-->
“Sikur të vdekurit të dëgjonin” (“If Only the Dead Could Listen”) ka qenë drama për të cilën Qendra Ndërkombëtare e Kulturës “Arbnori” organizoi dje paradite një prezantin në Sallën “Abreti” tek Tirana International Hotel. Premiera Britanike nga Teatri Dreamscape, mbështetur në dramën e Gëzim Alpion u shfaq nëpërmjet DVD-së për një mumër të madh shikuesish, ndër të cilët ishin edhe regjizorët, aktorët, studiuesit, gazetarët dhe intelektualët e ardhur nga mërgimi. Ajo që kishte mbledhur një audiencë kaq të gjerë ishte tema “Identiteti Kombëtar Shqiptar: Kohezion në Individualizëm dhe Fragmentim” dhe biseda e hapur Dr. Alpion për shumë çështje të shqiptarëve brenda e jashtë Shqipërisë, e cila do të trajtohej pas shfaqjes së premierës. Kohezioni dhe individualizmi kanë qenë raporte të diktuara në veprën teatrore, e cila e ka vënë autorin para shumë pyetjeve të audiencës për identitetin shqiptar dhe imazhin shqiptar. Janë këto dy temat më të debatuara në nivelet e ndryshme të opinionit mbarëkombëtar. Të para në kuadrin e integrimeve tona perëndimore e globale interesimet e Alpion janë përqëndruar në trekëndëshin Perëndim-Bota Arabe-Indi. Rreth këtyre interesimeve Alpion i përgjigjet audiencës se ashtu si edhe tani, shqiptarët për afro 2000 vjet kanë jetuar në skajet e civilizimeve dominuese pa u integruar plotësisht me ta si komb në tërësi. “Pavarësisht nga kjo ekzistencë periferike, kombi ynë vazhdimisht ka nxjerrë figura të një rëndësie ndërkombëtare të cilët me vizionin e tyre kanë treguar se shqiptarët janë të predispozuar të jenë pishtarë të emancipimit njerëzor. Këtë në kohët moderne e tregoi në gjysmën e parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë Muhamet Aliu, i cili me forcën e vullnetit dhe largpamësinë e tij themeloi Egjiptin modern duke e orientuar atë drejt civilizimit perëndimor”, thotë Alpion. Ai u shpreh se më së fundi, se sinteza e shpirtit praktik dhe e botës së pasur shpirtërore të kombit tonë u bë Nënë Tereza, e cila gjatë gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë mishëroi në praktikë bamirësinë kristiane dhe respektin për dinjitetin njerëzor në një vend si India ku Kristianizmi, me gjithe traditën dymijëvjeçare, ka mbetur një fe e huaj.
“Unë kam pasur fatin të studioj në Shqipëri, Egjipt dhe Angli si dhe privilegjin të njihem nga afër dhe të shkruaj për tema që kanë të bëjnë me civilizimin perëndimor, egjiptian, dhe Indinë”, shprehet Alpion. Dihet që identiteti shqiptar dhe imazhi shqiptar janë dy temat më të debatuara në nivelet e ndryshme të opinionit shqiptar, në kuadrin e integrimeve tona perëndimore e globale. Ndërkohë interesimet shkencore e krijuese të Alpion janë përqëndruar në trekëndëshin Perëndim-Bota Arabe-Indi, në të cilin mendon se edhe këtu mund ta gjejë veten shqiptari. “Ashtu si edhe tani, shqiptarët për afro 2000 vjet kanë jetuar në skajet e civilizimeve dominuese pa u integruar plotësisht me ta si komb në tërësi. Pavarësisht nga kjo ekzistencë periferike, kombi ynë vazhdimisht ka nxjerrë figura të një rëndësie ndërkombëtare të cilët me vizionin e tyre kanë treguar se shqiptarët janë të predispozuar të jenë pishtarë të emancipimit njerëzor. Këtë në kohët moderne e tregoi në gjysmën e parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë Muhamet Aliu, i cili me forcën e vullnetit dhe largpamësinë e tij themeloi Egjiptin modern duke e orientuar atë drejt civilizimit perëndimor. Më së fundi, sinteza e shpirtit praktik dhe e botës së pasur shpirtërore të kombit tonë u bë Nënë Tereza që gjatë gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë mishëroi në praktikë bamirësinë kristiane dhe respektin për dinjitetin njerëzore në një vend si India ku Kristianizmi, me gjithe traditën dymijëvjeçare, ka mbetur një fe e huaj”, tha Alpion.
Problemet e shqiptarëve në mërgim
Një shtysë e madhe që Alpion ndërmerr kaq shumë studime me vlera të mëdha historike dhe kulturore është se autori ka pasur fatin të studioj në Shqipëri, Egjipt dhe Angli dhe ka pasur privilegjin të njihet nga afër dhe të shkruaj për tema që kanë të bëjnë me civilizimin perëndimor, egjiptian dhe Indinë. Alpion gjatë veprimtarisë së tij intelektuale shquan problemet e shqiptarëve në mërgim duke theksuar se “Në kohën tonë, elita shqiptare në mërgim është aktive por jo e organizuar. Ajo që e bënte imperative organizimin e diasporës në kohën e vëllezërve Frashëri, Konicës, Nolit dhe Qemalit, ishte mungesa e një shteti shqiptar. Në kohën tonë elita intelektuale që ka mërguar do të jetë në gjendje të organizohet shumë më mirë dhe për pasojë t’i shërbej më me efikasitet kombit, po qe se në Shqipëri dhe Kosovë ekzistojnë institucione qeveritare që merren direkt me emigracionin dhe me propagandimin e kulturës shqiptarë ne botë”. Ndërkohë ai e quan absurd faktin që një komb si i yni edhe pse është i shpërndarë në të gjithë botën, akoma nuk ka ministri emigracioni as në Tiranë as në Prishtinë. “Po ashtu, shteti shqiptar dhe ai kosovar duhet të investojnë në krijimin e një ministrie apo instituti që të merret kryesisht me propagandimin e kulturës kombëtare në botë. Një institucion i tillë duhet të ketë një fond të veçantë për t’u përdorur në formë bursash, etj, për studiues të huaj të interesuar në kulturën, gjuhën dhe traditat tona”, tha Alpion, duke theksuar se po qe se duam të na njohë bota, duhet te investojmë edhe më shumë.
Orienti dhe Oksidenti
Në bisedën e zhvilluar dje janë shprehur interesimet e autorit të dramës në rrafshe më të gjera si filozof, sociolog, shkrimtar e publicist, ku ai krijon edhe imazhin e tij në këto hapësira. Bashkë me të është i pandashëm edhe imazhi i shqiptarit, gjë e ka nxitur të ketë një interesim më të madh për temën shqiptare, “si është shqiptari në raport me të huajt e të tjerët”. Në bisedën e tij, dje Gëzim Alpion ka rrëfyer se “Qëllimi im si studiues dhe krijues kur trajtoj tematikën shqiptare për lexuesin dhe audiencën perëndimore është të jem sa më i informuar dhe objektiv dhe të trajtoj jo tema ekzotike, që në Perëndim vazhdojnë të jenë të preferuara, por tema te cilat dëshmojnë për vlerat e vërteta dhe sfidat e kombit tonë. Në Perëndim diskursi për Shqipërinë dhe vende të tjera të vogla vazhdon të jetë tendencioz, jo gjithmonë i mirinformuar, dhe në disa raste edhe keqdashës. Gëzim Alpion është larguar nga Shqipëria për të studiuar në Kajro në vitin 1985 dhe që nga ajo kohë komunikon, shkruan dhe boton në gjuhën angleze, por kjo hapësirë atij nuk i mjafton, sepse nuk harron kurrë që është një shqiptar. Interesimet e tij për kombin dhe shtetin shqiptar priren nga një vizion i caktuar, që ka ngjallur jo pak polemika, vizion të cilën ai e shpreh me këto fjalë: “Kombi dhe shteti shqiptar rilindi në kohët moderne nga vizioni, idealizmi, përkushtimi dhe sakrificat e elitës intelektuale në diasporë, si në Orient dhe në Oksident”.
A do të jetë kultura e denjë për të na përfaqësuar
A do të ishte kultura shqiptare e denjë për të na përfaqësuar. Kjo është çështja. Admirimi që ka Gëzim Alpion për vlerat e kësaj kulture, do ta çonte në gjurmët e studimit të një tjetër admiruesi të vlerave tona. Ka më se një vit që Alpion merret me studimin e veprës së plotë të Konicës dhe së shpejti do të filloj një studim modest ku, ndër të tjera, do të argumentoj se Konica ishte jo vetëm intelektuali më i shquar shqiptar i brezit të tij, siç është argumentuar deri tani nga disa ekspertë shqiptar të Konicës, por, për mendimin e tij edhe një nga intelektualët më të shquar perëndimorë të gjysmës së parë të shekullit të njëzetë. Për mendimin tim, analiza që Konica i bën prodhimit masiv në kapitalizëm dhe standartizimit të shijeve si një nga pasojat e tij, e bëjnë atë një pararendës të Shkollës së Frankfurtit. Alpion njihet edhe si autor i librit të viteve të fundit “Nënë Tereza: Shenjtore apo e Famshme?”. Për këtë figurë janë shkruar vepra të pafundme, por vepra e Alpion ka zgjuar interesim më të madh. Dalja e këtij libri përkon me një periudhë kur në opinionin shqiptar po rishikohen të gjitha figurat tona, deri edhe vetë Skënderbeu, me tendencë që të mbizotëroj rishikimi negativ, ndoshta i vlerave pozitive. Këtë dukuri në kuadrin e imazhit të shqiptarit në botë dhe të identitetit shqiptar në vetvete, Alpion e ka interpretuar në një kontekst të caktuar për të cilat shprehet se që figurat tona kombëtare po rishikohen është gjë e mirë. “Një figurë që nuk ngjall interes në momente kyçe në historinë kombëtare, ndoshta nuk e meriton të cilësohet si një personalitet i kombit. Figurat kombëtare janë deri diku si perënditë; brezat u drejtohen atyre për frymëzim, për të gjetur përgjigje për problemet që hasin përbalten apo injorohen disa nga figurat kombëtare në ditët tona, veprime që janë ose të paprincipta ose të dyshimta”, thotë Alpion. Duke u shprehur se përsa i përket regjistrimit dhe analizës së historisë dhe të figurave tona historike, ne kemi mbetur aty ku kemi qenë: “autodidaktë subjektivë”, Alpion shprehet se “shkrimi i historisë është gjithmonë i vështirë, por në rastin tonë duket akoma si i pamundur. Kjo është arsyeja që një ndër kombet më të vjetër në botë si kombi ynë ka mbetur me një defiçit të thellë përsa i përket kujtesës historike dhe analizave objektive të momenteve kyçe në historinë tonë, veçanërisht në kohët moderne. Në qoftë se për periudhën para 1912-tës nuk ngurojmë t’ua lëmë fajin të huajve, për mangësitë që kemi në historinë e dokumentuar dhe për interpretimin tendencioz të historisë sonë, në 100 vjetët e ekzistencës së shtetit shqiptar mëkatet janë kryesisht tonat”. Problemi më i madh që ai shton është se historia si disiplinë është nga më të dëmtuarat në shkencat sociale shqiptare. Politizimi i historisë mbetet problem serioz tani në pluralizmin politik po aq sa në kohën e mbretërisë dhe të regjimit komunist. “Këshilla e Konicës në vitin 1902, kur i referohej Ali Pashë Tepelenës, se figurat historike duhen analizuar dhe gjykuar jo në kontekstin e së sotmes por të kohës kur ata jetuan dhe vepruan, akoma nuk është marrë parasysh si duhet nga historianët shqiptarë. Si Zogu dhe Hoxha, edhe disa drejtues të shtetit shqiptarë të dy dekadave të fundit me sa duket mendojnë se ata e pollën Shqipërinë. Kjo është arsyeja kryesore se përse historia shqiptare e shekullit të fundit është dhe ka të ngjarë të vazhdojë të mbetet edhe për disa kohë një histori e fragmentuar”, thotë Alpion.
Drama që kalon kufijtë
Në qendër të dramës, ngjarjet e të cilës zhvillohen në Londër në vitin 2001, janë Leka, një azilant politik nga Kosova, dhe Alma, një studiuese nga Tirana. Drama shtjellon disa tema delikate. “Unë do t’ia lë kritikës shqiptare të zbërthej simbolikën e fundit tragjik të personazheve. Unë nuk shkruaj për ta argëtuar publikun por për ta shqetësuar atë. Për mua arti është terapi. Drama trajton kryesisht tragjedinë e kombit tonë, por tragjedia jonë është pjesë e pandarë e tragjedisë njerëzore që kalon kufijtë tokësor, etnik, fetar dhe kohor. Në këtë kuptim, qëllimi im nuk ka qenë thjesht të shkruaj një dramë shqiptare por të përdor karakteristika shqiptare për të trajtuar një dramë me temë mbarë njerëzore”, thotë Alpion. Në shtypin shqiptar është komentuar se Leka është “harbut”. Alpion pohon se në të vërtetë Leka është një personazh i komplikuar. “Ai është një “kloun”, një personazh tragjiko-komik, një njohës i mirë i mentalitetit shqiptar dhe anglez, një zotërues i mirë i gjuhës angleze, por fatkeqësisht edhe një forcë vetë shkatërruese, një viktimë po edhe një shkelës ligji. Leka është “çdo-njeri”. Atij mund t’i vihen shumë epitete, por ai nuk është kurrë “harbut”. Alma gjithashtu është një personazh kompleks. Ajo është ambicioze por edhe inferiore ndaj anglezëve. Leka dhe Alma plotësojnë njëri tjetrin”.
Drama e cila është duartrokitur dje nga të pranishmit dhe që mban titullin “Sikur të vdekurit të dëgjonin”, është një ripunim i dramës “Tollonat” (“Vouchers”), që u botua në Angli në vitin 2001. Për herë të parë “Tollonat” u vu në skenë me regji të dramaturges serbe Dr Duška Radosavljevic në Festivalin e Teatrit Bashkëkohor Evropian në Huddersfield të Anglisë në Mars 2002. Në rolet kryesore ishin dy aktorë Anglez dhe Jordanez. Sponsorizuar nga Këshilli i Arteve të Anglisë (Arts Council England), dhe me regji të Marcus Fernando, “Sikur të vdekurit të dëgjonin” pati premierën në Angli në Shkurt 2006 nga trupa teatrale Dreamscape në Teatrin MAC në Birmingham. Suksesi i shfaqjeve u pasqyrua gjerë në mediat Britanike dhe Ballkanike (Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe Serbi). Kritikët dhe spektatorët vlerësuan veçanërisht interpretimin e aktorit të njohur Anglez Richard Attlee (nipi i ish kryeministri britanik Clement Attlee) në rolin e azilantit politik nga Kosova, Leka Trimi. Pas suksesit të shfaqjeve në Angli, Alpion dhe regjisori Fernando morën ftesa nga Teatri Kombëtar në Tiranë dhe Teatri Kombëtar i Kosovës. Regjisorë dhe dashamirës të artit dramatik në Maqedoni, Serbi dhe Kroaci po ashtu u interesuan që Dreamscape të bëj një turne në këto tre vende. Në Mars 2008, po me sponsorizimin e Këshillit të Arteve të Anglisë, Kompania e Teatrit Dreamscape shfaqi me sukses dramën në dy qytete angleze: në Birmingham (në Teatrin MAC) dhe në Ëolverhampton (në Teatrin Arena). Në rolin e Lekës këtë radhë ishte aktori i talentuar anglez Andreë Cullum, i cili ka marrë pjesë në dramën seriale televizive angleze EastEnders. “Sikur të vdekurit të dëgjonin” u botua nga “Globic Press” në SHBA në vitin 2008. Në fillim të prezantimit me 14 Gusht do të shfaqet e filmuar premiera angleze e dramës “Sikur të vdekurit të dëgjonin”. Pas shfaqjes së premierës, Dr Alpion do të zhvillojë bisedën me temë “Identiteti Kombëtar Shqiptar: Kohezion në Individualizëm dhe Fragmentim”, në të cilën do të shtjelloj se përse në “Tollonat” dhe “Sikur të vdekurit të dëgjonin” ai përqendrohet në trajtimin e refugjatëve dhe azilantëve shqiptarë në Perëndim, si dhe në raportet që bashkatdhetarët vendosin me njëri tjetrin në mërgim. Alpion do të përqendrohet kryesisht në kompleksin e inferioritetit që vihet re tek disa shqiptarë në Perëndim, dhe do të argumentoj se drama është një art i fuqishëm dhe mjet efikas për të trajtuar aspekte të rëndësishme dhe tabu që kanë të bëjnë me identitetin tonë kombëtar. Sipas Alpion, arti dhe artistët mund dhe duhet të kontribuojnë më shumë për të sjellë më pranë njëri tjetrit popujt e Ballkanit, dhe kjo bëhet më mirë kur gjejmë dhe vlerësojmë vlera të përbashkëta. Kjo dramë ka marrë vlerësiem të shumta por vlen të theksojmë në këtë vlerësimin që i ka dhënë regjizori i dramës, “Sikur të vdekurit të dëgjonin” Marcos Fernando në Angli në vitet 2006 dhe 2008. “Fatmirësisht “Sikur të vdekurit të dëgjonin” është e çliruar nga vargonjtë e komercializmit; asaj i japin jetë idetë, personazhet dhe tensioni dramatik. Kjo dramë përbën një sfidë si për aktorët ashtu edhe për regjisorët”. Sa shfaqje e mrekullueshme! Të vjen mirë kur shikon që një akademik dhe shkrimtar nga Ballkani ka shkruar një vepër kaq të rëndësishme sa që nuk mund të përshkruhet me fjalë, ka thwnw Danica Ilic (Seksioni i Gjuhës Serbe, BBC, Londër).
Kush është Gëzim Alpion
Gëzim Alpion lindi në Peshkopi më 10 tetor 1962. Ai ka studiuar në Universitetin e Tiranës (1982-85), Kajros (1985-93) dhe Durhamit (Angli) (1993-1997). Që nga akordimi i titullit Doktor në Filozofi (për studimin e imazhit të artistit në veprat e D. H. Laërence) në Universitetin e Durhamit në vitin 1997, Alpion ka punuar në Mbretërinë e Bashkuar si lektor i letërsisë anglo-amerikane, modernizmin, dhe filmit në Universitetin e Huddersfield, Sheffield Hallam University dhe Neëman University College. Në vitin 2002 Dr Alpion u emërua lektor në Departamentin e Sociologjisë në Universitetin e Birminghamit ku është edhe Drejtor i Studimeve Pasuniversitare, dhe Anëtar Nderi i Institutit të Studimeve të Avancuara në Arte dhe Shkencat Shoqërore që nga viti 2000. Dr Alpion ka zhvilluar biseda dhe leksione në disa universitete britanike (Oxford, London School of Economics, University College London, Kingston), si dhe në SHBA, Kanada, Kinë, Indi, Rusi, Afrikën e Jugut, Gjermani, Itali, Maqedoni, Kosovë dhe Shqipëri. Dr Alpion intervistohet rregullisht nga mediat botërore, veçanërisht ato britanike, amerikane, franceze, italiane dhe indiane, si ekspert për Nënë Terezën, si dhe i sociologjisë së medias, fesë, famës, nacionalitetit dhe filmit.
Aktualisht Profesor i Sociologjisë dhe Studimeve të Medias në Universitetin e Birmingamit në Angli, Gëzim Alpion është autor i librit të mirënjohur “Mother Teresa: Saint or Celebrity?” (“Nënë Tereza: Shenjtore apo e Famshme?”), që u botua në anglisht në Britaninë e Madhe, Amerikë dhe Kanada në vitin 2007. Në vitin 2008 kjo vepër u botua po në anglisht në Delhi, dhe në italisht në Romë.
Botimet e tjera të Dr Alpion në gjuhën angleze përfshijnë dy vepra dramatike – tragjedinë “Vouchers” (“Tollonat”) (2001), dhe dramën “If Only the Dead Could Listen” (“Sikur të vdekurit të dëgjonin”) (2008) – si dhe dy vëllime me ese dhe tregime – “Foreigner Compex: Essays and Fiction about Egypt” (“Kompleksi ndaj të huajve: Ese dhe prozë për Egjiptin”) (2002), dhe “Encounters ëith Civilizations: From Alexander the Great to Mother Teresa” (“Takime të civilizimeve: Nga Aleksandri i Madh tek Nënë Tereza”) (2008). Në librin e fundit, botuar nga Meteor Books në Indi në vitin 2008 dhe nga Globic Press në SHBA në fillim të vitit 2009, janë përfshirë ese të shkruara nga 1993 deri më 2007. Recenca dhe artikuj për librat e Dr Alpionit janë botuar në 15 gjuhë të botës.
Studimet dhe recencat e Dr Alpion janë botuar në disa revista shkencore në Australi, Britani dhe Amerikë si: ‘Continuum: Journal of Media and Cultural Studies’; ‘The Journal of the Royal Anthropological Institute’; ‘Journal of Southern Europe and the Balkans’; ‘Islam and Christian-Muslim Relations Journal’; ‘Revieë of Communication Journal’; ‘Film & History: An Interdisciplinary Journal of Film and Television Studies’; ‘Scope: Online Journal Film & Television Studies’; ‘Albanian Journal of Politics’.