Në të dukshme,
Luan Starova vëzhgon të padukshmen. Duke udhëtuar, ai i prek kufijtë e
vendqëndrimit.
Guri, varri,
vala, anija, pragu, libri: këto elemente të cilat e përbëjnë, bashkë me
elemente të tjera, indin konkret të jetës sonë të përditshme, në poezinë e tij
paraqiten si shenja hutimi, pasigurie, shtruarje pyetjesh. Del sheshit, kur
lexohet thellë e thellë ky ind, se tek ai e gjejmë vetëm mungesën. Megjithatë,
nga ai gufon drita që e nxit njeriun ta zhdukë distancën që e ndan nga
gjithësia dhe të shkrihet në të.
Cila, prandaj,
është më e vërtetë: e dukshmja apo e padukshmja?
Në përpjekjen
ose orvatjen për t’i gjetur një përgjigje kësaj pyetjeje, mishërohet fryma
tragjike e ekzistencës dhe e poezisë njëherësh.
E ekzistencës,
ngase ajo shfaqet në esencën e saj, të brishtë dhe kalimtare. E poezisë, ngase
fjala nuk mund ta përfshijë sendin dhe, aq sa ajo përparon në zbulimin, ec
përpara edhe në një shtesë të fshehtësisë dhe të dykuptimësisë.
Kështu, prania
na kthen gjithnjë në mungesë, dhe anasjelltas.
Dialektikë e
pashmangshme: nga alkimia e të dukshmes distilohet eliksiri i të padukshmes.
Duke e shijuar këtë eliksir, ne e shijojmë vetë tragjiken e pranisë sonë.
* * *
Kartagjena,
qyteti, a është ai simbol i kësaj pranie-mungese? Në labirintin e tij,
labirintin e Mesdheut, Luan Starova e vështron historinë dhe atë që është
përtej saj, udhëtar në vende dhe në kohë.
Po ku e shpie,
ajo udhë në të cilën niset, ajo, fytyra më bredharake ndërmjet fytyrave që
reflektohen në pasqyrën e udhës, udhëtarbanor në çrrënjosje, bredhje dhe
dykuptimësi?
Kështu poeti
flet nëpërmjet Kartagjenës dhe simbolikës së saj të atdheut-nënë të tij, të
atyre gjërave që i ka të afërta, ndonëse jeton në çuditshmëri. Ai flet për të
tanishmen duke përsiatur mbi të kaluarën. Poetikisht ai e shndërron
çuditshmërinë në afërsi dhe e sheh njërën te tjetra. E largëta duket e afërt, e
afërta e largët; që të dyja metamorfozohen dhe përzihen. Poezia bëhet një det
tjetër, i afërt me Medheun-nënë, det në brigjet e të cilit gërshetohen skajshmëritë
e çuditshmërisë dhe ato të afërsisë, ndërmjet popujsh të ndryshëm deri në
kundërshti dhe përplotësim deri në harmoni në një hapësirë qytetëruese të
përbashkët. Gërshetohen trualli i thatë dhe drita vetëtimtare, rërat e shkretëtirës
dhe furtunat e detit, alfabeti i shkrimit dhe vullkanet e asgjësimit. Janë ato
brigje që e kanë parë lindjen e qytetërimit-nënë dhe, njëherësh, i kanë parë
luftërat e mohimit të ndërsjellë dhe të pikëllimit. Thuajse qielli i urtësisë valëzohet,
duke notuar në qiellin e absurditetit. Tragjikja është gjithnjë në pritë në
këto brigje të cilat e kanë themeluar gëzimin dhe harenë. Dhe ja se si gjaku po
derdhet pareshtur.
Për shkak të
cilës fshehtësi diellin që i shndriste këto brigje e ka rrethuar errësira? Për
shkak të cilës fshehtësi urtësia e tyre ngel gjithnjë pre e dhunës dhe e
absurdit? A gjendet dot krimi në dorën e diellit vetë? A verbon vërtet drita? A
është fati i njeriut në këto brigje të vritet ose të mërgohet ose është i
paracaktuar të bredhë, pikërisht ngase është ndriçues dhe zbulues? A është ky
drejtpeshimi i krijimit ose i vdekjes? Po, mund të thuhet se plagët nuk e
lëndojnë vetëm trupin, por edhe shpirtin.
* * *
Megjithatë ngel
një hapësirë për shpresën. Shpresë e krijuar nëpërmjet alkimisë dhe poezisë që
i bashkon këto brigje në alfabetin e kuptimit të njerëzores dhe në atë të
natyrës. Ashtu si çdo alphabet ngel i papërfunduar, Luan Starova thotë, dhe
mund të themi bashkë me të: «Asgjë nuk është shkruar». Si edhe: «Bregu tjetër»,
bregu i jetës dhe i gëzimit, «na pret gjithnjë».
Për këtë arsye
në poezinë e tij jeta duket në lëvizje të përhershme dhe nënshtruar një
tropizmi të pandërprerë drejt lirisë dhe vëllazërisë njerëzore.
* * *
Identiteti i
këtyre brigjeve është, pra, një horizont i hapur për të pambarimshmen. Ky
identitet krijohet ashtu si krijohet dashuria, në një harmoni të ngjashme me
atë të valëve të detit: vala është një njësi, por nuk shihet ndaras dhe e
njohim vërtet vetëm në kontekstin e harmonisë me valët e tjera. Ndërsa
identiteti, këtu, nuk vjen nga ajo që na paraprin, por nga ajo që është para
nesh. Ai nuk vjen nga e kaluara, por vjen nga e ardhmja.
* * *
Unë shoh te
poezia e Luan Starovës frymëmarrjen e këtij identiteti. Poezia kërkon këtu që
kufijtë e saj të vëllazërohen me kufijtë e gjithësisë. Ndonëse ajo pareshtur
shtron pyetje, e përshkuar çfarë është me kuptimin e kohës që kalon, nga gjuha
e saj ngrihet dielli i jetës. Thuajse trupi i kësaj fjale shtrihet si të ishte
një kupolë mbi diellin. Poema tingëllon si një kambanë vdekjeje në dorën e
vdekjes dhe ngandonjëherë duket si një hajmali e varur rreth zverkut të kohës.
Ose si një kokërr bukurie në faqen e tragjedisë. Ajo shërben edhe si
rrufepritës i drejtuar kundër rrufeve të historisë. Është ajo poezi që nuk kënaqet
duke teatralizuar çrrënjosjen dhe rrënjosjen – ajo e krijon
gjithashtu mitologjinë e këtij teatralizimi.
Në qendër të
kësaj dramaturgjie, vuajtja e unit – uni i poetit – nuk zhduket. Aq
shumë, saqë na duket, neve lexuesve, se dita nuk është asgjë tjetër përveç se
nata e shkruar me mellanin e yjeve. Duket gjithashtu, duke e lexuar këtë poezi,
se koha rrjedh ngadalë dhe pengohet në udhët e saj, duke e sjellë kokën
pareshtur, ndërsa ne pyesim vetveten se mos edhe koha ka frikë të përplaset me
trenin e vuajtjeve. Dhe ndiejmë se madje edhe fletët që i pranojnë në gjirin e tyre
këto poema zvarriten nga lodhja. Kujt dhe përse i jep shenjë në këtë çast, moj
poemë?
Poezia e Luan
Starovës trishtohet, por nuk vajton. Dhe po qe se ndonjëherë i ndodh kjo punë,
në një çast pakujdesie, do të gjejmë në indin e saj dorën e një gëzimi të
fshehtë, e cila sakaq do t’i fshinte lotët. Ngase çdo poemë duket si një feniks
që i mbledh shkëndijat e zjarrit, futet ndërmjet tyre, shkëlqen dhe ngrihet e
rilindur si një flakë e re në natën e tokës.
Përktheu nga frëngjishtja Ymer Jaka
[Shkëputur nga:
Luan Starova, Kartagjena nuk mposhtet, Botimet Poeteka 2015]