.jpg)
Nën moton-ftesë Felix qui potuit rerum cognoscere causas [Lum ai që mund të njohë shkaqet e gjërave – lat.], Revistën “Haemus” [Emërtimi latin i Ballkanit], - revistë kulture e traditash, me thelb enciklopedik e antologjik, - patëm nisur ta hartonim bashkë me tim atë, Kopi Kyçykun, qysh nga dimri i vitit 1993, por numuri i parë doli pikërisht më 28 Nëntor 1998.
Me gjithë ndryshimet e natyrshme që pësoi, Haemus-i pati si synim kryesor, (tashmë të përmbushur) përfshirjen e kulturave të mirëfillta shqipe e rumune në atë Evropiane dhe anasjelltas, por jashtë mënyrave e caqeve të kontrollueshme nga qarqe jashtëkulturore, ose që paraqiten si të vetmet kulturore. Përkushtimi ynë mbështetej në dy gjuhë të rralla, - sa për nga hershmëria, aq edhe për nga shkalla e qarkullimit, me rreth 30 milionë lexues të mundshëm, - shqip e rumanisht, në një Rumani që, siç qarkulloi së pari në Haemus, ishte vërtet një Evropë në miniaturë. Njëherazi, Haemus-i u shndërrua në një forum për mërgimtarët dhe sidomos për dialogun e tyre të koklavitur me njëri-tjetrin dhe me jomërgimtarët.
Pa pasur pothuajse asnjë lidhje tjetër me botimet e traditës, veç përdorimit të shqipes e rumanishtes, falë mbi 20 rubrikave të përhershme, Revista Haemus ka tashmë një arkiv me mbi 9.500 faqe, pjesërisht të lexueshme falas, online. Më tepër se 350 autorë, - të shquar, ose jo, por shpesh të mbajtur zyrtarisht në hije, nga pothuajse të gjitha fushat, - janë të pranishëm me krijimet (zërat) e tyre në Haemus. Numura të posaçëm u janë kushtuar kulturave dhe qytetërimeve: italian, grek, turk, hebraik, kinez, zviceran, pa përmendur Mërgatën, - jo vetëm atë shqiptare, - të cilën e kemi këqyrur si një qytetërim më vete.
Haemus-i botohet online dhe në letër, pa kurrfarë mbështetjeje zyrtare, vetëm me kursimet tona dhe me ndihma të pakta e të rralla nga bashkëpunëtorë e dashamirë, ndër të cilët një vend nderi ka mendimtari i shquar arbëresh Vinçenx Golletti Baffa (1924-2009).
Haemus-i ka qënë qysh në fillim dygjuhësh, shqip e rumanisht, por, në varësi të ngjarjeve kulturore, botojmë edhe materiale në gjuhë të tjera: italisht, anglisht, frëngjisht, hungarisht, greqisht, turqisht, rusisht, bullgarisht etj. Ndërkaq, përkthimet e autorëve shqiptarë në rumanisht dhe e autorëve të huaj në shqip u shndërruan në një urë të mirëfilltë që i dhuronte secilit breg të dhëna qytetërimi, kulture e vlera artistike të paanëshme, gati njëlloj sikur të ishin ngjizur atje ku mbërrinin.
Bashkëngjitur është një listë alfabetike me disa nga autorët e pranishëm në Revistën Haemus, ku, veç emrash si Eugen Ionesco, Emil Cioran, Vintilă Horia, Mircea Eliade, Constantin Virgil Gheorghiu, Paul Goma, Mons. Vladimir Gjika, Paul Celan, Benjamin Fundoianu, Tristan Tzara e të tjerë më të rinj, gjenden edhe autorë të shquar letërsish të tjera, botuar së pari shqip në Haemus, si Pär Lagerkvist, Harry Martinson, Mihail Sebastian, Anders Österling, Ingmar Bergman, Miltos Sahturis, Ramon Del Valle-Inclan, Amos Oz, Orhan Pamuk etj.
Një vend të posaçëm kanë në revistë përfaqësuesit e
Kishës aq pak të njohur e aq shpesh të paragjykuar Lindore, botuar për herë të
parë në shqip, si Shën Mark Oshënari, Shën Nektari i Eginës, Shën Siluan
Athoniti, Shën Paisiosi i Athosit, Arsen Boca, Teoklit Dionisiati, Ilie Cleopa
e të tjerë.
Listë
e pjesëshme alfabetike e autorëve të Revistës Haemus
Andrey Gritsman, Adhurim Lako, Adonis, Adrienne Rich, Agim Baçi, Ahmet Çollaku, Aida Baro, Albert Einstein, Alda Merini, Aleksandër Isajeviç Sollzhenicin, Aleksandër Zinoviev, Alexandre Lambert, Alexandru Monciu-Sudinski, Alexandru Șafran, Ali Podrimja, Alisa Velaj, Alket Çani, Ana Blandiana, Anders Österling, Andi Kosta, Andi Meçaj, Andra Rotaru, Andrzej Bursa, Anna Kamieńska, Anna Pogonowska, Anne Sexton, Anton Çefa, Anton Pashku, Antonio Frattasio, Arben Dedja, Ardian Klosi, A.-Ch. Kyçyku, Ardiana Salihu, Ardian Vehbiu, Ardita Jatru, Arhim. Pavel Papadopulos, Arian Leka, Arsenie Boca, Artan Minarolli, Astrit Cani, Augustin Cupşa, Aura Christi, Aurel Ionel, Azem Shkreli, Bajram Sefaj, Bardhyl Londo, Bashkim Shehu, Beqir Musliu, Blerina Goce, Bogdan-Alexandru Stănescu, Claudio Magris, Cleopa Ilie, Constantin Virgil Gheorghiu, Corneliu Vlad, Cristian Popescu, Czesław Miłosz, Dan Mircea Cipariu, Dan Shafran, Daniel Turcea, Dhimitër Pojanaku, Dhurata Hamzai, Diane Ducret, Dino Buzzati, Dom Ndue Ballabani, Dom Simon Jubani, Dorin Tudoran, Drita Ademi, Edval Zoto, Elida Rusta, Elinda Marku, Ella Wheeler Wilcox, Elsa Demo, Elvira Dones, Entela Tabaku, Ernest Koliqi, Ervin Hatibi, Ervin Marko, Esad Babaçiç, Esther Jansma, Eugen Ionesco, Eugen Jebeleanu, Eugen Păsăreanu, Eugenia Țarălungă, Eugen Uricaru, Eva Farcaș Wellman, Eva Hila, Evalda Manovi Paci, Faik Konica, Fan S. Noli, Fatmira Nikolli, Federico Fellini, Feride E. Berisha, Ferik Ferra, Floresha Dado, Flurans Ilia, Flutura Açka, Frederik Reshpja, Gabriela Melinescu, George Bacovia, George Volceanov, Gheorghe Istrate, Gianina Cărbunariu, Grigor Sinaiti, Grigor Vieru, Gjergj Fishta, H. Nagid, Hans-Joachim Lanksch, Harry Martinson, Herman Hesse, Hiqmet Meçaj, Horia Gârbea, Hulio Kortasar, I. D. Sîrbu, Ioana Ieronim, Ibrahim Kodra, Ilir Shtyta, Ilirjan Zhupa, Ingmar Bergman, Ioan Aurel Pop, Ioan Florea, Ioan Es Pop, Iolanda Malamen, Ion D. Sîrbu, Ion Luca Caragiale, Ion Minulescu, Ion Mureșan, Irena Luto, Istref Haxhillari, Iulia Enkelana, Iulia Cosma, Iulian Sorin, J. H. Myskjin, Jamarbër Marko, Jan Twardowski, Jani Basho, Jeronimo Moscardo, Jeton Neziraj, K. M. Shala, K. Th. Spiri, Kasem Trebeshina, Károly Méhes, Kiril Kovalxhi, Khalil Xhibran, Kjell Espmark, Kopi Kyçyku, Kurt Gostentschnigg, Lasgush Poradeci, Leo Butnaru, Lindita Komani, Lorenc Vangjeli, Luan Starova, Lucian Blaga, Luciana Friedman, Luigi Pirandello, Luljeta Danaj, Luljeta Lleshanaku, Lulzim Haziri, M. Astner, M. Raicevici, Ma Sai (Bora), Maica Tereza, Manolis Anagnostaqis, Marian Drăghici, Marian Popa, Mariklena Niço, Marin Sorescu, Mario Bellizzi, Mark Oshënari (Ascetul), Martin Camaj, Maximilian Lamberz, Migjeni, Mihai Eminescu, Mihal Hanxhari, Milot Rama, Miltos Sahturis, Mimoza Hysa, Mircea Eliade, Mircea Ivănescu, Mirela Kapaj, Mitrush Kuteli, Muşata Matei, Mustafë Xhemaili, Myzafer Korkuti, N. Araidy, N. Coande, Naim Frashëri, Naim Kelmendi, Ndre Mjeda, Nicolae Cajal, Nichita Stănescu, Nicolae Breban, Nikos Engonopulos, Nina Cassian, Nina Cereanu, Novruz Xh. Shehu, Octavian Goga, Octavian Soviany, Odyseas Elytis, Panait Istrati, Pär Lagerkvist, Paul Celan, Paul Goma, Paul Vinicius, Pëllumb Kulla, Petraq Kolevica, Petraq Risto, Petre Ţuţea, Pier Paolo Pasolini, Publius Ovidius Naso, R. S. Manor, R. Someck, Radu Cârneci, Ragip Sylaj, Ramon Del Valle-Inclan, Rando Devole, Rexhep Shahu, Riat Ajazaj, Ridvan Dibra, Robert Raucshenberg, Robert Shvarc, Robert Walser, Rodica Radian-Gordon, Romeo Çollaku, Rudian Zekthi, Rusana Hristova Bejleri, Ruszard Kapuscinski, Sadeg Hedayat, Salvatore Quasimodo, Savatie Baștovoi, Sántha Attila, Selma Lagerlöf, Sf. Maxim Mărturisitorul, Sf. Siluan Athonitul, Shën Maksim Dëshmitari, Shën Nektari i Eginës, Shën Siluan Athoniti, Shpëtim Gina, Shqiptar Oseku, Silvana Leka, Silvia Andrucovici, Simona Nicoleta Lazăr, Sofron Saharov, Stefano Benni, Szonda Szabolcs, Tadeusz Różewicz, Ted Hughes, Teoklit Dionisiati, Teuta Toska, Tompa Gábor, Traian T. Coșovei, Tudor Arghezi, Tymoteusz Karpowicz, Valbona Bozgo, Vasile Andru, Vasco Popa, Victor Eftimiu, Vilson Blloshmi, Vinçenx Golletti Baffa, Vintilă Horia, Virion Graçi, Visar Zhiti, Wisława Szymborska, Xhevat Latifi, Yang Lian, Zamfir Bălan, Zbigniew Herbert, Zef Zorba.
Në mbyllje dua të dëshmoj se gëzimi dhe mirënjohja jonë për këtë dhuratë janë të pafundme, por festojmë në heshtje, ndoshta ngaqë në këto kohëra, sidomos në fushën e letrave dhe të botimeve, kur shtohet zhurma, rritet edhe asgjëja.
* Esse non videre - Të jesh i fuqishëm pa rënë në sy – lat.