Ai që kish njëlloj të ndritshme edhe praninë, edhe mungesën... (Dhimitër Xhuvani)

U nda sot nga jeta një nga ata shumë të rrallët shkrimtarë, bij e mishërime të mirësisë, saqë nuk do të përdhosja asgjë po të thoja “u nda sot nga vdekja”. Sepse vdekje është kaherë zia e mllefet që rrijnë mbi, nëpër e nën të ashtuquajturën jetë letrare. Lindur në Pogradec në vitin 1934, vit kur thuhet se mori flakë arkivi i qytetit, Dhimtër Xhuvani u bë një nga ata njerëz që e kanë njëlloj të ndritshme edhe praninë, edhe mungesën, dhe të cilët, për fat të keq, detyrojnë t’ua kujtosh të mirat që kanë bërë vetëm pasi ikin së këtejmi. Në vitin e largët 1987, erdhi në shtëpinë tonë dhe lexoi disa tregime që i pata lënë i drithëruar në tryezën e punës. Nuk arrita ta takoja, por shënimi i tij në një copëz letre, “prozë e poezi, Lasgush e Pasko bashkë” e më pas paraqitja që më bëri në faqet e gazetës “Drita”, më ndihmuan tejmase që të mposht heshtjen zyrtare, pamundësitë për të botuar dhe këshillat vrastare të të paftuarve.

Eshte bërë gati ves që, tek përshkruan vdekjen e dikujt me emër, autori të lavdojë tërthorazi anë të vetat që pandeh se nuk çmohen sa duhet. Mirpo rasti Dhimitër Xhuvani i dëbon vetiu të gjitha hamendjet, me atë vetmi të jashtëzakonshme të mirësisë, ku u ngujua e vigjëloi për gjysmëshekulli me radhë, si te kryet e një shoqërie që as rron, as vdes, por humb gjithsesi mëshirën e mirëkuptimin ndaj shpitrave të zgjedhur.

Dhimitër Xhuvani e ndoqi krijimtarinë time në heshtje, nga larg, duke më thënë disa fjalë falenderimi (kulmi!), në të vetmen kafe që pimë në shtëpinë e tij diku pranë Pastiçeri Florës, në vjeshtën e 1988-ës, dhe u rishfaq në vitin 2000, kur “Onufri” i bëri një përurim romanit tim “Lumenjtë e Saharasë”. Para se të hynim në sallë, më tha diçka lidhur me letërsinë që shpesh bëhet më mirë jashtë, se sa brenda, dhe ai kumt m‘u duk dyfish më i hidhur ngaqë më vinte prej një shkrimtari që s’mund të kishte hasmër, ziliqarë, shpifarakë e dështakë të çartur nga logoreja. Përndryshe, “vishemi me rrobat e të vdekurve të huaj, mbathim këpucët e tyre…” Farefis i afërt nga ana e nënës, mik i hershëm me tim atë, Xhuvani mbeti njëfarë miti i vuajtjes së pamerituar në bisedat e fëminisë sime. Nuk pati rast kur ngulmova të bëhem shkrimtar e kur fati i rëndë i Taqos, të cilin një libër i vetëm, “Tuneli”, desh e pat degdisur në skëterrë, m’u soll si arsye bindëse për të hequr dorë.

E takova sërish vjet, në të tjera hapësira, përmes filmit “I dashur armik”, shkruar bashkë me të birin, regjisorin e shquar Gjergj Xhuvani, një kryevepër e padiskutueshme dhe vegimtare për shpirtin e thellë, atë të pashitshmin, e shqiptarisë. Vështirë t’i ketë njohur tjetërkush më mirë ato thellësi shpirti ku historia nuk është veçse një lojë teatri, që rëndom, për shkak të mendjengushtësisë e ateizmit, mbyllet me gjak e gjëma, teksa duhet të kulmojë vetëm me atë humor ku secili prej nesh, pavarësisht nga bindjet, kahjet, synimet etj, gjen tek tjetri, tek vëllai a sivëllai copëza nga fatkeqesia a pafuqitë e veta fatnore.

Më duket një pleonazmë t’i mbyll këta rreshta me shprehjen “Të qoftë dheu i lehtë”, sepse i ndritshmi Dhimitër Xhuvani, me paqen që shpërndante, me talentin e lindur, me librat dhe mençurinë, me njerzillëkun dhe shpirtin e tij qehlibar, ua bëri më të pranueshëm ajrin të gjallëve, më të këndshme letrën e bardhë gërmave, dhe më të lehtë dheun atyre që kanë ndërruar tashmë jetë, ose vdekje. Pa përmendur ata që kanë ndërruar vend prej kohësh dhe të cilët një ikje si e Dhimitër Xhuvanit i afron më dhimbsurisht me të ritë e viteve të shqipes.

Bukuresht, 19 tetor 2009