AURA CHRISTI
(Rumani)
Aura Christi u lind më 12 janar 1967 në Kishinjev (Moldavi). Ka mbaruar Liceun teorik rumuno-francez “G. Asahi” (1984) dhe Fakultetin e Gazetarisë në Universitetin Shtetëror të kryeqytetit të Moldavisë (1990). Ka filluar të botojë më 1983. Më 1988 u caktua redaktore në revistën Rinia e Moldavisë (Tineretul Moldovei), ndërsa më 1991 u bë kryeredaktore e revistës kulturore Galaksia Gutenberg (Galaxia Gutenberg).
Më 1993 largohet nga Kishinjevi për në Bukuresht. Aty punoi fillimisht si redaktore rubrike në revistën Bashkëkohësi. Ideja Evropiane (Contemporanul. Ideea Europeană); në vitet 1999-2001 u emërua zëvendëskryeredaktore, ndërsa nga viti 2002 është kryeredaktore e revistës së lartpërmendur. Së bashku me Andrej Potlogun, në tetor 2003 themeloi Fondacionin Kulturor Ideja Evropiane dhe Shtëpinë Botuese Ideja Evropiane, ndërsa më 2005 – Grupin Ideja Evropiane & EuroPress.
Ka botuar në revista të mirënjohura në Rumani, Francë, Gjermani, Belgjikë, Itali, Suedi, Rusi, SH.B.A.. Krijime të saj janë përfshirë në antologji të botuara në Francë, Suedi, Rumani, SH.B.A., Gjermani, Rusi, Republikën e Moldavisë, Belgjikë. Është antare e Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe e PEN-klubit.
Vëllime poetike: Nga ana tjetër e hijes, 1993; KundërMeje, 1995; Ceremonia e Verbimit, 1996; Lugina e Mbretërve, 1996; Mos më prek, antologji, 1997, 1999; Muri i fundit, 1999; Zambakët perandorakë, antologji, 1999; Elegji Veriore, 2002; Libri i joshjes, antologji, 2003.
Libra me ese: Copëza qënieje, 1998; Labirinti i mërgimit, 2000, 2005; Shpati tjetër, 2005; Ushtrime fati, 2007; Feja e të gjallit, 2007; Tri mijë shënja, 2007
Romane: tetralogjia Shqiponja nate: Skulptori, vëll. I, 2001, 2004; Nata e të huajit, vëll. II, 2004; Lojrat e mëdha, vëll. III, 2006; Dëbora e qëngjave, vëll. IV, 2007.
Libra publicistikë: Gostia e gërmave; Dialogje me…, 2006
Përkthime: Anna Ahmatova, Poezi dhe fat, 2001; Valerij Voroncov, Rumania, 2003
Përgatitje dhe përkujdesje botimesh: Romani rumun në kolokiume, 2002; Nicolae Breban · 70, 2004; Çështja hebraike, 2006; Ion Ianoshi - 80 (në bashkëpunim me Aleksandru Stefaneskun)
Libra të botuar jashtë shtetit: Geflüster/Pëshpëritja,vjersha, 2002 (Shtëpia Botuese Dionysos, përkthyer nga Christian Schenk, Gjermani); Elegien aus der Kälteëlegji nga sfera e të ftohtit, vjersha, 2008 (Shtëpia Botuese Pop Verlag, përkthyer nga Edith Konradt, Gjermani)
Çmime letrare: Çmimi për poezi i Ministrisë së Kulturës së Rumanisë, 1993; Çmimi për poezi i Akademisë Rumune, 1996; Çmimi për poezi i Bashkimit të Shrimtarëve dhe i Shtëpisë Botuese Vinea, 1997; Çmimi për ese i Bashkimit të Shkrimtarëve të Moldavisë, 1998; Çmimi për poezi „Jon Shiugariu”, 1999; Çmimi për roman i revistës Tomis dhe i Degës së Dobruxhës të Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë, 2001; Çmimi për poezi i revistës Antares, 2003; Çmimi për roman i revistës Kuvendime letrare (Convorbiri literare), 2004; Çmimi „Autori i vitit” (Shoqata e Botimeve Letrare dhe e Shtëpive Botuese të Rumanisë, 2007).
(Rumani)
Aura Christi u lind më 12 janar 1967 në Kishinjev (Moldavi). Ka mbaruar Liceun teorik rumuno-francez “G. Asahi” (1984) dhe Fakultetin e Gazetarisë në Universitetin Shtetëror të kryeqytetit të Moldavisë (1990). Ka filluar të botojë më 1983. Më 1988 u caktua redaktore në revistën Rinia e Moldavisë (Tineretul Moldovei), ndërsa më 1991 u bë kryeredaktore e revistës kulturore Galaksia Gutenberg (Galaxia Gutenberg).
Më 1993 largohet nga Kishinjevi për në Bukuresht. Aty punoi fillimisht si redaktore rubrike në revistën Bashkëkohësi. Ideja Evropiane (Contemporanul. Ideea Europeană); në vitet 1999-2001 u emërua zëvendëskryeredaktore, ndërsa nga viti 2002 është kryeredaktore e revistës së lartpërmendur. Së bashku me Andrej Potlogun, në tetor 2003 themeloi Fondacionin Kulturor Ideja Evropiane dhe Shtëpinë Botuese Ideja Evropiane, ndërsa më 2005 – Grupin Ideja Evropiane & EuroPress.
Ka botuar në revista të mirënjohura në Rumani, Francë, Gjermani, Belgjikë, Itali, Suedi, Rusi, SH.B.A.. Krijime të saj janë përfshirë në antologji të botuara në Francë, Suedi, Rumani, SH.B.A., Gjermani, Rusi, Republikën e Moldavisë, Belgjikë. Është antare e Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe e PEN-klubit.
Vëllime poetike: Nga ana tjetër e hijes, 1993; KundërMeje, 1995; Ceremonia e Verbimit, 1996; Lugina e Mbretërve, 1996; Mos më prek, antologji, 1997, 1999; Muri i fundit, 1999; Zambakët perandorakë, antologji, 1999; Elegji Veriore, 2002; Libri i joshjes, antologji, 2003.
Libra me ese: Copëza qënieje, 1998; Labirinti i mërgimit, 2000, 2005; Shpati tjetër, 2005; Ushtrime fati, 2007; Feja e të gjallit, 2007; Tri mijë shënja, 2007
Romane: tetralogjia Shqiponja nate: Skulptori, vëll. I, 2001, 2004; Nata e të huajit, vëll. II, 2004; Lojrat e mëdha, vëll. III, 2006; Dëbora e qëngjave, vëll. IV, 2007.
Libra publicistikë: Gostia e gërmave; Dialogje me…, 2006
Përkthime: Anna Ahmatova, Poezi dhe fat, 2001; Valerij Voroncov, Rumania, 2003
Përgatitje dhe përkujdesje botimesh: Romani rumun në kolokiume, 2002; Nicolae Breban · 70, 2004; Çështja hebraike, 2006; Ion Ianoshi - 80 (në bashkëpunim me Aleksandru Stefaneskun)
Libra të botuar jashtë shtetit: Geflüster/Pëshpëritja,vjersha, 2002 (Shtëpia Botuese Dionysos, përkthyer nga Christian Schenk, Gjermani); Elegien aus der Kälteëlegji nga sfera e të ftohtit, vjersha, 2008 (Shtëpia Botuese Pop Verlag, përkthyer nga Edith Konradt, Gjermani)
Çmime letrare: Çmimi për poezi i Ministrisë së Kulturës së Rumanisë, 1993; Çmimi për poezi i Akademisë Rumune, 1996; Çmimi për poezi i Bashkimit të Shrimtarëve dhe i Shtëpisë Botuese Vinea, 1997; Çmimi për ese i Bashkimit të Shkrimtarëve të Moldavisë, 1998; Çmimi për poezi „Jon Shiugariu”, 1999; Çmimi për roman i revistës Tomis dhe i Degës së Dobruxhës të Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë, 2001; Çmimi për poezi i revistës Antares, 2003; Çmimi për roman i revistës Kuvendime letrare (Convorbiri literare), 2004; Çmimi „Autori i vitit” (Shoqata e Botimeve Letrare dhe e Shtëpive Botuese të Rumanisë, 2007).
elegjia e parë. tempullarët.
Odë mungesës
(Odă absenţei)
(në metër antik)
Sot sundoj perandori, kontinente.
Dhe, i dehur nga jeta, frymën time e flak
Në themelin e botës, të rritur nga
Buzëqeshja e një foshnje.
Dhe kurmin tim e ndjek, të zbrazur nga vetë
vetja, duke lavduar zbrazëtinë e madhështores, të ftohtin e hirtë,
ku mund t'i ngjajmë vetes
sonë, të sëmurë.
Të sëmurë nga fryma, nga mungesat e mëdha
Që punojnë tek ne, në minerale,
Të sëmurë nga kohërat, që shekujt bashkojnë –
Nga tjetërsimi...
Sot sundoj perandori, kontinente.
Ndërsa nesër do t'i nguc të gjitha në një pikë.
Si në një piramidë mbyllem
në kurmin tim të hallakatur.
Gërmuqem gjithnjë e më thellë, në mjegull,
në terrin e trashë, me yje të pambaruar.
Dhe tërheq drynat e rri me askënd -
I dehur nga një mungesë.
Tempullari
(Templierul)
Askush nuk e ka parë në gjumë ndonjëherë.
Në gjumë sytë tanë janë të huazuar
prore nga dikush, i pakapshëm në asnjë mënyrë, i pakuptueshëm.
Nuk e kam hamendësuar, nuk e kam ëndërruar, nuk e kam menduar
as syhapur.
E, megjithatë, megjithatë, diçka e pashqueshme,
që na e ve në lëvizje gjakun e krejt qënies,
diçka e padukshme, e pashijueshme,
e kudondodhur gjer në tirani,
diçka që na e mban shpirtin gjallë
në një Apokalips të amëshuar e në lindje e sipër,
diçka që na bën të ndjehemi të etur për absoluten,
e di, e nuhat deri në
imtësitë më të vështira për t'u shpërfillur:
si paraqitet, ku ndodhet, sa zgjat,
nga vjen dhe çfarë ndodhish të
zotërisë së tij na bëjnë të shpërthejmë caqet.
Ai zgjat gjithë kohën, gabon pandryshueshëm duke u endur
nëpër barishte, helme, shpirtra, perandori
– i padukshëm e i pranishëm deri në manì.
Askush nuk ia del mbanë t'ia përmbysë sundimin,
sidoqë këtë e bëjnë në kor, të gjithë, tërë kohën:
ia gërryejnë fronin nga rrënjët, e njollosin,
e godasin me qese plot me mbeturina,
me plehra, me fyerje,
e me fjalë pa kurrfarë kuptimi.
Kështu na sheh Ai: si ndoca trajta të zbrazta pa domethënie –
trupa që presin të mbushen me një Përmbajtje tjetër,
vetëqënie që I kundërvihen, duke luftuar të mbeten po ato,
duke bërë çmos që të mos vonohen
mbi një vijë pluskimi të mesme...
Derisa e dëgjojmë, fillimisht zbehtë, si ndonjë jehonë
e një tjetër jehone, si ndonjë ngjarje
që ka mbërritur tek ne nga ne vetë,
nga një jetë e mundshme...
Jo, Ai nuk është kënga, por eshtra e avullt
nga e cila lindet ky – pa dëshmitarë,
prej mijra vjetësh, në një vetmi të tmerrshme,
që mbështet boshtin e botës
e të gjitha jetët, gjithaq.
Jo. Ai nuk mund të jetë vetëm E Vërteta dhe Jeta dhe Udha,
megjithse shpesh ve maskën e këtyre nocioneve,
në gostitë e të cilave hamë,
dashurojmë e bëjmë gjithçka kemi në dorë
që të harrojmë, të vdesim, të rrokullisemi,
të jemi këtu më shumë se sa mund të ishim gjetiu.
Jemi, sepse Ai dëshiron që të jemi.
Jemi, ngaqë në përfytyrimin e Tij
të jesh do të thotë të njohësh një cak të kapërcyer prej Tij
përmes nesh, – tutkunë, të hallakatur, të dënuar, –
përmes Tij, i vërteti, duke huazuar
nganjëherë maskën e gënjeshtrës,
është tërë kohën,
shpërthen caqet,
dashuron me tërë fuqinë,
dhe kudo nga tmerri,
na zgjedh sipas kriteresh që vetëm Ai i njeh,
e, duke u hedhur nën shënjën e Apokalipsit të ndërtuar
në lindje e sipër, na mbush me një tjetër Përmbajtje.
Po. Na rijep neve vetë.
Është ligji i Tij prej Tempullari i Tempullarëve.
Është një marrëveshje e shënjtë, e lidhur me ata që i zgjedh
në Mungesën e Tij të amëshuar, dëshmitarët e së cilës, prej mijëvjetshash jemi ne.
Sidoqë askush, – as poetët, as mbretërit e dashur
nga populli i tyre, – nuk e kanë parë
qoftë edhe vetëm një herë.
Vetëm në gjumë, mbase
një herë në njëqind vjet, kanë ndjerë diçka
si një fllad që vjen nga I Madhi I Panjohur i përjetshëm,
diçka si jehonë e shurdhët dhe e kthjelltë,
si një fillim tjetërsimi
i tjetërsimit më të thellë.
Po. Edhe ka të ngjarë. Mbase…
(Templierul)
Askush nuk e ka parë në gjumë ndonjëherë.
Në gjumë sytë tanë janë të huazuar
prore nga dikush, i pakapshëm në asnjë mënyrë, i pakuptueshëm.
Nuk e kam hamendësuar, nuk e kam ëndërruar, nuk e kam menduar
as syhapur.
E, megjithatë, megjithatë, diçka e pashqueshme,
që na e ve në lëvizje gjakun e krejt qënies,
diçka e padukshme, e pashijueshme,
e kudondodhur gjer në tirani,
diçka që na e mban shpirtin gjallë
në një Apokalips të amëshuar e në lindje e sipër,
diçka që na bën të ndjehemi të etur për absoluten,
e di, e nuhat deri në
imtësitë më të vështira për t'u shpërfillur:
si paraqitet, ku ndodhet, sa zgjat,
nga vjen dhe çfarë ndodhish të
zotërisë së tij na bëjnë të shpërthejmë caqet.
Ai zgjat gjithë kohën, gabon pandryshueshëm duke u endur
nëpër barishte, helme, shpirtra, perandori
– i padukshëm e i pranishëm deri në manì.
Askush nuk ia del mbanë t'ia përmbysë sundimin,
sidoqë këtë e bëjnë në kor, të gjithë, tërë kohën:
ia gërryejnë fronin nga rrënjët, e njollosin,
e godasin me qese plot me mbeturina,
me plehra, me fyerje,
e me fjalë pa kurrfarë kuptimi.
Kështu na sheh Ai: si ndoca trajta të zbrazta pa domethënie –
trupa që presin të mbushen me një Përmbajtje tjetër,
vetëqënie që I kundërvihen, duke luftuar të mbeten po ato,
duke bërë çmos që të mos vonohen
mbi një vijë pluskimi të mesme...
Derisa e dëgjojmë, fillimisht zbehtë, si ndonjë jehonë
e një tjetër jehone, si ndonjë ngjarje
që ka mbërritur tek ne nga ne vetë,
nga një jetë e mundshme...
Jo, Ai nuk është kënga, por eshtra e avullt
nga e cila lindet ky – pa dëshmitarë,
prej mijra vjetësh, në një vetmi të tmerrshme,
që mbështet boshtin e botës
e të gjitha jetët, gjithaq.
Jo. Ai nuk mund të jetë vetëm E Vërteta dhe Jeta dhe Udha,
megjithse shpesh ve maskën e këtyre nocioneve,
në gostitë e të cilave hamë,
dashurojmë e bëjmë gjithçka kemi në dorë
që të harrojmë, të vdesim, të rrokullisemi,
të jemi këtu më shumë se sa mund të ishim gjetiu.
Jemi, sepse Ai dëshiron që të jemi.
Jemi, ngaqë në përfytyrimin e Tij
të jesh do të thotë të njohësh një cak të kapërcyer prej Tij
përmes nesh, – tutkunë, të hallakatur, të dënuar, –
përmes Tij, i vërteti, duke huazuar
nganjëherë maskën e gënjeshtrës,
është tërë kohën,
shpërthen caqet,
dashuron me tërë fuqinë,
dhe kudo nga tmerri,
na zgjedh sipas kriteresh që vetëm Ai i njeh,
e, duke u hedhur nën shënjën e Apokalipsit të ndërtuar
në lindje e sipër, na mbush me një tjetër Përmbajtje.
Po. Na rijep neve vetë.
Është ligji i Tij prej Tempullari i Tempullarëve.
Është një marrëveshje e shënjtë, e lidhur me ata që i zgjedh
në Mungesën e Tij të amëshuar, dëshmitarët e së cilës, prej mijëvjetshash jemi ne.
Sidoqë askush, – as poetët, as mbretërit e dashur
nga populli i tyre, – nuk e kanë parë
qoftë edhe vetëm një herë.
Vetëm në gjumë, mbase
një herë në njëqind vjet, kanë ndjerë diçka
si një fllad që vjen nga I Madhi I Panjohur i përjetshëm,
diçka si jehonë e shurdhët dhe e kthjelltë,
si një fillim tjetërsimi
i tjetërsimit më të thellë.
Po. Edhe ka të ngjarë. Mbase…
Sfera
(Sfere)
(në metër antik)
Çfarë dritë e mallëngjyer na e pi
vrrullshëm nga mushkëritë ajrin e rëndë
dhe na mban në thelb të saj, duke na i tërmetuar
rrënjët?
Të vetëm jemi në okeanuset e kthyera
të mosgjësë, si Poseidon [1]
përballë uraganeve në detin
mospërfillës.
Vetëm një mall për të mbetur na mban
mes të gjallëve, si rastësisht.
Midis kryqesh shohim dritën në rënie,
duke prekur vdekjen.
Hijet na udhojnë, të paturbulluara,
Shpirtrat tanë rrjedhin drejt së ardhmes
si legjendat e lashtësisë së gjallë ...
Të njëjtët jemi.
Dikur, të shkëputur nga trupi, – sfera tmerri, –
përmes dritës në ethe njësoj do të pluskojmë:
të rinj, larg mendimeve,
të ditës e të natës, hi…
(Sfere)
(në metër antik)
Çfarë dritë e mallëngjyer na e pi
vrrullshëm nga mushkëritë ajrin e rëndë
dhe na mban në thelb të saj, duke na i tërmetuar
rrënjët?
Të vetëm jemi në okeanuset e kthyera
të mosgjësë, si Poseidon [1]
përballë uraganeve në detin
mospërfillës.
Vetëm një mall për të mbetur na mban
mes të gjallëve, si rastësisht.
Midis kryqesh shohim dritën në rënie,
duke prekur vdekjen.
Hijet na udhojnë, të paturbulluara,
Shpirtrat tanë rrjedhin drejt së ardhmes
si legjendat e lashtësisë së gjallë ...
Të njëjtët jemi.
Dikur, të shkëputur nga trupi, – sfera tmerri, –
përmes dritës në ethe njësoj do të pluskojmë:
të rinj, larg mendimeve,
të ditës e të natës, hi…
Lëvdatë për askënd
(Laudă pentru nimeni)
(në metër antik)
Mbetje qënieje, të përplasura në natë
Nga kurrkush. Ajër i qarë, me fytyrë të çarë.
Qiell i ngrysur nga shiu. Ndërtesa prej betoni.
Sërish vjen askush.
Xhame të çikura nga flatra me kthetra.
Zodiaku i frikës së plumbtë fillon rrallë.
Ai që më flak në qënie, i huaj
do të më mbetet.
Në sallon vjen e ftohta, vjen tmerri.
Për këtë do t'ia vlente një frymë.
Vjen askush, hape qiellin dhe një
Frazë prej Shopeni[2].
(Laudă pentru nimeni)
(në metër antik)
Mbetje qënieje, të përplasura në natë
Nga kurrkush. Ajër i qarë, me fytyrë të çarë.
Qiell i ngrysur nga shiu. Ndërtesa prej betoni.
Sërish vjen askush.
Xhame të çikura nga flatra me kthetra.
Zodiaku i frikës së plumbtë fillon rrallë.
Ai që më flak në qënie, i huaj
do të më mbetet.
Në sallon vjen e ftohta, vjen tmerri.
Për këtë do t'ia vlente një frymë.
Vjen askush, hape qiellin dhe një
Frazë prej Shopeni[2].
Thuajsepërrallë
(Qvasibasm)
(în metru antic)
Dhe kam qënë një herë, në perëndim, larg.
Sa e vetmuar mund të ishte drita
në sy, varre... Për cilin do të kisha qënë,
Gjumë i paturbulluar?
Dëgjoja zërin që më huajsonte nga
Unë. Nën qiell të palëvizshëm – monologë, fantazma
Më rikthenin në frymë e në pemë.
Nga mosdija
I jepja pamje dorës, ajër - hapave...
Cili do të ma prishte pluskimin, zërin tim
Pavetor, rrokjet që
Punonin hirin
Nga shpirti?... Thithja të njëjtin ajër
Me askënd, duke dëgjuar si shpaloset
Mbi mua edhe një flatër nga
Dheu djalosh
Që rritej si një çadër e nderë mbi qiell...
Qetësia vërvitej në natyrën
E sendeve, në hapat që më çojnë edhe ksodite
Drejt të njëjtit zë.
elegjia e intrusit të madh, e dyta
(Elegia marelui intrus, a doua)
(Qvasibasm)
(în metru antic)
Dhe kam qënë një herë, në perëndim, larg.
Sa e vetmuar mund të ishte drita
në sy, varre... Për cilin do të kisha qënë,
Gjumë i paturbulluar?
Dëgjoja zërin që më huajsonte nga
Unë. Nën qiell të palëvizshëm – monologë, fantazma
Më rikthenin në frymë e në pemë.
Nga mosdija
I jepja pamje dorës, ajër - hapave...
Cili do të ma prishte pluskimin, zërin tim
Pavetor, rrokjet që
Punonin hirin
Nga shpirti?... Thithja të njëjtin ajër
Me askënd, duke dëgjuar si shpaloset
Mbi mua edhe një flatër nga
Dheu djalosh
Që rritej si një çadër e nderë mbi qiell...
Qetësia vërvitej në natyrën
E sendeve, në hapat që më çojnë edhe ksodite
Drejt të njëjtit zë.
elegjia e intrusit të madh, e dyta
(Elegia marelui intrus, a doua)
Parandjenjë
(Premoniţie)
Përballë: e njëjta dritë
si një buzëqeshje prej hyu të humbur
në më të thellën e largësive.
E njëjta heshtje, që rishpik mungesën,
pas fjalës më të përshtatshme të gjetur.
E njëjta heshtje e gurtë, që parathotë
rikthimin në shtëpi, në un-in e vet,
si në trevë shekullore të pabanuar.
I njëjti ajër i rralluar – lëvdatë
e ashpërsisë së mrekullueshme të të qënit sërish,
si dikur: me trupin e shpirtit
të zhveshur, të turpëruar nga veshjet e tjera –
në të majtë të demonit tepër të dashur
dhe përballë Zotit.
(Premoniţie)
Përballë: e njëjta dritë
si një buzëqeshje prej hyu të humbur
në më të thellën e largësive.
E njëjta heshtje, që rishpik mungesën,
pas fjalës më të përshtatshme të gjetur.
E njëjta heshtje e gurtë, që parathotë
rikthimin në shtëpi, në un-in e vet,
si në trevë shekullore të pabanuar.
I njëjti ajër i rralluar – lëvdatë
e ashpërsisë së mrekullueshme të të qënit sërish,
si dikur: me trupin e shpirtit
të zhveshur, të turpëruar nga veshjet e tjera –
në të majtë të demonit tepër të dashur
dhe përballë Zotit.
Poeti
(Poetul)
Ai e dinte cilët ndër ta ishin të barabartë
me faktin e admirueshëm që të jesh lindur,
sidoqë ata nuk shihnin tek ai përveçse një somnambul,
tjetërherë – një ngjarje muzgore,
një majë ngurruese të tmerreve të natës.
Kurrgjë më shumë.
Flisnin për të çdo ditë
si për një Të Ardhur të Madh
që rastisi në gostinë përkujtimore
të njerëzores, oho të mësejnjerëzores.
Dhe e harronin pothuajse përditë,
se po të mos e harronin, ata do të vdisnin fare.
E njihnin nga leximet në rininë e hershme.
Ishte pikërisht si atëhere, si në libra:
një fëmijë që nuk binte në sy, i urtë, i shtruar
dhe tej mase i gjallë, që, - për një arsye
të paditur nga askush, - i anashkalonte, i dredhonte jetës.
Për të vjersha të pashkruara ishin mali, uji,
elefanti, drurët, lindja e këqyrur nga dreri.
Edhe diçka e paparë, e pamundur të merrej me mend.
U dukej çilimi. Po. Fëmijë tutkun.
Jo hyjni i strukur diku, në trupin e vet të mpakët,
përmes të cilit ai sodiste botën, njëlloj si lindjen e vet.
Ata ishin të gjallë vetëm atëhere kur e mbanin në gojë.
Nga fjalët për të fitonin ekzistencën.
Pastaj, të ngutur, fshiheshin nga vetvetja
në harresë, gjumë, frikë…
Ai e dinte cilët ndër ta ishin të barabartë
me faktin e admirueshëm që të jesh lindur,
Pas tyre, disave, vraponte, vraponte...
Nga gjurmët e lëna prej tij edhe tani
shpërthejnë poema të tjera, të gdhendura nga thika e zmadhimit
në drurë, varre, në syrin e drerit, në baltë.
Cili, o Zot, do ta kish besuar?!
Ç'fillim i madhërishëm!
Ç'fillim...
(Poetul)
Ai e dinte cilët ndër ta ishin të barabartë
me faktin e admirueshëm që të jesh lindur,
sidoqë ata nuk shihnin tek ai përveçse një somnambul,
tjetërherë – një ngjarje muzgore,
një majë ngurruese të tmerreve të natës.
Kurrgjë më shumë.
Flisnin për të çdo ditë
si për një Të Ardhur të Madh
që rastisi në gostinë përkujtimore
të njerëzores, oho të mësejnjerëzores.
Dhe e harronin pothuajse përditë,
se po të mos e harronin, ata do të vdisnin fare.
E njihnin nga leximet në rininë e hershme.
Ishte pikërisht si atëhere, si në libra:
një fëmijë që nuk binte në sy, i urtë, i shtruar
dhe tej mase i gjallë, që, - për një arsye
të paditur nga askush, - i anashkalonte, i dredhonte jetës.
Për të vjersha të pashkruara ishin mali, uji,
elefanti, drurët, lindja e këqyrur nga dreri.
Edhe diçka e paparë, e pamundur të merrej me mend.
U dukej çilimi. Po. Fëmijë tutkun.
Jo hyjni i strukur diku, në trupin e vet të mpakët,
përmes të cilit ai sodiste botën, njëlloj si lindjen e vet.
Ata ishin të gjallë vetëm atëhere kur e mbanin në gojë.
Nga fjalët për të fitonin ekzistencën.
Pastaj, të ngutur, fshiheshin nga vetvetja
në harresë, gjumë, frikë…
Ai e dinte cilët ndër ta ishin të barabartë
me faktin e admirueshëm që të jesh lindur,
Pas tyre, disave, vraponte, vraponte...
Nga gjurmët e lëna prej tij edhe tani
shpërthejnë poema të tjera, të gdhendura nga thika e zmadhimit
në drurë, varre, në syrin e drerit, në baltë.
Cili, o Zot, do ta kish besuar?!
Ç'fillim i madhërishëm!
Ç'fillim...
Edhe në këtë poemë
(Şi în acest poem)
Shkruaj. Mësoj të rroj në varr;
kur harroj çfarë është e ftohta – sëmundja e tij ndodhet tek unë.
Thuajse përditë – një tërmet në shpirt.
Nuk e besoj e, megjithatë, me mikun e dashur hipokrit,
festojmë – jo jetën – fjalën!!
Duam të besojmë; në gjurmët e një dëshpërimi
ndërtojmë të tjerë: më të thellë, më të plotë.
Jemi të zinxhiruar, të thithur nga e njëjta poezi,
nga ku kthehemi me yje hiri mbi supe.
Këtu dhe tani habia na vonon ca.
Shkruaj? Mësoj të rroj në varr
dhe në këtë vjershë: më e vërtetë se duart e mia të ashpra,
më e vërtetë se tërmeti i brendshëm.
Nga brinja ime mikun tim të dashur hipokrit
u nguta ta modeloj...
Nuk i ze besë; e megjithatë, me të, binjaku imi i pakrahasueshëm,
festojmë – jo jetën, jo dashurinë, jo poezinë –
por, mbi të gjitha, hirin. Po. Hirin…
(Şi în acest poem)
Shkruaj. Mësoj të rroj në varr;
kur harroj çfarë është e ftohta – sëmundja e tij ndodhet tek unë.
Thuajse përditë – një tërmet në shpirt.
Nuk e besoj e, megjithatë, me mikun e dashur hipokrit,
festojmë – jo jetën – fjalën!!
Duam të besojmë; në gjurmët e një dëshpërimi
ndërtojmë të tjerë: më të thellë, më të plotë.
Jemi të zinxhiruar, të thithur nga e njëjta poezi,
nga ku kthehemi me yje hiri mbi supe.
Këtu dhe tani habia na vonon ca.
Shkruaj? Mësoj të rroj në varr
dhe në këtë vjershë: më e vërtetë se duart e mia të ashpra,
më e vërtetë se tërmeti i brendshëm.
Nga brinja ime mikun tim të dashur hipokrit
u nguta ta modeloj...
Nuk i ze besë; e megjithatë, me të, binjaku imi i pakrahasueshëm,
festojmë – jo jetën, jo dashurinë, jo poezinë –
por, mbi të gjitha, hirin. Po. Hirin…
Nga Kritika:
„[…] ja, në fjalët e Aura Christit, tek rrjedh i bollshëm, nga burime të fshehta, lumi jetëdhënës i poezisë, të mos na trembë retorika e gërmave të mëdha, të Poezisë së madhe.”
Nicolae Balota
„Aura Christi është ajo që zotëron më thellë kuptimin e tragjikes. Diskursi lirik i saj, me fuqi fjale dhe përfytyrimi të jashtëzakonshëm, nuk e anashkalon patosin […]”
Sorin Aleksandresku
„Duke shkruar një poezi vitale, të shkapërderdhur, të vrrullshme, Aura Christi ze vend në fushën e forcës së rinisë së saj shpërthyese të natyrshme, së cilës nuk i ve zigzage e me të cilën përpiqet të shkrihet me mënçuri lirike. Është një „ethe e shëndetit”, që të përdorim fjalët e një moralisti të shquar frëng, që i siguron diskursit jo vetëm një lloj bashkëshoqërimesh, – të gjera, retorike, - por edhe një ritëm dyndës, një rrjedhje gurgulluese, një ton vetëkënaqës, fitimtar, si një valëvitje flamuri i un-it, në një ajër ku „përjetësisht bie erë fillimi, erë dite të papërfunduar” . […]”
George Grigurku
„[…] një poezi himn, diellore, solemne, e ashpër në artikulimet e saj sintaksore, që sikur nuk do t'ia dijë aspak për ritmet e lehta, e ngjizur mbi ngrehinat e përkushtimit dhe të kredos, të cilit i shërben ethshëm, gati-gati me fanatizëm. Në krejt poezinë e Aura Christit, pa të dytë për nga problematika dhe shtjellimet e saj, ku un-i pasqyrohet në një didakticizëm të lartë, qëndrimet mishërohen në një titanizëm në të cilin lavdimi i hyjnisë dhe davaritja e un-it përbëjnë pamjet e të njëjtit diskurs. Ky është shkaku që pohimet, në rreptësinë e tyre, ngandonjëherë duken brutale, me një ashpërsi që nxjerr në pah vënien e krejt lirikës nën shënjën e poezisë së konceptit. […] një poezi, lirizmi i së cilës është gdhendur lirshëm në shkëmb me daltë [...]”
Mirçea A. Diakonu
„[…] ja, në fjalët e Aura Christit, tek rrjedh i bollshëm, nga burime të fshehta, lumi jetëdhënës i poezisë, të mos na trembë retorika e gërmave të mëdha, të Poezisë së madhe.”
Nicolae Balota
„Aura Christi është ajo që zotëron më thellë kuptimin e tragjikes. Diskursi lirik i saj, me fuqi fjale dhe përfytyrimi të jashtëzakonshëm, nuk e anashkalon patosin […]”
Sorin Aleksandresku
„Duke shkruar një poezi vitale, të shkapërderdhur, të vrrullshme, Aura Christi ze vend në fushën e forcës së rinisë së saj shpërthyese të natyrshme, së cilës nuk i ve zigzage e me të cilën përpiqet të shkrihet me mënçuri lirike. Është një „ethe e shëndetit”, që të përdorim fjalët e një moralisti të shquar frëng, që i siguron diskursit jo vetëm një lloj bashkëshoqërimesh, – të gjera, retorike, - por edhe një ritëm dyndës, një rrjedhje gurgulluese, një ton vetëkënaqës, fitimtar, si një valëvitje flamuri i un-it, në një ajër ku „përjetësisht bie erë fillimi, erë dite të papërfunduar” . […]”
George Grigurku
„[…] një poezi himn, diellore, solemne, e ashpër në artikulimet e saj sintaksore, që sikur nuk do t'ia dijë aspak për ritmet e lehta, e ngjizur mbi ngrehinat e përkushtimit dhe të kredos, të cilit i shërben ethshëm, gati-gati me fanatizëm. Në krejt poezinë e Aura Christit, pa të dytë për nga problematika dhe shtjellimet e saj, ku un-i pasqyrohet në një didakticizëm të lartë, qëndrimet mishërohen në një titanizëm në të cilin lavdimi i hyjnisë dhe davaritja e un-it përbëjnë pamjet e të njëjtit diskurs. Ky është shkaku që pohimet, në rreptësinë e tyre, ngandonjëherë duken brutale, me një ashpërsi që nxjerr në pah vënien e krejt lirikës nën shënjën e poezisë së konceptit. […] një poezi, lirizmi i së cilës është gdhendur lirshëm në shkëmb me daltë [...]”
Mirçea A. Diakonu
FERDINAND LAHOLLI
Ferdinand Laholli u lind më 6 qershor 1960 në Gradishtën moçalore, ku familja me prejardhje nga Vidohova e Korçës, si pasojë e emigrimit të atit të tij në Amerikë, qe dërguar të përjetonte ferrin e regjimit enverhoxhian. Më pas familja Laholli dërgohet në kampin e internimit Savër, ku për tridhjetë vite vuajti mohimin total të sistemit monist. Shkollimin tetëvjeçar e mbaroi në Savër më 1974, ndërsa vijimi i gjimnazit përbënte herezi. Pas tetë vitesh iu lejua të frekuentojë mbrëmjeve shkollën e mesme, të cilën e mbaroi në vitin 1987. Më 1990 emigron në Gjermani, ku jeton edhe sot. Shkruan poezi dhe prozë e gjer më sot ka botuar këto vëllime poetike Libri i Dëshirave dhe Paolo. Autor i një antologjie shumë të pasur të poezisë shqipe në gjermanisht.
Ferdinand Laholli u lind më 6 qershor 1960 në Gradishtën moçalore, ku familja me prejardhje nga Vidohova e Korçës, si pasojë e emigrimit të atit të tij në Amerikë, qe dërguar të përjetonte ferrin e regjimit enverhoxhian. Më pas familja Laholli dërgohet në kampin e internimit Savër, ku për tridhjetë vite vuajti mohimin total të sistemit monist. Shkollimin tetëvjeçar e mbaroi në Savër më 1974, ndërsa vijimi i gjimnazit përbënte herezi. Pas tetë vitesh iu lejua të frekuentojë mbrëmjeve shkollën e mesme, të cilën e mbaroi në vitin 1987. Më 1990 emigron në Gjermani, ku jeton edhe sot. Shkruan poezi dhe prozë e gjer më sot ka botuar këto vëllime poetike Libri i Dëshirave dhe Paolo. Autor i një antologjie shumë të pasur të poezisë shqipe në gjermanisht.
Dëgjoj erën
Dëgjoj erën
që shtyn derën,
që dritaren e grind prapë.
Ç’qejf do t’ishte,
në një shishe,
që ta mbyllja me një tapë!
Pastaj natën
t’hiqja tapën
nëpër rrugë e trotuare,
që fshesarët,
duarartët,
lodhje të mos ndjenin fare!
që shtyn derën,
që dritaren e grind prapë.
Ç’qejf do t’ishte,
në një shishe,
që ta mbyllja me një tapë!
Pastaj natën
t’hiqja tapën
nëpër rrugë e trotuare,
që fshesarët,
duarartët,
lodhje të mos ndjenin fare!
Sonte
Sonte qielli përmbi krye
mbjellë me yje, yje, yje.
I sheh Linda edhe thotë:
- Dua një ta kem në gjoks!
Në dy faqet motrën puth,
marr gjilpërë e pe të kuq.
Pastaj sytë sa hap e mbyll
ia zbres nga lart një yll.
Sonte qielli përmbi krye
mbjellë me yje, yje, yje.
I sheh Linda edhe thotë:
- Dua një ta kem në gjoks!
Në dy faqet motrën puth,
marr gjilpërë e pe të kuq.
Pastaj sytë sa hap e mbyll
ia zbres nga lart një yll.
Dielli, unë dhe gjyshja e verbër
Lart tek qielli
duket dielli
me shikim dritëar,
plot të fshehta
që ka jeta
përmbi dhe, ai ka parë.
Sa të rritem,
do të ngjitem,
ta zbres diellin që aty,
që mbi tokë,
dritëfortë,
gjyshja ime ta ketë sy!
Lart tek qielli
duket dielli
me shikim dritëar,
plot të fshehta
që ka jeta
përmbi dhe, ai ka parë.
Sa të rritem,
do të ngjitem,
ta zbres diellin që aty,
që mbi tokë,
dritëfortë,
gjyshja ime ta ketë sy!
Libri i grisur
Krejt ngadalë,
pa bërë fjalë,
kap një libër në sirtar,
i heq fletë,
i bërtet,
si të kishte bërë faj.
Pas ca vitesh,
kur të rritesh,
kur në shkollë të shkosh me shokë,
unë e di:
kurrsesi
s’do besosh ç’ke bërë sot!
LUCIANA FRIEDMANN
Esenţă
Evreu rătăcitor
Să vin acasă-n ţara altuia
Să vin la străini, privită străină
în ţara mea.
Să fiu primit, şi aici şi acolo,
Drept veneticul.
Să rătăcesc mereu între ţările mele,
Evreu rătăcitor ce sunt
Dincolo de graniţele pământurilor.
Păstrând doar graniţele mele:
riduri ale sufletului.
Krejt ngadalë,
pa bërë fjalë,
kap një libër në sirtar,
i heq fletë,
i bërtet,
si të kishte bërë faj.
Pas ca vitesh,
kur të rritesh,
kur në shkollë të shkosh me shokë,
unë e di:
kurrsesi
s’do besosh ç’ke bërë sot!
LUCIANA FRIEDMANN
Esenţă
Evreu rătăcitor
Să vin acasă-n ţara altuia
Să vin la străini, privită străină
în ţara mea.
Să fiu primit, şi aici şi acolo,
Drept veneticul.
Să rătăcesc mereu între ţările mele,
Evreu rătăcitor ce sunt
Dincolo de graniţele pământurilor.
Păstrând doar graniţele mele:
riduri ale sufletului.
Al meu
Popor ciudat mai este şi acesta…
Fiii săi plâng atunci când anul se schimbă,
Restul lumii se bucură sub stele.
Straniu popor mai este şi acesta...
Când i se nasc pruncii, când ei devin bărbaţi,
Când sorocul îi cheamă spre hupa,
Mamele-i plâng mereu.
Alte mame îşi cântă atunci bucuria.
Neînţeles popor mai e şi acesta...
Privindu-şi curajoase fiii în ochi
Mamele râd.
Când pruncii pleacă, raniţa pe spatele lor fragede,
Femeile râd
Până se lasă noaptea.
Atunci, la umbra fotografiilor,
Ochii lor se încercănează până se arată zorii.
Palmele lor ard telefoanele,
În rugăciunea mistuitoare
Ca fiul să sune, să râdă, să plângă
Din locuri unde nici o mamă nu şi-ar trimite pruncul.
Popor ciudat mai este şi acesta…
Fiii săi plâng atunci când anul se schimbă,
Restul lumii se bucură sub stele.
Straniu popor mai este şi acesta...
Când i se nasc pruncii, când ei devin bărbaţi,
Când sorocul îi cheamă spre hupa,
Mamele-i plâng mereu.
Alte mame îşi cântă atunci bucuria.
Neînţeles popor mai e şi acesta...
Privindu-şi curajoase fiii în ochi
Mamele râd.
Când pruncii pleacă, raniţa pe spatele lor fragede,
Femeile râd
Până se lasă noaptea.
Atunci, la umbra fotografiilor,
Ochii lor se încercănează până se arată zorii.
Palmele lor ard telefoanele,
În rugăciunea mistuitoare
Ca fiul să sune, să râdă, să plângă
Din locuri unde nici o mamă nu şi-ar trimite pruncul.
Lecţii neterminate
Omul a învăţat să vadă pământul de sus
Dar nu să zboare
Omul a învăţat să învingă timpul
Dar nu să nu moară
Omul a învăţat să se roage
Dar nu să se despartă de sine...
Omul a învăţat să vadă pământul de sus
Dar nu să zboare
Omul a învăţat să învingă timpul
Dar nu să nu moară
Omul a învăţat să se roage
Dar nu să se despartă de sine...
Treceri
Te-am văzut pe un chip cunoscut
Mi s-a părut absolut firesc!
Te-am zărit într-un ochi de fereastră,
În umbra unui parfum,
Pe marginea pătată a unui pahar,
În sute de vise.
Totul era normal!
Apoi, te-am văzut într-o piatră.
Tu erai piatră.
Iar eu te mai iubeam
La fel de cald
Şi aşa.
Te-am văzut pe un chip cunoscut
Mi s-a părut absolut firesc!
Te-am zărit într-un ochi de fereastră,
În umbra unui parfum,
Pe marginea pătată a unui pahar,
În sute de vise.
Totul era normal!
Apoi, te-am văzut într-o piatră.
Tu erai piatră.
Iar eu te mai iubeam
La fel de cald
Şi aşa.
Geneză
Ţi-am desenat ochii,
n-aş fi putut începe decât cu ei,
Ţi-am croit din venele mele pe măsură mici şanţuri
Ce să ţi-i aline,
Ţi-am cioplit buze
Le-am încălzit cu lacrimi,
Cu sângele meu ţi le-am sărutat,
Ţi-am făcut mâini,
De înger, vindecătoare
Ţi-am suflat în nări,
Până mi-am pierdut suflarea.
Nu te-am putut trezi.
Ţi-am pictat vise
Cu mii de culori fără nume,
Ţi-am strigat şoapte
Să-ţi încălzească nopţile singurătăţii.
Ţi-am scris la repezeală gândurile,
Ţi-am înregistrat toate melodiile pământului.
Nu te-am putut trezi.
Nu eram Dumnezeită.
Tu nu erai.
Nebună, mi-am smuls inima
Dumnezeu ţi-a pus-o uşor în coşul pieptului.
Dumnezeu te-a făcut din ţărână, fiul meu!
Ţi-am desenat ochii,
n-aş fi putut începe decât cu ei,
Ţi-am croit din venele mele pe măsură mici şanţuri
Ce să ţi-i aline,
Ţi-am cioplit buze
Le-am încălzit cu lacrimi,
Cu sângele meu ţi le-am sărutat,
Ţi-am făcut mâini,
De înger, vindecătoare
Ţi-am suflat în nări,
Până mi-am pierdut suflarea.
Nu te-am putut trezi.
Ţi-am pictat vise
Cu mii de culori fără nume,
Ţi-am strigat şoapte
Să-ţi încălzească nopţile singurătăţii.
Ţi-am scris la repezeală gândurile,
Ţi-am înregistrat toate melodiile pământului.
Nu te-am putut trezi.
Nu eram Dumnezeită.
Tu nu erai.
Nebună, mi-am smuls inima
Dumnezeu ţi-a pus-o uşor în coşul pieptului.
Dumnezeu te-a făcut din ţărână, fiul meu!
Esenţa?
Din apă – picătura
Raza din soare
Punctul din semnul de întrebare
Detaliul ridicat la rang de lege
Care te scrie şi care te alege
Prea mici şi prea perfecte adevăruri
Căutate printre unde, sori şi rânduri.
Din apă – picătura
Raza din soare
Punctul din semnul de întrebare
Detaliul ridicat la rang de lege
Care te scrie şi care te alege
Prea mici şi prea perfecte adevăruri
Căutate printre unde, sori şi rânduri.
Trecere
Fiecare iubire este o convertire,
Iubeşte, deci, Dumnezeu iubirile?
Îl întreb azi fugar
Aşteptând un zâmbet ironic,
Dar zâmbetul Domnului este faptă,
Asta o ştim noi, cei vechi,
Care ne temem,
Doar de faptă şi nu de imagini.
[1] Perëndia e detit tek grekët, apo Neptuni tek romakët.[2] Pianist e kompozitor polak (1810-1849).
Fiecare iubire este o convertire,
Iubeşte, deci, Dumnezeu iubirile?
Îl întreb azi fugar
Aşteptând un zâmbet ironic,
Dar zâmbetul Domnului este faptă,
Asta o ştim noi, cei vechi,
Care ne temem,
Doar de faptă şi nu de imagini.
[1] Perëndia e detit tek grekët, apo Neptuni tek romakët.[2] Pianist e kompozitor polak (1810-1849).