Për botën
shqipfolëse shkrimtari i shquar rumun, disidenti i mirëfilltë Paul Goma, -
vlera e veprës së të cilit nuk është varur asnjëherë nga vuajtjet e autorit, -
mbetet ende pothuajse i panjohur.
Lindur më 2
tetor të vitit 1935 në Basarabi, Goma u shpërngul bashkë me prindërit në Rumani
pasi vendlindja e tij u përfshi brenda kufijve të BRSS-së. U përjashtua nga
gjimnazi ''Georghe Lazar'' i Sibiut, sepse mbështeti hapur të pafajshmit që
hetoheshin si antikomunistë. Në vitin 1954 nisi studimet në Institutin e
Letërsisë dhe të Kritikës Letrare "Mihai Eminesku" të Bukureshtit, ku
edhe u arrestua dhe u dënua me dy vjet burg ngaqë u solidarizua me ngjarjet e
Hungarisë (nëntor 1956) dhe protestoi kundër vendosjes së rusishtes si gjuhë e
detyrueshme në shkolla. U lirua në vitin 1958 dhe u internua në Baragan, ku
qëndroi deri në vitin 1962. Gjatë kësaj periudhe jetoi si punëtor krahu,
fotograf, trompetist, teknik, ndërsa në vitin 1965 rifilloi studimet në
Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Bukureshtit. Braktisi studimet
dhe, i befasuar për mirë nga politika e Rumanisë ndaj pushtimit të
Çekosllovakisë, u bë anëtar i Partisë Komuniste Rumune (PCR). U përjashtua nga
radhët e saj në vitin 1971, pas botimit në RFGj (Suhrkamp) e në Francë
(Gallimard) të romanit të tij ''Ostinato'', dërguar fshehurazi në Perëndim dhe
që në Rumani ishte cenzuruar.
Në pranverën e
vitit 1977, përmes një letre të hapur, që u lexua në radion Evropa e Lirë, Paul
Goma iu bashkua lëvizjes ''Charta 77'' të intelektualëve çekë. Më 1 prill 1977
u padit për tradhti të lartë dhe u arrestua sërish, por, pas protestash
ndërkombëtare, u lirua. Ndërkaq u përjashtua edhe nga Bashkimi i Shkrimtarëve të
Rumanisë (USR), anëtar i të cilit ishte qysh në vitin 1968.
Në nëntorin e
1977-ës Paul Gomës iu hoq shtetësia rumune dhe u detyrua të ikte në Francë, ku
edhe u vendos përfundimisht bashkë me familjen. Qysh atëhere jeton në Paris, pa
kërkuar shtetësinë franceze.
Pas
shndërrimeve të 1989-ës në Rumani, Gomës nisën t’i botoheshin librat edhe në
atdhe. Autor i mbi 40 vëllimeve (romane, kujtime, dëshmi, ditare, biseda, ese[1]), i quajtur nga Euxhen Jonesku ”Sollzhenicin i
Rumanisë”, ”një Xhojs i universit totalitarist” (kritika franceze), apo ”një
luftëtar rumun kundër Frikës Universale” (Radu Jörgensen), Goma është i
pranishëm jo vetëm në vëmendjen letrare evropiane e më gjerë, por edhe në
shtyp, si mishërim i kujtesës, i vuajtjeve, dhe i mjeshtërisë plot flijime që
kërkon arti i jokompromisit.
Njëheresh me
urimet për shëndet e frymëzim të pashtershëm, Haemus-i riboton këtu disa copëza
nga krijimtaria e Paul Gomës, të mjaftueshme për të nuhatur mençurinë dhe
guximin e këtij shkrimtari.