot humor e gjallëri, nuk ishte më. Në vend të saj ishte hija e zymtë e të shoqit që e kishte gllabëruar të tërën.
Atë ditë Zoran Petroviqi e kishte siguruar që edhe Sandra të gjendej në shtëpi në mënyrë që së paku t’i hapte derën.
Shtëpia ishte po ajo që kishte qenë kur ishin fëmijë. Zlatoja nuk ishte larguar prej aty edhe pas vdekjes së prindërve. Thoshte se i pëlqente qetësia e saj dhe puna në kopsht. Dhe vërtet, atëherë rregullonte bukur kopshtin pranë shtëpisë sa Petroviqit ia kishte ënda shpesh të pinte kafe me të ditëve të verës, në një tavolinë të bukur punuar nga druri i arrës, rrethuar me gjelbrim e lule gjithfarëshe që i kënaqnin syrin e i pushonin shpirtin.
Ajo që pa atë ditë i ngjalli neveri të bezdizshme që i shtrembëroi fytyrën. Nga kopshti i dikurshëm pothuaj nuk kishte mbetur asnjë shenjë. Tavolina e bukur e drurit dergjej në një qoshe të kopshtit bashkë me dy karriket të vëna një mbi një pranë saj. Shkëlqimi i dikurshëm që dikur i jepte një tërheqje klasike punës së gdhendur me dorë, ishte shëndërruar në ca lëvozhga të shëmtuara leproze që të dëbonin. Bari i tharë mbetur vende vende e rrethuar me gurë të rrumbullakët dukej sikur bënte çmos të tregonte se dikur ky kopsht kishte gëzuar një vëmendje të veçantë. Asnjë shenjë lulesh, asnjë shenjë zbukurimesh. Dukej qartë se koha nuk kishte kursyer fshikullimet e saj në kopshtin e lënë pas dore.
Zllatoja nuk kishte kaluar fare pragun e shtëpisë që kur ishte kthyer nga lufta. Krejt çka e lidhte me botën jashtë ishte një dritare pranë së cilës ulej gjithmonë dhe gazetat e përditshme që ia sillte Sandra kur kthehej nga puna.
E gjeti ulur në një kolltuk të vjetër anash të cilit kishte mbështetur shkopin mbajtës për këmbën e plagosur. Pranë kishte një mori librash, gazetash e fletash të shkruara me dorë ku njohu dorëshkrimin e tij. Ishte e vërtetë se nuk kishte dashur ta pranonte por e shoqja e kishte lutur duke këmbëngulur për hirë të ditëve të fëmijërisë, të vetmet që e bënë Zlaton të pajtohej. Kur hyri e shikoi me një palë sy të huaj sikur t’i thoshte: ç’kërkon ti këtu?
Iu duk më i hequr në fytyrë. Mjekrra e parruar prej ditësh ishte bërë njësh me mustaqet e holla që mbante dikur me aq kujdes. Sytë e tij se ç’kishin një hije të hirtë që i humbte ngjyrën e tyre të vërtetë sa Zoran Petroviqi u hutua për një çast duke pyetur veten se çfarë ngjyre duhej të kishin qenë.
Gjatë tërë kohës nuk e hapi gojën fare, edhe pse Petroviqi nuk pushoi së foluri duke kujtuar ditët kur ishin fëmijë. Shejtanllëqet që kishin bërë atëbotë, petullat e shijshme të teto Marisë, nënës së Zlatos, e shumë çka tjetër nuk po zgjonin dot kurreshtjen e shokut. Sandra e shoqëronte në bisedë duke qeshur herë pas here teksa Zllatoja dëgjonte si i nemitur me shikimin që e tregonte se ishte diku larg, shumë larg nga ata të dy. I rrëfeu edhe për punën e tij, koncertin e Olgës, shetitjet e ndejat me miqtë. Të gjitha këto duke i ikur me mjeshtri luftës në Bosnë. Asgjë. Foli edhe për çapkënllëqet e Marinës që e kënaqnin pa masë duke shpresuar më kot se do të ndikojnë edhe tek ai. Prapë asgjë.
Më në fund i tregoi edhe për urdhërin që kishte marrë të nisej për Kosovë. Këtë e tregoi me zë të ulët duke shikuar poshtë këmbëve të tij si një brengë që s’donte ta pranonte. Ashtu, më tepër për t’u rrëfyer. Për vete. Pa ndonjë shpresë se do ta dëgjonte. Pastaj u ngrit. U përshëndet duke pritur t’i shtrinte dorën apo së paku ta shihte drejt në fytyrë, por kot. Ai vazhdonte të qëndronte palëvizur me kokën kthyer kah dritarja e me shikimin të humbur përtej. Kur, ende pa arritur të hapte derën dëgjoi:
- Mos shko!
Iu duk se fjalët i tingëlluan njësoj si të Olgës. Kishte në to edhe urdhër edhe lutje. Kishte edhe frikë, edhe ankth, edhe dëshprim bashkë. U kthye dhe pa se mezi po e shihte nga sytë e përlotur. Me zërin që tashmë i dridhej dhe mjekrën e shtrënguar nga përpjekja për të folur, përsëriti prapë:
- Mos shko!
Për herë të parë pas aq kohësh po e shikonte në sy. Në sytë e tij njohu shikimin e dikurshëm të shokut të vjetër dhe i erdhi keq që nuk i premtonte koha të nisnin edhe njëherë nga fillimi. I shtrëngoi dorën miqësisht dhe foli sikur të ishin fjalët e fundit të tij.
- Nuk mundem ndryshe. Ti e di mirë.
U përqafuan fuqishëm si dikur duke i ndjerë dridhjet e një dënese të përmbajtur. Pastaj u ndanë. Kur po dilte, Sandra e cila gjithashtu po qante e prekur thellë nga krejt ajo që pa, i pëshpëriti duke fshirë lotët:
- Arrite ta kthesh një pjesë të Zlatos zoti Petroviq, por kujdes veten kur të shkosh atje. Kujdes veten.
Ky takim, Zoran Petroviqin e bëri të ndihej edhe më keq akoma.
(fragment)
[1] Fjala është për Kushtetutën e vitit 1974.
* Pas vëllimit poetik “Heshtja e mbarsur” (1997), krijimtaria e Albina Idrizit lind, por në prozë, një tjetër lloj heshtjeje, përmes romanit «Hijet e kullave». Autorja shprehet se vendet ku zhvillohen ngjarjet e romanit i ka parë vetëm një herë, mirpo empatia artistike ia del mbanë të ngjizë një botë mëse të besueshme, me dy palë rrënjë: në vërtetësinë e pakundërshtueshme të fiksionit dhe në përmasën (zhgj)ëndërrore të historisë. Me një shqipe të pastër dhe krejt i lirë nga kakofonitë e libreskut, romani flet po aq për hijet e kullave, sa edhe për kullat e hijeve. Në cakun që ndan e njëson hijet me kullat, aty ku qënia njerëzore mbijeton duke u zhvendosur nga e përnjimendta në vegim dhe duke e shlyer të ardhmen me dhimbje të papërshkrueshme, Albina Idrizi zbulon dhe bën të rrjedhë drejt ndërdijës së lexuesit një heshtje që haset shumë rrallë në prozën e sotme shqipe. Një heshtje e hapur, - himn ndaj durimit e vetmohimit, - e cila hyn në qënien e lexuesit edhe kur ky i fundit është i huaj ndaj thelbeve të letërsisë. Revista Haemus
* Pas vëllimit poetik “Heshtja e mbarsur” (1997), krijimtaria e Albina Idrizit lind, por në prozë, një tjetër lloj heshtjeje, përmes romanit «Hijet e kullave». Autorja shprehet se vendet ku zhvillohen ngjarjet e romanit i ka parë vetëm një herë, mirpo empatia artistike ia del mbanë të ngjizë një botë mëse të besueshme, me dy palë rrënjë: në vërtetësinë e pakundërshtueshme të fiksionit dhe në përmasën (zhgj)ëndërrore të historisë. Me një shqipe të pastër dhe krejt i lirë nga kakofonitë e libreskut, romani flet po aq për hijet e kullave, sa edhe për kullat e hijeve. Në cakun që ndan e njëson hijet me kullat, aty ku qënia njerëzore mbijeton duke u zhvendosur nga e përnjimendta në vegim dhe duke e shlyer të ardhmen me dhimbje të papërshkrueshme, Albina Idrizi zbulon dhe bën të rrjedhë drejt ndërdijës së lexuesit një heshtje që haset shumë rrallë në prozën e sotme shqipe. Një heshtje e hapur, - himn ndaj durimit e vetmohimit, - e cila hyn në qënien e lexuesit edhe kur ky i fundit është i huaj ndaj thelbeve të letërsisë. Revista Haemus