(”Muza mea a fost viața” – Umorul luminos al lui Tudor Mușatescu)
Pasi mbaroi studimet e larta për Letërsi e Filozofi në Bukuresht, punoi për disa vjet si inspektor teatrosh dhe drejtues i disa kompanive teatrore. I ati e shihte si avokat të shquar, e ëma si inxhinier, kumbara këmbëngulte t’ia hynte medoemos mjekësisë. I gjyshi qe bindur se nipi do të bëhej pronar i madh tokash, ndëra i ungji, Vlëdesku, ish-ministër, e shtynte drejt diplomacisë. Askush nuk më këshilloi të bëhesha ai që jam e as parashikoi se do të sosja shkrimtar, dëshmon më vonë Mushatesku.
Mes vështirësish të panumurta,
shkruan vetëm natën: komedi, drama, romane, poezi, epigrame, skenarë filmash. „Valsi i Titanikut”, i luajtur me aq
sukses edhe në Shqipëri, e bëri të njohur, pa mbuluar me hije vepra të tjera,
si „Esku” dhe „Ëndërra e një nate dimri”.
Ishte ndër nismëtarët e Akademisë së Humoristëve Rumunë.
Shprehjet e Mushateskut qarkullojnë parreshtur në të gjitha shtresat e shoqërisë rumune dhe zgjojnë një buzëqeshje të përzier herë me hidhërim, herë me keqardhje e pendesë, por gjithmonë plot magjepsje.
Ja disa nga shprehjet dhe dëshmitë e Mushateskut (shkëputur nga të famshmet mushatizma dhe nga Ditari intim):
Që kur dolën pasqyrat, u
dyfishua bota.
U martova që të bindem se isha
shumë më mirë si beqar.
E mbi të gjitha këto: varfëria, të cilën nuk e kam hak dhe që po nis të më shkatërrojë buzëqeshjet.
Punoj tmerrësisht e jetoj me
shumë halle. Nuk na mungon asgjë. Mbrëmjeve vijnë, si zakonisht, I., M., P.
Duke gjykuar nga sa „pak” hanë, kuptoj se s’kanë ngrënë prej kohësh. Jeta ime përmblidhet
në tri fjalë: pare, punë, lule. Dëshpërimi ka parfumin e vet. Besoj se pavdekësia
do më kuptojë.
Sot, shpresëhumbur, shita disa
qindra vëllime të bibliotekës në Antikuariatin e Përgjithshëm. Ndoqa nga
tarraca zhvendosjen e librave të mi në kamion. Mbi tryezë rrinte fatura prej
katër mijë e gjashtëqind lei. Mjerim, mërzira, shi, nerva, mungesa, ftohtë në
shtëpi. Kitty (bashkëshortja e shkrimtarit, aktore – sh. i përkth.) solli sobën në dhomën e ndenjjes, që të gatuajë,
por edhe që të çtendosë sadopak gjendjen. Buzëqeshim të gjithë dhe i japim zemër
vetes. Bëjmë sikur s’kemi uri. Kalimtare thonë se është lavdia, por ia vlen!
Kalimtarë janë vetëm ata që e kanë.
Sot nisa zanatin tim të ri: bëj
qese[1]. Do fitoj 0,60 lei për copë, kurse ndërmjetësi i
tregut me siguri i shet për 2 lei copën. Domethënë: unë bëj qese, ata mbushin
qesen. Lëndën e parë që përdora për qese e nxora nga koleksioni i Revistës
Radio, ku kam bashkëpunuar. E ngjita portretin tim në anën ballore të qeses, ndërsa
artikulli nuk dukej. Këtë qese e ruaj në arkivin tim në vend të mollëve,
fasuleve, miellit apo diçkaje tjetër... Gjithë ç’kam shkruar në jetë mbështetej
mbi vëzhgimin dhe detajin. Muza ime ka qenë jeta.
Jeta ime? Një mundim shkëlqimtar
drejt vdekjes. Kam jetuar më letrarisht se sa veprat e mia. Gjithmonë kam
jetuar publikisht e prapë i ngujuar, si shtatorja e ndonjë lulishteje. Vërtet,
mbi mua shumë vetë kanë shkruar mendimet, pornografitë e, sidomos, emrat.
Ishte aq koprac, saqë netëve
lehte në bahçe për të bërë kursim qeni.
Disa jetojnë falas, të tjerët
– kot.
Pse budallai është
mendjekufizuar, kur budallallëku s’ka kufij?
Dyshimtari zgjohet para
alarmit të sahatit për ta kontrolluar nëse tingëlloi kur duhet.
Mangësia e madhe e grave është
se të duan gjithmonë kur ke tjetër gjë për të bërë.
Ështe bukur të jesh i mirë,
por duhet të jesh i mirë për diçka.
Vetëm nga smira e të tjerëve
kupton vlerën që ke.
Dashuria. Rrahje zemre për
dhimbje koke.
Gratë nuk tradhëtojnë, por
krahasojnë.
Mërzia zgjat ditën dhe shkurton
jetën.
Një bimë që u shkakton pagjumësinë
disave: dafinat e kurorës së dikujt.
Gënjeshtra e paramenduar nuk është
më çështje fantazie, por karakteri.
Kuajt e vërtetë të garave nuk
rendin për çmime, por që të venë gjakun në lëvizje.
Në ditën e fitores mos harro të
kujtosh humbjet e mëparshme.
Kujtimet e disave quhen
kafshime ndërgjegjeje.
Kujtimet u ngjajnë librave të
bibliotekës. Kërkon ndonjërin, kur s’ke asgjë të re për të lexuar.
Nuk i kam kerkuar jetës asgjë.
Gjithë ç’kam pasur ia kam shkulur. E gjithë ç’nuk kam pasur ma ka vjedhur.
Jemi barazim, o sivëlla i ri. Ti
s’më njeh, unë s’të çmoj.
Vetëm qilimat linden për t’u
shkelur me këmbë.
Ndonjëherë, duke dashur të mënjanosh
dikë, e shtyn përpara.
Ky njeri mbushi shtatëdhjetë
vjet që kur më mirë të mos qe pjellë.
Para se të shohësh se ç’nuk
kanë bërë të tjerët, shih mirë se ç’ke bërë ti.
Mendoj për të tjerët, por
jetoj për vete.
Kur nisin të të gogësijnë
mendimet, shko e fli.
Lavdia mund të ta dredhë çdo
ditë me një sivëlla.
Botuesja e veprave të mia ka
qenë jeta. Ama të drejtat e autorit ia pagova unë.
Humnera: ofshama e shkëmbinjve.
Melankolia: motra e pamartuar
e trishtimit.
Kur gënjen njeriu: kur qesh me
lotë, apo kur qan me britma?
E urrej vdekjen, sepse duhet
t’i nënshtrohem pa asnjë replikë. E kush pa, unë, gjithë ky dramaturg...
Nuk dua të vdes pa mbaruar së
jetuari.
Tudor Mushatesku u largua nga jeta me të njëjtin humor: „Unë po perëndoj, nuk po vdes”. Plot admirim e dhimbsuri, duke i huazuar stilin, bohema rumune dëshmon se fjalët e fundit të tij ishin: „U mor!” („U, po vdes” dhe „Humor”).
Përgatiti A.-Ch. Kyçyku
[1] Ka të dhëna se, kur trymbetuesit e realizmit socialist s’dinin ku t’i çonin
të hollat e honorareve, Tudor Mushatesku dhe poeti i madh rumun Tudor Arghezi
rropateshin të mbanin familjet duke shitur, i pari: qese, i dyti: qershi.