Kjo kumtesë është pjesë e studimit “Polifonia
labe dhe muzika e kultivuar shqiptare” i autores Blerina Shalari, studim i
hartuar gjatë punës për mbrojtjen e gradës doktor i shkencave pranë Qendrës së
Studimeve Albanologjike të Tiranës, në kuadër të së cilës funksionon edhe shkolla
doktorale “Etnologji folklor”. Autorja mbetet me besimin se ky studim do të
nxisë të tjerë të llojit për t’u thelluar më tej në pasqyrimin e vlerave të
mirëfillta të artit muzikor shqiptar, dhe, pse jo, të synohet për
ndërkombëtarizimin e tyre, si dhe të nxitet kritika për një përparim të
mëtejshëm të tij.
Këto cilësime, qysh në krye të
çështjes që po trajtojmë, duken si nacionaliste e politike në një kuptim
aparent të kësaj fjale, por në të vërtetë ato priren drejt dy përmasash, sa
shqiptare, aq edhe universale, duke synuar të nxjerrë në pah sa ndërlidhet
gjithashtu ajo që është kombëtare me ndërkombëtaren në muzikë. Kur kemi folur
për shkollën kombëtare, kemi thënë se cilësitë e saj janë sidomos folklori i
futur në trasenë profesioniste, harmonia popullore shpeshherë modale, e cila
ngjyros veprat profesioniste, melosi popullor i cili ngjiz që nga motivi bazë
tematizmin e veprave profesioniste, për të mos thënë që ky melos shndërrohet
vrik në një vepër aq të kultivuar, saqë ndonjëherë nuk e dallon dot që ajo të
ketë qenë tjetër lloj.
Megjithatë, a i gjen studiuesit
në një mendje për faktin se ”krijimi
popullor është në tërësinë e tij një kombëtaritet i mirëfilltë”, duke i
bërë një oponencë të fortë në këtë rast krijimit profesionist, i cili është i
ndikuar, huazuar dhe nxitur edhe nga ndërhyrje të jashtme?!
Kaq e vërtetë është kjo, sa
edhe kur është marrë për bazë një motiv popullor për të krijuar vepra
profesioniste, nuk është hezituar të citohet i plotë si motiv dhe të kthehet në
një temë kryesore për veprën – dhe shembuj të tillë ka plot. Por ky është një
gjykim strukturalist, e më tej gjen edhe aludime të tjera që dalin jashtë
formës së kësaj muzike.
Kombëtarja në muzikën tonë, në
termat e sotëm të një kritike moderne, do të merrte tone pathosi thjesht
politik, por përndryshe ka edhe diçka tjetër, sepse meqë ky koncept ka një
origjinë tërësisht popullore, duket si një utopi për këtë gjykim, që priret
gjithmonë drejt elektros dhe shfaqeve të tjera të ngjashme.
Nga njëra anë, kombëtariteti
popullor i muzikës sonë duket i veshur me komplekse artistike dhe jo të tilla,
ç’ka e bëjnë këtë art të vështirë për t’u gjykuar, të pakrahasueshëm me të
tjera sfera, qofshin edhe jashtë saj etj. Formulat e ndërtimit të kësaj muzike,
por edhe mosdepërtimi deri në fund ndaj historisë së saj ka bërë që të kemi
përçarje në sintetizimin e këtij arti me termin “kombëtare”, e le më pastaj ta
krahasojmë me profesionizmin tonë jashtësor, ku kombëtariteti lëkundet deri në
kufijtë e ekzistencës.
Arti popullor, por jo vetëm ai
i tingujve, ka disa thelbe të cilat e veshin më së shumti me misionin, por edhe
me përmbajtjen kombëtare. Së pari; ky art ka tërësisht temperament shqiptar,
përbërje shqiptare, ç’ka duket në melos, ritëm, harmonizuar dukshëm me
etnografinë. Mund të thotë dikush: Kështu
ngjet edhe me artin e vendeve të tjera, por në Shqipëri është më e
theksuar, kjo sepse terreni, jeta e banorëve të saj, po edhe rrethanat dhe
vuajtjet jetësore bëjnë që të kemi një përcaktim të tillë.
Më në brendësi, kjo muzikë ka
si strukturë një formë të vjetër e shumë të vjetër, me pak shtrirje melodike,
por që mban plot emotivitet brenda.
Më tej, sipas mendimit tonë,
muzika popullore duket se ka më së shumti një karakter e përmbajtje historike e
shpesh edhe epike, ç’ka ia shton kombëtaritetin. Madje edhe kur gjejmë në këtë
art personazhe mitike, ato janë të veshur shpesh me tisën historike, aq sa
është e vështirë ndonjëherë të bësh dallimin, nëse është një personazh real, apo
thjesht një legjendë mitike.