Në të njëjtën Profeci është shkruar sërish: Dhe më tha: çfarë sheh? Dhe i thashë: Pashë, dhe ja një ndriçues krejt i artë dhe një llampë (pishtar) mbi të; dhe shtatë llampa me vaj në të dhe shtatë hinka në llampat me vaj të tij dhe dy ullinj përsipër, njëri në të djathtë të llampës dhe tjetri në të majtë (Zaharia 4, 2-3).
Çfarë është një ndriçues dhe përse
është prej ari; ç’është llampa mbi të, çfarë janë shtatë llampat me vaj, çfarë
janë shtatë hinkat mbi shtatë llampat, çfarë janë dy ullinjtë dhe përse ndodhen
në të djathtë dhe në të majtë të llampës?
Fjala profetike, që përshkruan
nga larg, në mënyrë simbolike, madhështinë e tejndritshme dhe të tejshkëlqyer
të Kishës së Shënjtë, e ka vizatuar kështu pamjen, duke dashur të tregojë,
besoj, domethënien e së fshehtës së re të saj. Pra, ndriçues krejt i artë është
Kisha e gjithëlëvduar e Zotit, e pastër dhe e panjollë, e pacen dhe e
paprishur, e pazvogëluar dhe bujtëse e dritës së vërtetë. Sepse thuhet që ari
është i padëmtueshëm, po të zhytet në tokë nuk nxihet dhe nuk ndryshket, ndërsa,
po të digjet, nuk mpaket. Përveç sa thamë, ai e forcon dhe e përtërin me fuqinë
e vet të natyrshme aftësinë e shikimit të atyre që e prekin. E tillë është edhe
Kisha e shumëlëvduar e Zotit, që ia kalon me të vërtetë natyrës më të pastër të
arit. Ajo është e padëmtueshme, meqënëse nuk ka asnjë përzjerje të huaj në
mësimet e saj të fshehta për Zotin, që dëshmohet përmes besimit; është e pastër,
sepse shkëlqen nga drita dhe nga lavdia e virtyteve; është e pacënueshme, se
është e panjollosur nga asnjë ndotje e mëkateve; është e kulluar, sepse nuk
preket nga asnjë prej shpirtrave të këqinj. Duke jetuar në kushtet tokësore,
ajo nuk nxihet nga ndryshku i mëkatit. Më në fund, ajo mbetet e pazvogëluar dhe
e patkurrshme sepse, megjithqë është djegur kohë pas kohe në furrën e
përndjekjeve dhe është vënë në provë nga kryengritjet e parreshtura të
heretikëve, nuk pëson nën barrën e sprovave as dobësim në mësimet apo në jetën
e saj, në besimin apo disiplinën e saj. Prandaj ajo e fuqizon falë hireve
mirëkuptimin e atyre që kërkojnë me anën e saj përkushtimin. Sepse ajo i grish
nga njëra anë mosbesuesit, duke u dhuruar dritën e ndërgjegjes së vërtetë,
ndërsa nga ana tjetër i mbron ata që i soditin me dashuri të fshehtat e saj,
duke ruajtur të pacënuar mirëkuptimin mes tyre. Ndërsa ata që kanë pësuar
ndonjë lëkundje, i thërret sërish dhe ua shëron me shtysë mendimin e sëmurë.
Kështu kuptohet ndriçuesi i këqyrur nga Profeti, në përputhje me njërën nga
domethëniet e fjalëve të mësipërme.
Ndërsa llampa sipër tij është
drita prindërore dhe e vërtetë, që ndriçon çdo njeri që vjen në këtë botë. Pra,
Zoti ynë Jezus Krishti. Ky, me marrjen e trupit tonë, u bë dhe u quajt llampë,
si Ai që është mençuria dhe Fjala e Zotit dhe Atit që predikohet në Kishën e
Perëndisë përmes besimit të drejtë dhe është ngritur e zbuluar mes kombeve nga
jetesa e virtytshme nëpërmjet ruajtjes së urdhëresave. Ai i ndriçon si një
llampë (pishtar) të gjithë njerëzit e shtëpisë, pra, të kësaj bote, sikurse e
thotë Ai vetë: Askush nuk ndez pishtar
dhe e ve nën shinik, por në ndriçues që të lëshojë dritë për të gjithë njerëzit
e shtëpisë. Pra, u vetëquajt pishtar, sepse, duke qënë i krijuar nga Zoti
dhe duke u bërë trup sipas ikonave, si dritë pas qënies, ruhet në guackën e
trupit jo në trajtë rrethore me ndërmjetësinë e shpirtit si pishtar, siç mbahet
zjarri me shkrepse. Këtë e kuptoi edhe i madhi David, kur e quajti Zotin
pishtar, duke thënë: Ligji yt është
pishtar i këmbëve të mia dhe dritë e shtigjeve të mia. Se Shpëtimtari dhe Zoti
im më shpëton nga terri i padijes dhe i ligësisë. Prandaj edhe u quajt nga
Shkrimet e Shënjta pishtar. Se fjala greke pishtar
vjen nga davaritja e errësirës, sepse
duke bjerrur, si një pishtar, mjegullën e padijes dhe terrin e ligësisë, Ai
vetë u bë për të gjithë udhë shpëtimi, duke u rrëfyer, përmes virtytit dhe
dijes, udhën drejt Atit të gjithë atyre që dëshirojnë të çapiten, me anën e
përmbushjes së porosive të perëndishme, në gjurmët e Tij, në rrugën e së
drejtës. Ndërsa ndriçuesi është Kisha e Shënjtë, sepse në të driton, përmes
predikimit, Fjala e Perëndisë, duke dërguar rrezet e së vërtetës tek të gjithë
ata që gjenden në këtë botë si në një shtëpi të çfarëdoshme, duke e mbushur
mendjen e të gjithëve me diturinë e perëndishme.
Nga ana tjetër, shiniku
simbolizon sinagogën e judejve, pra, shërbimin trupor të ligjit, që mbulon me
trashjen e gërmave të simboleve dritën e dijes së vëretë të shqisave. Fjala
(Arsyeja) nuk do të jetë aspak nën këtë shinik, por të zerë vend në majën e
lartësisë së Kishës. Sepse, në rast se Fjala mbahet nën gërmën e ligjit, si nën
shinik, do t’u mungojë të gjithëve drita e përjetshme, pa iu dhuruar shikimin
shpirtëror atyre që nuk përpiqen të shkëputen prej ndjesisë (perceptimit)
mashtruese, që nuk është e aftë përveçse për gabime dhe nuk shquan tjetër
përveç anën korruptuese të trupave të farefisnuara me të. Ai do kësisoj të
vihet në ndriçues, pra në Kishë, ose në shërbim racional në shpirt, që t’i
ndriçojë të gjithë, në botën mbarë, duke i mësuar të jetojnë dhe të sillen me
logjikë dhe të ketë kujdes për gjërat trupore aq sa i mungon për të prerë çdo
afeksion të shpirtit ndaj tyre; gjithashtu tërë përpjekjet të mos i japin
shpirtit asnjë përfytyrim lëndor pasi të jetë fikur përmes arsyes ndjesia
(perceptimi i shqisave) mashtruese, e cila në fillim nuk e ka pranuar arsyen
(fjalën) dhe ka pranuar mosarsyen e kënaqësisë si të qënkej një gjarpër
rrëshqitës. Sepse me drejtësi është rreshtuar vdekja kundër ndjesisë, që të mos
mundë t’i japë djallit hyrje drejt shpirtit. Ndërsa kjo ndjesi, duke qënë sipas
genit, ndahet në pesë lloje, duke e bindur me anën e perceptimit të secilës shqisë
shpirtin e zhgënjyer që do pesë të ndjeshmet e farefisnuara me atë shqisë, në
vend që ta dojë Zotin. Prandaj ai dëgjon mençurisht zërin e arsyes, zgjedh me
dëshirë vdekjen e trupit para vdekjes së mundimshme dhe pa dëshirë, duke e
ndarë tërësisht dëshirën nga ndjesia.
Por ai që mbetet vetëm në gërmën
e Shkrimit, ka si sundimtare të vetme të qënies ndjesinë (perceptimin), me të
cilën shfaqet veprimi i shpirtit ndaj trupit. Sepse gërma, nëqoftëse nuk
kuptohet shpirtërisht, e kufizuar në përmbajtjen ndjesore të saj, nuk guxon të
përshkojë kuptimin e të shkruarave deri në mendje. Dhe në rast se gërma i
drejtohet vetëm ndjesisë, po ai që e merr gërmën në mënyrë judaike vetëm në
histori, jeton sipas trupit, duke duruar çdo ditë përmes përuljes së vullnetit
vdekjen e mëkatit për shkak të ndjesisë së të gjallës, pa mundur të vrasë me
shpirtin bëmat e trupit, që të bëjë jetë të lumtur në shpirt. Sepse, po të rroni sipas trupit, do të vdisni,
thotë Apostulli i perëndishëm, ndërsa po
të vrisni me shpirtin bëmat e trupit, do të rroni (Romakët 8, 13). Si
rrjedhojë, duke ndezur pishtarin, pra arsyen që sjell drita e diturisë
nëpërmjet soditjes dhe bëmave, të mos e vemë nën shinik, që të mos ndëshkohemi,
si disa që e kufizojnë në gërmë fuqinë e papërfshirë nga mprehtësia e mendjes,
por në ndriçues, pra në Kishën e Shënjtë, në kulmin e soditjes së vërtetë, që
të përhapë tek të gjithë dritën e dogmave të perëndishme.
Për këtë Kishë të Shënjtë ligji
ka parathënë në mënyrë të figurshme se do të jetë ndriçuesi i derdhur krejt në
ar. Kjo sepse, nga njëra anë, në të nuk ka asnjë pjesë të zbrazët, ku të
mungojë fuqia e Fjalës, ndërsa në anën tjetër është e huaj ndaj të gjitha
teprive lëndore dhe nuk ka kurrgjë tokësore.
Por i madhi Zaharia, duke e
përshkruar këtë ndriçues me të gjitha imtësitë, shton se, përveç llampadarit,
ishin në të edhe shtatë llampa me vaj (pishtarë). Këta shtatë pishtarë duhet
t’i kuptojmë këtu në tjetër mënyrë nga ajo e pishtarit në Ungjill. Sepse jo të
gjithë njerëzit dhe sendet që janë shprehur me të njëjtën fjalë duhen kuptuar
në të vetmen mënyrë, por secila nga ato që thamë duhet kuptuar sipas kuptimit
të vendit në Shkrimin e Shënjtë, po qe se duam të marrim vesh qëllimin e atyre
që janë shkruar. Me pishtarët mendoj se Shkrimi i Shënjtë nënkupton këtu punët
e Shpirtit të Shënjtë, ose hiret (karizmat). E Frymës së Shënjtë, që ia dhuron
Kishës Fjala që është koka e krejt trupit. Sepse thuhet: Dhe do të çlodhet mbi Të fryma e Perëndisë, fryma e mençurisë dhe e
mirëkuptimit, fryma e këshillës dhe e fuqisë, fryma e dijes dhe e përkushtimit
dhe fryma e ndrojtjes do Ta mbushë Atë (Isaia 11, 2-3). Por
koka e Kishës, sipas një pamjeje njerëzore, është Krishti. Pra Ai që e ka sipas
natyrës Frymën, i dhuron, si Perëndia, Kishës punët e Shpirtit. Sepse Fjala,
duke më bërë njeri, ma përpunon shpëtimin, duke më dhënë ato që i ka të vetat
Ai sipas natyrës, mua, për të cilin u bë njeri. Dhe duke qënë në gjendjen e
atij që merr për mua, nxjerr në pah të vetat. Sepse duke kërkuar, si një
njeridashës, për vete hiret që më mungojnë, më jep meritën (fuqinë) e bëmave të
Tij sipas natyrës. Pra, për mua thuhet se merr edhe tani atë që ka nga natyra
pa fillim dhe më lart se arsyeja. Sepse Fryma e Shënjtë, ashtu siç është nga
natyra e Zotit dhe e Atit, sipas qënies, si ai që vepron qënësisht, në mënyrë
të pathënë, nga Ati përmes Birit të lindur nga Ati; e i dhuron ndriçuesit, pra
Kishës, si disa llampa, punët e veta. Dhe ashtu si llampa e davarit terrin,
ashtu edhe punët e Frymës nxjerrin dhe dëbojnë nga Kisha mëkatin e shumëllojshëm.
Kësisoj zgjuarsia zhbën mosmençurinë, mirëkuptimi largon plogështinë, këshilla
dëbon mungesën e maturisë, fuqia mënjanon dobësinë, dija fshin mosdijen,
përkushtimi largon mosbesimin dhe ligësinë e bëmave të saj; më në fund, frika
nga Zoti largon dredhinë e moskokëçarjes. Sepse jo vetëm porositë janë dritë,
por edhe punët e Frymës.
Por llampa që digjen gjatë tërë
jetës në Kishë, duke përhapur dritën e shpëtimit, janë edhe shkallët që mbajnë
rregullin e saj të mirë. Për shëmbull, mësuesi i mençur i dogmave dhe i të
fshehtave të perëndishme dhe të larta është një llampë që zbulon mësime të
panjohura para shumicës. Ndërsa ai që dëgjon me mirëkuptim e me mend në kokë
mençurinë e folur të të përkryerve, është gjithashtu një llampë, ngaqë, si
dëgjues i vëmendshëm, ruan në vetvete dritën e së vërtetës së të thënave. 513.
Ai që shquan me këshillë të mirë
kohët e punëve dhe ua përshtat mënyrat e veprimtarisë arsyes së gjërave, pa
guxuar të përzjehet në mënyrë të papërshtatshme, duke qënë një këshilltar i
mrekullueshëm, e shfaq edhe ai veten si një llampë tjetër. Ndërsa ai që përball
me mendje të patundur sulmet e sprovave të pavullnetshme, si i lumi Iov dhe si
shënjtorët guximtarë, është një llampë e fortë, që ruan gjithashtu me durim
burrëror të pashuar dritën e shpëtimit, si një që e ka Zotin forcë dhe lavdim
(Psalmi 42, 2). Ai që njeh mjeshtëritë e dinakut dhe nuk shpërfill dredhat e
luftrave të padukshme, është gjithaq një tjetër llampë e mbështjellë nga drita
e diturisë, dhe që mund të thotë me plot të drejtë bashkë me Apostullin e madh:
Se nuk i njohim mendimet e Tij.
Ndërsa ai që bën një jetë të devotshme sipas porosisë së Perëndisë, duke e
drejtuar me virtyte, është një llampë tjetër, si një që e dëshmon besimin me
mënyrën se si sillet. Më në fund, ai që, në pritje të gjykimit, e bën frenimin
mur që ndal futjen e mëkateve në shpirt, është bërë ndërkaq llampë, duke
pastruar me këmbëngulje, me frikë nga Zoti, njollat e mëkatave të gdhendura në
vetvete dhe e bën jetën të tejpashme e të ndritshme përmes fshirjes së
njollosjeve kundër natyrës.
Pra, pastrimin e atyre që janë të
denjë për pastrimin që sjellin virtytet, e kryen Fryma e Shënjtë përmes frikës,
përkushtimit dhe dijes; ndërsa ndriçimin që i hap rrugë diturisë sipas logjikës
mbi themelet e së cilës ngrihet, ua jep të denjëve për dritë, me fuqi, këshillë
dhe mirëkuptim, më në fund, përkryerjen ua jep atyre që janë të denjë për të
perëndishmen me anën e mençurisë së gjithëndritshme, të thjeshtë e të plotë,
duke i lartësuar drejtpërdrejt dhe gjthanësisht drejt shkakut të gjërave, aq sa
e kanë të mundshme njerëzit, që të ndriçojnë në ta jo vetëm cilësitë e
perëndishme të mirësisë së Zotit. Me këtë, duke e njohur vetveten falë Zotit,
ndërsa Zotin nga vetë ata, që mes tyre dhe Zotit të mos ketë asnjë mur ndarës,
ngaqë ndërmjet mençurisë dhe Perëndisë nuk ndodhet asgjë, do të gëzohen nga
pandryshueshmëria e patundur, si disa që i kanë kapërcyer të gjitha pengesat e
ndërmjetme, ku dikur fshihej rreziku për të gabuar në lidhje me diturinë, sepse
ata janë ngritur pa folur dhe pa e kuptuar, sipas hireve, në majën më të lartë,
të pafundme, apo në pafundësi, dhe aq herë sa janë të pafundme përtej
gjithçkaje të natyrës, nëpërmjet një paditurie dhe heshtjeje të pashprehur.
Dhe shtatë hinka në të shtatë
llampat në ndriçues (llampadar). Fjala jonë për llampat ka dhënë dy kuptime të
tyre. Ai për hinkat do të zerë fill që këtu. Disa thonë se hinka është një enë
në trajtë gote, ku njerëzit e kanë zakon të shtjenë vajin që duhet derdhur në
llampë për ushqyerjen dhe mbajtjen e dritës. Kësisoj, sipas kuptimit të
mësipërm, hinkat e të shtatë llampave të ndriçuesit janë aftësitë dhe predispozitat
e afta të marrin arsyetimet dhe mënyrat e ndryshme të veprimtarisë morale që
ushqejnë dhe mbajnë të shtatë llampat, pra bëmat e shpirtit, atyre që kanë
marrë në Kishë ndarjen e dhuratave (dhuntive). Sepse, ashtu si pa vaj është e
pamundur të mbahet e pafikur llampa, po ashtu pa aftësinë për të ushqyer arsyet
dhe mënyrat më të mira të veprimtarisë morale, ide dhe mendime të përshtatshme
dhe të duhura, është e pamundur të ruhet e pashuar drita e dhuratave. Sepse çdo
dhuratë e perëndishme ka mungesë aftësie që i përshatet atij vetë, që t’ia
kthejë parreshtur, si vaj, lëndën e përsiatjes, duke qënë se ruhet nga aftësia
e atij që e ka marrë.
Hinkat e shtatë llampave me vaj
të ndriçuesit janë, pra, shkathtësitë përkatëse me dhuratat e perëndishme të
Kishës së Shënjtë. Prej tyre, të mençurit dhe rojtarët e pagjumë të të mirave
të dhuruara, derdhin, si nga ca enë, njëlloj si virgjëreshat e zgjuara të Ungjillit,
vajin e gëzimit në llampat e dhuratave (karizmave).
Edhe dy ullinj sipër tij; njëri
djathtas llampës dhe tjetri majtas. Fjala e ka përshkruar shumë bukur dhe në
mënyrë të përshtatshme krejt pamjen që ka lidhje me vetë Atë. Sepse duke e
paraqitur ndriçuesin, llampën, pishtarët, hinkat, shtohen edhe dy ullinj. Kjo
bëhet sepse besohej me të vërtetë që njëheresh me dritën të përsiatet në mënyrë
të natyrshme edhe rreth shkakut që lind fuqinë be cila mban shkëlqimin e
ndriçuesit, pa qënë nevoja të ushqehet. Të dy ullinjtë e ndriçuesit të artë,
pra të Kishës së Shënjtë universale, janë dy Dhjatat, nga të cilat, si nga disa
ullinj, shtrydhet, përmes kërkimit dhe hulumtimit me përkushtim, si vaj, thelbi
i domethënieve, që ushqen dritën e dhuratave të perëndishme. Me anën e kësaj
substance aftësia e secilit ruan të pashuar dritën e hireve që i është dhënë aq
sa duhet e që mirëmbahet si prej vajit, falë kuptimeve të Shkrimeve të Shënjta.
Sepse ashtu sikurse pa ulli nuk mund të gjendet vaj i vërtetë dhe natyror dhe
ashtu si pa enë nuk mund të mbahet vaji i nxjerrë, ndërsa pa u ushqyer me vaj
drita e llampës shuhet me siguri, njëlloj edhe pa Shkrimet e Shënjta nuk mund
të fitohet me të vërtetë substanca e perëndishme e domethënieve dhe, pa
aftësinë për t’i marrë si në një enë këto kuptime, nuk mund të lindë një
përsiatje e denjë për Zotin, ndërsa drita e diturisë përmes dhuratave, e
paushqyer me kuptimet e perëndishme, nuk mund të mbahet e pashuar nga ata që e
kanë.
Kësisoj, duke e ngritur
vështrimin drejt kuptimit shpirtëror, fjala jonë e ka përafruar ndriçuesin me
Kishën; llampën me Zotin e trupëzuar, i cili është veshur me qënien tonë në
mënyyrë të pandryshueshme, sipas ipostazës; të shtatë hinkat e llampave me
dhuratat, apo me bëmat e Shpirtit, sikurse tregonte qartë i madhi Isaia; hinkat
e llampave janë aftësitë për kuptimet e perëndishme të Shkrimit, që marrin
dhuratat e perëndishme; më në fund, të dy ullinjtë i ka ngjasuar me të dyja Dhjatat,
nga të cilat merret, përmes mundimit të mençur, substanca e domethënieve të
perëndishme, me anën e së cilës mbahet e pashuar drita e të fshehtave të
perëndishme.
Njëri në të djathtë të llampës,
ndërsa tjetri në të majtë: mendoj se me të djathtën ka parasysh Profetin si
pjesën më shpirtërore të Shkrimit, ndërsa në të majtë – atë trupore. Dhe nëse e
majta tregon pjesën më trupore të Shkrimit, ndërsa e djathta atë më
shpirtëroren, mendoj se ulliri në të majtë do të thotë Dhiatë e Vjetër, që
merret më shumë me filozofinë vepruese, ndërsa ulliri në të djathtë është
Dhiata e Re, që na mëson të fshehtën e re dhe bën të lindë tek secili besimtar
aftësinë e soditjes. Sepse e para u jep atyre që i përkushtohen filozofisë së
perëndishme mënyrat e virtytshme, e dyta – arsyet e njohjes. Kjo e fundit, duke
e rrëmbyer mendjen nga të dukshmet, e lartëson drejt asaj me të cilën është
farefisnuar, e pastër nga çdo lajthitje lëndore, ndërsa e para e pastron
mendjen nga çdo njollosje prej lëndoreve, duke ia nxjerrë me fuqinë e
burrërisë, si me një çekiç, gozhdët që godasin afeksionin e dëshirës nga trupi.
E Vjetra e ngre trupin e përshkuar nga arsyeja (e arsyetuar) drejt shpirtit,
përmes virtyteve, duke e penguar mendjen të zbresë në trup; ndërsa E Reja e
lartëson mendjen e ndezur nga zjarri i dashurisë, drejt Perëndisë. E para e
njëson trupin me mendjen me anën e lëvizjes së vullnetshme, ndërsa e dyta e
njëson mendjen me Zotin përmes aftësisë (me veprën) së hireve. Me këtë mendja
fiton aq shumë ngjashmërinë me Zotin, saqë prej saj mund të njihet Zoti, Ai që
nga Vetja nuk mund të njihet prej askujt, si një origjinal nga një ikonë.