Valeriu Matei u lind në të njëjtën datë, pra
më 31 mars, me poetin e madh rumun Nikita Stanesku. Për këtë arsye, çdo
fundmars, Matei vjen nga Kishinjevi në Plojesht, në qytetin e Nikitës, për të
ripërjetuar momentin yjor ndërmjet qenies, metafizikës dhe historisë. Valeriu
Matei është një nga figurat emblematike të lëvizjes së Rilindjes Kombëtare të
Besarabisë. Kur ka qenë e nevojshme, poeti ka veshur edhe përkrenaren e
politikanit. Nuk u kaplua nga ky mision dhe i dha poezisë zgjidhje estetike të
mbamendshme. E ka përqafuar fort metaforën me historinë, duke u bërë poet
modern, me zotërim të shkëlqyer të gjuhës rumune. Ka përkitje të thella me
poezinë e madhe rumune. Ioan Aleksandru ka zbuluar tek Valeriu Matei “një fuqi të fjalës dhe një thellësi të
ligjërimit si rrallëherë mund të haset tek një i ri i sotëm, në gjuhën e
Emineskut” . Për Valeriu Matein poezia është një mënyrë përjetimi yjnor,
një mjet mbijetimi, por, në rast nevoje, edhe një mburojë e shtizë. Një poet i
shquar dhe një njeri me mirësi të madhe. Një mik i rrallëgjetshëm. (George Parzha)
1.
qytetthe mbi
eshtra, Xhokonda të mbështjella në
veshjen e tymtë të
një buzëqeshjeje
të hapur si një
stacion treni,
Danubi prej lotësh
nuk ka më shtrat
kripa e dherave
është kalbur në gjak,
jo fitore, jo
vetmi,
qeni hipur majë
piramidës
do të vdesë në
trekëndshin vigjilues
i dërrmuar në
mesnatë
prej një fije bari
2.
përmes mendimit
kolektiv të rrugës
kalon rinia e
përskuqur e mjegullës
hipur mbi kalë të bardhë,
kalon shqiponja e
mbarsur e shënjuar
në të vetmen vijë të trurit
me yllin e kuq në pesë cepa të verbër,
kalon kamioni me
xhamat të vrimuar
nga mustaqet e
mëdha të xha xho-së,
kalëron një
bullafiq i vrenjtur
mbi jetën politike
dhe një rreze e
përkthyer në prapashtesat e habisë
puthitur me një
emër apostulli,
kalojnë, kalojnë,
na kalojnë,
nëpër mendimin
kolektiv, nëpër
mënyrën e të
menduarit të përbashkët
kurrgjëja, orvatja
e kurrgjësë,
fjalimet e
kameleonëve gagaçë
gjasmues të
mendimit kolektiv të rrugës
3.
ka diçka përtej
fjalëve -
domethënia e
fshehur e çastit që ka ikur,
kuptimi i kuptimit
ku lëviz
si në një kënetë që
ka zënë
kore të hollë në diell,
asnjë hap majtas,
asnjë hap djathtas
kuptimit të kuptimit -
përtej është shurdhimi i dritës
dhe zhurma pa ngjyrë,
asgjë nuk të prêt përpara,
asnjë ushtri
milingonash nuk ta prêt udhën,
asgjëja të ndjek
nga pas,
ka diçka përtej
fjalëve
kur këneta e
heshtjes mbulohet nga luspa
peshqsh që
rrëshqasin si lotuse të tharë
të mirë për një
pije të harresës
së kuptimit të kuptimit,
ngriji qepallat dhe kalo me shikim
gjithnjë më tej, derisa të bëhesh
urë e pashme përtej kënetës,
tingull i qartë i dritës së vonë
për hatër të afrimit të kuptimit
të përtej fjalëve
4.
vetmia e një poeme më fillikate se unë
e zhvillon çastin
pa iluzione, iluzionin e çastit,
plasaritja e mendjeve
bëhet njëherazi me
hedhjen e shtizave të përtej Uralit -
ç’gjueti, o Zot, dhe bie shi me
shallvare
nga të cilët linden kazakë duke
vallzuar,
goditje nga trekëndshi, nuhatje gjaku,
brohoritje... rroftë vetmia
e poemës pa vetmi,
të vetmes poemë të një ikjeje
si një shkundje ëndrrash,
si një rizbutje fajkonjsh
maj-qershor 1993
Këmisha e Grigore Vierut
(Cămaşa lui Grigore Vieru)
Në ballkonin ku
Poeti vështronte qiellin,
si një flamur të
thyer në një luftë të padrejtë,
këmisha e tij e
kaltëryer e kapur nga ngrica
e dimrit të ashpër,
si një ushtar besnik pret
ta veshë Poeti; por
ai ka ikur nga shtëpia
për të veshur
këmishën e vdekjes – barrë e rëndë
për zemrën e tij të
plagosur e të djegur
prej gënjeshtrës
maskareshë, nga helmi barbar
hedhur mbi ne nga
ustallarët e farsave
që kanë marrë
pushtetin – urrejtja pa shpirt, pa tru,
qose i kuqërremtë,
i mballosur me parrulla gjoja atdhetare,
me shikimin tërë
qime dhe buxhetfryrë,
qatipi i ndyrë në shërbim të hordhive të
neveritshme…
Me një rreze dielli
në terrin e pafund
Poeti vinte për të
të sjellë të vërtetën,
ashkël kombi, ndarë
dhe keqtrajtuar,
fëmijë jetim, që i
është vjedhur e ardhmja.
Poeti përballte
tufane dhe stuhi,
shira me gurë dhe
çarje dheu
që të të sillte
ikonën e të parëve të tu të vërtetë,
të të nxirrte prej
territ përmes besës dhe fjalës.
Jo dimri e shtypi,
jo mjegulla e natës -
humnera e gënjeshtrës
dhe e urrejtjes e coptoi,
thika e Judës ia
çau gjoksin e tij të brishtë,
koha e mbytur nga
të fëlliqurit
e bëri të vishte
këmishën e t’et të vdekur
në udhëkryqet e fatit,
këmishën e
përgjakur të vdekjes me të gjitha dhembjet e saj...
Në ballkonin e
Poetit rrezet e diellit të zbehtë e të nxirë
ledhatojnë fijen e
jetësqë i ka mbetur në këmishën me yje,
si një zog i
qiellit ajo përpëlitet dhe flatron në pafundësi...
Thuaji, moj nënë e
pikëlluar, Perëndisë,
që Poeti vdiq,
Thuaji, nënë Marie,
Zotit
që verbi nuk ka
vdekur!
e diel, e diel, 18 janar 2009
Shira
në prill
(Ploi în aprilie)
bie shi në prill me zhurmë hapash të
lodhur
sikur me foshnjat jetime sot po vajton
Perëndia
dhe nuk nxënka çadra e rinisë
(më të rinj me një vdekje vazhdimisht)
siç rrimë pas shtizave të ftohta të
shiut të mbështetur,
është dita e Ringjalljes, por lajmi nuk
i ka ziua të famshmit
e fatit, që të plotësohet, i mungon edhe
një popull,
na kanë varrosur në pluhurin e urrejtjes
së tyre
bëlbëzuesit e gëzueshëm tek marrin të
hollat
dhe rruga e tyre është vazhdimisht në
fillim,
e dyzuar si një gjuhë gjarpri,
kthesat i mbart përtej zakonit, natyrës,
nga lugina e vajtimit retë zbresin
ngadalë dhe të holla
fijet e ftohta të shiut si telat e
këputur të harpave...
hapat ndërpriten të rrezatuar nga e
tashmja e papërcaktuar,
masa e sfinksit të pluhuruar rreh
agimet,
në kodikët e çastit parakalojnë të falur
gabimet,
thirrja e memecërisë përkund regjistrin
ngadalë
dhe bie shi sikur
të tulatte
etjen e pasosur të vdekjes
në pllaja me varret
e sapogërmuar...
dhembje dhe iluzione - zbrazëtia na mban
rob
mbledh rripa mosgjëje mbi thundrën e
shtatores së zgjyrës
11 prill 1999
În albaneză / Në shqip: Kopi Kyçyku