„Kishte një zë të thellë, muzikor, hijesuar nga një surdinë e ëmbël, që u jepte fjalëve të tij një drithmë të veçantë, misterioze, sikur vinin nga larg, nga një botë e panjohur për ne”, shkruante Alexandru Vlahuță për Emineskun aktor dhe sufler.
Gazetari Teleor sjell një rrëfim të një aktori të
trupës së Iorgu Caragiale-s (xhaxhai i dramaturgut të shquar Jon Luka
Karaxhale) quajtur Gavaneascu, të cilin Iorgu e dërgon në Portin e qytetit
Xhurxhu (Giurgiu) për të gjetur ndonjë të ri të ditur, që di shkrim e këndim, se i nevojitej një sufler. "Të këpuste shpirtin, tregon Gavanescu. Mbante njëpalë këpucë prej leshi dhe një
xhekatë të shkurtër prej cohe të rëndomtë.
As këmishë, as çorape, asgjë… Iorgu Caragiale e punësoi sufler. Ishte djalë tepër
i zgjuar Eminesku, mbase më i zgjuar nga ç’duhet". (D. Teleor, Eminescu intim, 1904)
Për kohën kur Eminesku ishte sufler në Teatrin Kombëtar
kemi të dhëna edhe nga poeti Ștefan Cacoveanu: “Oda e Emineskut, me një dritare të vetme, ishte nja pesë hapa e gjatë…
kur hyje brenda, majtas derës ndodhej një furrë e vogël prej tullash. Dy pëllëmbë
nga furra, përgjatë murit majtas, gjendej një divan që shërbente edhe si
shtrat; aty flinte Eminesku, me këmbët drejt furrës, pa u mbuluar me gjë.
Divani pat qënë dikur i kuq, por tani qe çngjyrosur krejt. Përballë divanit
ishte një tryezë e vogël prej bredhi, ndërsa në anën tjetër të saj: një karrike
po prej bredhi, e palyer, si tryeza. Librat i mbante të përhapura në dysheme, që
nga dritarja e deri tek tryeza… Mbi tryezë: gjithfarë letrash të shkruara e të
pashkruara. Kishte një makinetë për kafe, sheqer, fletore në rrëmujë të madhe.
Oda nuk para qe e pastruar; nëpër qoshet e saj shiheshin merimanga, si në
poezinë Vetmi”. (Ștefan Cacoveanu – Eminescu
în anii 1868-1869)
Cacoveanu dëshmon se askokohe Eminesku nuk pinte,
nuk tymoste, nuk luante me letra, nuk para vuante për shkak të grave, se mjeshtëria
e suflerit i pëlqente dhe hereharës luante edhe ndonjë rolth, ndonëse nuk ia
njihte vetes talentin prej aktori; u thoshte miqve: “Mund të bëhem artist aq sa mund të bëhet majmuni perandor… se të jesh
artist dramatik është punë e vështirë”. Gjatë kohës së lirë shëtiste nëpër
bulevard, ose ndalej nëpër dyqane librash të vjetër.
Kur punonte sufler në trupën e njohur të Mihai Pascaly-t,
Eminesku shkonte jashtë shtetit çdo verë, në turne. Në vitin 1869, trupa ndalet
në vendlindjen e Emineskut, në Botoshan, ku i ati, plaku Eminoviç, arrin ta
bindë të birin që të ndalet pak për t’u çmallur në Ipotesht (Ipotești). Aty
babai e mban peng, veshur vetëm në këmishë e brekushe, derisa trupa e Pascaly-t
largohet. Bisedat e gjata, qortimet dhe premtimi për ta nisur me studime jashtë
shtetit, e bindin Emineskun të ndahet përfundimisht nga miqtë e tij aktorë-mërgimtarë.
I pajtuar me familjen, poeti shkon për studime në Vjenë, në Fakultetin e
Filozofisë. Nuk i kish mbushur të njëzetat.
Pas kthimit nga Vjena, Eminesku nuk do të hyjë më në
kafazin e suflerit, nuk do të luajë më teatër, por vetëm do të shkruajë kronika
për teatrin në gazetën “Timpul” (Koha). Përkthyesja gjermane Mite Kremnitz kujton
se, si njohës i mirë i frëngjishtes dhe gjermanishtes, poeti i lexonte veprat e
Shekspirit në gjermanisht dhe e cilësonte dramaturgun anglez si njërin nga
gjenitë e mëdhenj të njerëzimit.
Eminesku ka shkruar edhe teatër. Kishte në plan të
shkruante shumë pjesë. Nisi vetëm disa, që mbetën në fazën e projektit: “Mira”, “Bogdan-Dragoș”, “Dasma e Dragoș-it”,
“Andrei Mureșanu”.
Idetë e poetit për teatrin e lidhnin ekzistencën e
teatrit si institucion me krijimin e një repertori kombëtar, duke bërë dallimin
midis teatrit si art dhe teatrit si mjeshtëri. Eminesku kishte një
respekt të madh ndaj rolit shoqëror të teatrit. Ai ushqente një antipati të
hershme ndaj zhanrit të melodramës, që shijohej mjaft nga publiku i kohës,
sepse i zbriste aktorët me vlerë në nivelin e mejhaneve. “Nëse repertori është shpirti i një teatri, shprehej, aktorët janë trupi i tij, janë lënda në të
cilën mishërohet repertori". “Vetëm
kur një aktor njeh kuptimin e secilit tingull të zërit të vet, si edhe të çdo
rrudhosjeje të fytyrës së vet, ai njeh pasurinë që ka dhe është aktor. Ai e lëviz
veten si pianisti pianon, si violinisti violinën". (Ioan Massoff – Eminescu si teatrul)
Ioan Slavici, prozator i shquar dhe njëri nga njerëzit
që e njohën nga afër Emineskun, flet për dobësitë e poetit. „Njëra nga dobësitë më të dukshme të
Emineskut ishte pangopja me biseda. Ai fliste i qetë dhe me shumë kujdes, nuk e
kalonte kurrë kufirin dhe nuk ngulmonte të bindte apo të përulte dikë; ama kur
përfshihej në ndonjë debat s’mund të shpëtoje prej tij derisa sqarohej nëse
ishte apo jo e vërtetë ajo që thoje. (…)
Pijetar nuk ka
qenë Eminesku. Pinte vetëm i joshur nga miqtë me të cilët bisedonte, pak nga
pak, dhe vetëm verëra të lehta, të pastra dhe të mira! Vera e bënte të gëzueshëm
dhe i zgjonte dëshirën për t’i përqafuar të gjithë. (…)
Eminesku nuk
vuante për të nesërmen dhe, për këtë arsye, shpesh kishte mungesa dhe halle.
Vetëm për diçka kujdesej veçanërisht Eminesku: të mos i mungonte kafeja dhe
duhani. Drobitej fare kur i mungonin këto dhe nuk mundej të shkruante. Kur nuk
kishte duhan, ndihmohej me Jean-in, kamarierin e Troidl-it, po për kafe duhej të
kujdesej vetë, prandaj sapo i mbërrinin të hollat nga shtëpia, blinte kafe të
bluajtur dhe pije. (…)
I pushtuar nga
sëmundja, ai flinte shpesh i mbështjellë me rrobat që i dëmtoheshin. Mjekrën e
harronte të parruar dhe, ngaqë e bezdisnin qimet, merrte briskun dhe, i përhumbur
në mendime, ose i zhytur në lexim, e shkulte fije pas fijeje, aq sa i mbushej
fytyra me njolla. (…)
Sa i përket jetës
seksuale, Eminesku kishte një seriozitet të jashtëzakonshëm. Dëshirat e tij
ishin krejt platonike, gjëra për të cilat flitet vetëm me njëfarë shenjtërie, e
vetëm i joshur e i mposhtur mund të niste ndonjë lidhje dashurie, lidhje të
cilat nuk ishin të shkurtra, siç ndodhi me Veronika Mikle-n, për të cilën më
foli vetëm atëhere kur mundi të më thoshte „Më në fund, shpëtova!”. (…)
Mëkati i tij më
i madhe e vendimtar ishte mungesa e rregullit në jetën e përditshme: kur ulej në
tryezën e punës, qoftë kur shkruante, qoftë kur lexonte, nuk hante për ditë të
tëra dhe i kalonte netët pa gjumë. Nuk vuante nga pagjumësia dhe kishte shumë
oreks, sepse më vonë ishte në gjendje të flinte nga 24 orë pa ndërprerje dhe të
hante sa për tre. Mirpo harronte të ushqehej dhe të flinte, ndonëse bindja e
tij e patundshme ishte që pjesa më e këndshme e jetës ishte ajo që kalohej në
gjumë, kur je pa qënë dhe nuk ndjen dhimbje. (…)
E kish zakon
t’i lexonte me zë gjërat që i pëlqenin, sidomos poezitë, dhe bënte shumë zhurmë
kur shkruante, vërtitej, recitonte me zë të lartë, godiste tryezën me grusht,
grindej me dynjanë së cilës i drejtohej. I trokisja në mur; ai fikte qiririn
dhe qetësohej, por ishte dinak dhe nuk flinte. Pas pak kohe, kur besonte se mua
më kish marrë gjumi, e ndizte sërish llampën dhe ia niste rrëmujës nga e para".
George Panu rrëfen për leximin e novelës „I mjeri Dionis" (Sărmanul Dionis), tek shoqata Junimea, kur poetit i terhiqet vëmendja
se përshkrimi i një qyteze nuk përputhej me të vërtetën historike: "Eminesku ngriti supet dhe vazhdoi leximin. Ç’i
hynin atij në punë të vërtetat historike?! Ai asnjëherë nuk qe interesuar për
to; ai gjithmonë ka pasur besimin se njerëzimi dhe rumunët kishin jetuar ashtu,
siç e përfytyronte ai, jo siç kishin jetuar në realitet. Mendja e Emineskut ka
qenë e paaftë për të kuptuar ndonjëherë një të vërtetë që nuk pranohej në
sistemin e besimeve të tij dhe që nuk do t’i lejonte ndonjërën nga manitë e
tij, qoftë kjo filozofike, qoftë historike".
Nicolai Andriescu Bogdan sjell disa hollësi të
mbamendshme nga koha kur Eminesku punonte sufler: „Shpesh pëshpëriste nga kafazi, i
veshur me kostume të sajuar prej një rrobe e Luigjit IV, pantallona të mufatura
të tipit Henriku IV dhe kapela ushtarake prej kartoni të ngjyera me llak të
artë (…) sepse trupa kishte gjithmonë pak artistë dhe shpesh jo vetëm sufleri
thirrej të plotësonte numrin e personazheve, po gjer edhe berberi, ndonjëherë
edhe zjarrfikësit, që shndërroheshin në s’di ç’lordë a baronë të pjesëve
romantike".
[Përzgjedhur
nga shtypi kulturor rumun]