Fjala e mbajtur nga shkrimtari Arian Leka me
rastin e marrjes së Çmimit "Skeptri Letrar", Shkup, qershor 2019
Atëherë kur, sipas babait,
kisha arritur moshën e duhur për të mbajtur në kyçin e dorës një orë të gjallë - siç babai quante vetëm orët
me kurdisje - ai më dhuroi një Zeppelin.
Ishte mekanike. Nga ato që, për t’i
dalluar nga orët vetëkurdisëse apo elektronike, i quajmë sahatë. Kishte një fushë me ngjyrë argjendi. Numra të dukshëm, ku 12
dhe 6 vërtet mungonte, por data dallohej mirë. Thua se e vetmja gjë e rëndësishme brenda asaj hapësire të
përsosur rrethore ishte data.
Nuk e bleu. Thjesht e hoqi nga
kyçi i dorës së tij dhe ma dha. E vendosa në pulsin tim.
Prej vitesh jam përpjekur të
kuptoj domethënien e atyre pak fjalëve që tha, në çastin kur orën
e tij e la në dorën time. Foli me zë aq të ulët, sa duhet t’i merrja vetë me
mend se për çfarë bëhej fjalë:
- Si Zeppelin!
Kaq!
- Si jeton Zeppelini? pyeta, sikur
Zeppelini të mos ishte një orë dore me akrepa, por ndonjë pelikan me krahë të rëndë metali.
Babai më vështroi, por nuk
foli. Çfarë kishte për të më dhënë ma
kishte dhënë. Dhe çfarë kishte për të më thënë ma kishte thënë. Siç dinte ai. Pa
shumë fjalë.
Kalimi nga zemra e tim eti, që sot nuk rreh më, tek
zembereku i Zeppelinit, që vazhdon të
punojë për bukuri, duket si fluturim drejt romantizmit mekanik.
Por gjithë sa kam kuptuar deri më sot nga heshtja që pllakosi kur im atë më
dhuroi atë matës kohe - orën e vet të fundit / orën time të parë - mund të
përmblidhet me fjalët, që i shkonin përshtat:
- Lartësohu! Ngrihu! Kapi lartësitë. Bëj ç’ke për të bërë, por pa zhurmë. Dhe
mos ia lodh kokën njeriu me fjalë.
Por a mundem që, nisur nga kjo epikë e përkorjes, ta shpreh
mirënjohjen përmes fjaleve që nuk
bëjnë zhurmë? A mund t’ua them pa fjalë të bujshme se jam i
gëzuar që ndodhem këtu dhe që
e ndaj këtë çast vlerësimi me ju? A mundem ta shpreh pa fjalë të mëdha përzemërsinë për nderin që juria më ka bërë, duke i dhënë krijimtarisë
sime çmimin ndërkombëtar “Skeptri” poetik.
Shpjegohem disi po të them se kam lindur në vitin
1966, si
pjesë e atij brezi, të cilit i mësonin ta shprehte mirënjohjen me vepra, jo me
fjalë. Ky
modelim i të shprehurit të kënaqësisë pa fjalë të zhurmshme krijon në kujtesën
time një baticë, e cila përpiqet të fshijë gjurmët e atij fëmije, që i lidh
përherë kujtmet me emrin e një qytet mijëvjeçar, si Durrësi, me historinë, me njerëzit dhe
me detin e tij. Çfarë ndodhi një vit pas lindjes sime? Viti 1967 - ateizmi. Viti 1968 -
dalja nga Traktati i Varshavës dhe fillimi i izolimit, i mbylljes ndaj prej botës që
fillonte nga deti që fillonte nga deti që m’u gjend përballë.
Njeriu e kupton me vonesë se peizazhi përballë ndikon fort tek
ai. Në rastin tim peizazhi përballë ishte deti. Deti u bë korniza edhe peizazhi brenda saj, por
shtetet, sidomos ato me fytyrë toralitare, kujdesen për kornizën, jo për
peizazhin brenda saj. Ndaj deti për
mua merrte gjithmonë formën e tejqyrës
që afron pamjet. Ajo që pashë nga
ky zmadhim nuk ishte ajo që do kisha dashur të kisha parë.
Deti im nuk ishte i bukuri, të cilit poetët i thurnin vargje dhe prozatorët e përshkruar si hapësirë lirie. Deti im ishte ndryshe. Gjuha shqipe është e pasur me fjalë që shenjojnë emra me llojet e valëve, por
deti i fëmijërisë sime dukej se nuk ishte i zoti të prodhonte dallgë të
fuqishme dhe të mëdha. Vetëm valë, dallgëzime dhe
sulavëza mund të krijonte ai.
Michel Foucault gjykon rreptë, por drejtë, kur shkruan se në qytetërimet pa anije, ëndrrat
thahen, spiunazhi zë vendin e aventurës dhe policia merr rolin e piratëve. I tillë ngjante deti i
fëmijërisë sime. I
nënshtruar. Det kokulur dhe fajtor. Det i shfrytëzuar deri në palcë. Det që punonte
me tre turne, si prindërit, për të sjellë pak më shumë mirëqenie e gëzim në shtëpi.
Prej të njëjtit det kishin
mbërritur edhe armiqtë.
Ndaj ishte rrethuar me tela
gjembash dhe ruhej me ushtarë, sikur
deti të ishte kazermë apo repart
ushtarak.
Kujtoj një video të Pink Floyd, Louder
than Words, ku shfaqet një popull të cilit i ka humbur deti. Mes atij
populli gjendet edhe një fëmijë. Mbi letrër prindërit i kanë pikturuar një hartë, brenda të cilës duket
edhe një pellg me ngjyrë blu. Ngjason me Mesdheun. Mare Nostrum – shdërruar
në Mare Mortum nga emingantët e mbytur. Fëmija
zbraz mbi pellgun e pikturuar një grusht me kripë, që pellgu të bëhet i hidhur
si lotët që derdhëm për të mbyturit.
Mbi këtë det, mbi detin e sajuar mbi letër, fëmia lëshon një anije prej bukëpeshku
dhe fillon të imitojë lundrimin: aventurën që i ka munguar në jetë. Fëmija që i ka humbur deti jam
unë. Ndaj shkruaj për të dhe, sa herë që e kam gjetur, e tregoj, duke e
vendosur mbi hartën time.
Mbetej pra, ta rikrijoja si hapësirë lirie detin tim të brendshëm. Një det për vete, për
paraardhësit, për pasardhësit dhe për të ngjashmit e mi. Një det pengesë, por
edhe një det mundësish.
Prej këtej, nisur nga vetja, për të mbërritur drejt fatit të
vendit tim, mund të them se asnjë kulture tjetër detare në Evropë, veç kulturës
shqiptare, nuk i është vënë aq shumë në pikëpyetje dhe madje mohuar marrëdhënia
me detin.
Ja pse kujtimet
për
këtë det të kyçur,
sidomos kujtimet që nuk bëjnë zhurmë, vrasin njëlloj si arma me silenciator,
duke të
krijuar njëkohësisht ndjenjën e
fajit edhe pa qenë fajtor.
Kur më dhuroi Zeppelinin
e tij të dorës im atë ndoshta nuk e ka ditur se Lasgush Poradeci, ky poet i
mrekullueshëm shqiptar nga bregu përballë liqenit tonë të përbashkët, mendonte se
poeti mban përgjegjësi për gjithçka që ndodh. Ndaj edhe pyetjes se përse shkruaj i jam
përgjigjur shkurt: shkruaj ngaqë nuk kam kujtesë të mirë; se e shkruara e mbron
asgjësimin e kujtesës, duke e ruajtur njëkohësisht edhe nga manipulimi. Nuk dua
që të tjerët t’i harrojnë, sidomos disa nga pamjet që pashë në kohën kur fëmia
bëhet njeri.
Dhe një nga kujtimet e pashlyeshme
të asaj kohe lidhet me mungesën e lirisë. Ishin të burgosurit. U shfaqën befas në
mes të lagjes ku banoja me familjen, kur unë isha ende 7 vjeçar. I pashë kur
hëngrën ushqim. Kërkuan ujë. U dhamë. Pastaj u kthyen për të vazhduar punën,
duke kontrolluar se mos kishin plumbçat që tregonin drejtësinë e murit luajtur
vendit.
Me ato mjete ata sajuan banjat,
ndanë dhomat e gjumit nga dhomat e ndenjes, ku ne dhe fqinjët e ardhshëm do
uleshin për të parë në ekran lajmet me fitore, me armiq dhe me tradhtarë të
atdheut dhe të shtetit.
Nga të rriturit dëgjova se ata
njerëz kishin rënë. Procesi ishte besueshëm dhe i njëkohshëm. Ata kishin rënë
në burg. Unë kisha rënë në mësime. Kisha rënë për herë të parë edhe në dashuri. Shkruaj që ta rifitoj çdo
ditë lirinë.
Ndaj edhe mes tallazitjesh të tilla brenda kujtimeve Skeptri poetik i sotëm më bëhet i afërt
me trifurkun e zotit të detrave, Poseidonit, i cili në mitologjinë detare të shqiptarëve
njihet si Redon.
Me atë skeptër tridhëmbësh zoti i detit krijoi kalin, që nuk
ngjan aspak me kuajt e ngrirë të shesheve dhe parqeve, por kalin si simbol
universal i shpirtit të lirë, i çlirimit dhe i rendjes drejt lirisë.
Veçse ende nuk di se si imazhet e
kujtimeve të tilla, së bashku me kujtimin e një biblioteke brenda barkut të një
anijeje, u shndërruan në poezitë që ju keni sot në duar, si pjesë e këtij libër
të mrekullueshëm, ku dy poetë rrinë përballë si totemet e gdhendura në Skepër. Më
shumë sesa me autoritetin apo sundimin, simbolikën e veçantë të një skeptri
poetik dua ta lidh me zgjerimit të vetëdijes dhe pranimin e Tjetrit në Ballkan.
Kujtoj gjithashtu edhe ditën kur
mora lajmin se isha shpallur fitues i këtij çmimi plot domethënie për jetën time
personale dhe krijuese. Ndjesia e parë lidhej me nevojën për ta ndarë me dikë Tjetër
këtë lajm.
Ardhur nga fate tragjike, popujt në
Ballkan krijuan mendësinë se vetëm dhimbja dhe brenga janë të rënda dhe duan miq
dhe dashamirë për ta mbajtur.
Por ndryshe nga sa besohet, gëzimi
peshon. Gëzimi duhet ndarë në pjesë të vogla. Gëzimi duhet ndarë me ata që gëzojnë për Tjetrin, të panjohurin, të huajin, por
duhet ndarë sidomos me ata që nuk kanë ditur të gëzojnë për Tjetrin. Gëzimi duhet ndarë me vëllezër
të besimit se Bukuria mundet ta shpëtojë botën, siç besonte Dostojevski.
Ndaj edhe unë sot jam thellësisht
mirënjohës ndaj fjalëve vlerësuese që shkrimtari i shquar, Akademiku Luan
Starova shprehu ndaj poezisë sime. E ndaj këtë kënaqësi me Robert Alagjozovskin, mikun
dhe botuesin tim të parë në maqedonisht, me Mirjana Jasharin, dhe përkthyesin e librit të botuar
enkas për këtë rast, Resul Shabanin. Ky skeptër i përket gjithashtu gjuhës
shqipe dhe poezisë shqiptare.
Shpreh nderim ndaj Lidhjes së
Shkrimtarëve të Maqedonisë së Veriut, por veçanë ndaj Jurisë që, pa më njohur
në rrugë të tjera, veç njohjes së poezisë, patën mirësinë të përzgjidhnin krijimtarisë
time mes krijimtarisë së poetëve të tjerë po aq të çmuar.
Në fund, si formë lutjeje, sjell
nëpër mend një dialog nga eposi ballkanik, ku njëri nga heronjtë e përbashkër kulturorë,
lutet që fitorja e tij të mos ketë “lënduar” ndonjë më të mirë se vetë ai.
Për ta mbyllur me fjalë që nuk
bëjnë zhurmë, siç do pëlqente babai, njeriu që më dhuroi një Zeppelin jo fluturues, perifrazoj lirisht
vargun e poetit të Rilindjes letrare shqiptare, Naim Frashëri, kur shkruan:
Tani jam në mesin tuaj – mos më merrni për një Tjetër, për të huaj! Përmes këtij libri dhe falë lexuesit, do të
kem mundësinë të qëndroj pak më gjatë dhe të kthehem pak më shpesh këtu.
Faleminderit!