Deri dhjetë vjet më parë
mërgimi klasik, në të gjitha trajtat
e tij, ende ishte një shans për të mos humbur kujtesën dhe shpirtin. Ikja nga
vendi i lindjes, kalimi përmes kthetrave të kaosit dhe sprovat e botës së
madhe, të sunduar nga urbanizmi, nga e paparashikueshmja, nga autizmi kolektiv,
nga tinguj e erëra më tepër të panjohura, se sa të reja, dhe malli si shprehje
e pendesës, - për të mos thënë e mundësisë për
ta rishkruar jetën, - nuk dilnin nga kanunet e syrgjynit të lashtësisë.
Mërgimi ende ishte Zhdukja e ngadaltë e
mërgimit dhe, rrjedhimisht, e koncepteve shtëpi dhe mall. Asokohe,
tek shkruaja një parabolë për verën që nuk e çmonte fisnikërimin përmes
ndenjjes në shishe, por qahej parreshtur se po i zihet fryma, po prishet, po
tjetërsohet, derisa e çliruan dhe u bë uthull, më dukej më e denjë për
letërsinë, se sa për jetën. Ishte vështirë të përfytyrohej atëhere se uthullin
nuk e ze kurrë malli të bëhet sërish verë.
Për të mbijetuar
gjatë muajve / viteve të fillimit, - kur të gjithëve u mungon një identitet i
qartë dhe i sigurtë, - mërgimtari detyrohet ta rishpikë jetën nga e cila ka
ikur. Do të duhet hartuar dikur, gjer edhe vetëm për hir të letërsisë, një
antologji e këtij lloji përrallisjesh, që kanë një përqindje marramendëse
fëminie, dhe të cilat, ndonëse përdoren për të tjera qëllime, mbrojnë
Metaforën. Njerëz pa pikë vlere, askushë, por edhe të shquar, i bindën hap pas
hapi të tjerët, sidomos të huajt, duke bindur njëherazi edhe veten, se patën
jetuar si ca heronj, ose / edhe viktima që meritojnë çdo shpërblim. Në mungesë
të mërgimtarëve, ata që mbetën në atdhe nisën poashtu të sajojnë, në radhë të
parë ngaqë nuk kishin më dëshmitarë që të tregojnë të vërtetën e ngjarjeve. E
njëjta gjë u përdor më pas, me shpejtësi, edhe në përhapjen dhe mburrjen e
librave që shkruan e botuan. Një vuajtje, një pengesë, një prerje e rëndomtë
teksti, të mirëfillta, apo të shpikura, kërkonin me ngulm që vlera artistike të
trajtohet si meritë biografike dhe anasjelltas. Kësisoj vlera vetjake e të
mërguarve dhe e të mbeturve në atdhe, e atyre që vërtet patën vuajtur dhe e
atyre që vërtet patën sajuar, nisën të barazohen dhe të bëheh të dyja shpikje,
sepse shoqëria e konsumit nuk e honeps të kaluarën.
[Prof.univ.dr.
Ardian KYCYKU, Fragment nga eseja “Shumë vdekje – vetëm një profesion”, Revista ComUnique Nr. 10-12 / 2015]
Acum un deceniu, exilul clasic, în toate ipostazele sale,
încă era o şansă de a nu-şi pierde memoria şi sufletul. Plecarea din mediul
natal, trecerea prin furcile haosului şi încercările lumii mari, dominată de
urbanism, de neprevăzut, de autism colectiv, de sunete şi mirosuri mai mult
necunoscute, decât noi, şi dorul ca expresie a pocăinţei – ca să nu spun a putinţei de a-ţi rescrie viaţa trecută
– nu ieşeau din tiparul surghiunului antic. Exilul încă era Dispariţia lentă a exilului şi,
implicit, a conceptelor de casă şi dor. În momentul respectiv, când scriam
o parabolă a vinului care nu aprecia înnobilarea prin stătut în sticlă, ci se
văita fără întrerupere că se sufocă, moare, dispare, până ce s-a eliberat şi a
devenit oţet, mi se părea mai demnă de literatură, decât de viaţă. Era greu de presimţit atunci că oţetul nu duce niciodată dorul de a
redeveni vin.
Pentru a supravieţui în lunile şi / sau anii de început –
când cei mai mulţi sunt lipsiţi de o identitate clară şi certă – exilantul este
obligat să-şi reinventeze viaţa din care a plecat. Ar trebui realizată cândva,
fie şi numai de dragul literaturii, o antologie a acestui gen de fabulaţii,
care conţin un procent ameţitor de copilărie şi care, deşi sunt folosite în alte scopuri, ocrotesc metafora. Oameni de nimic, anonimi, dar şi
celebrităţi, i-au convins treptat pe ceilalţi, mai ales pe străini,
convingându-se până la urmă şi pe ei înşişi, că trăiseră ca nişte eroi, sau /
şi victime care merită orice răsplată. În absenţa celor pribegiţi, şi cei rămaşi în patrie au început să fabuleze, în primul rând pentru că nu mai aveau martori
care să dovedească adevărul întâmplărilor. Acelaşi fenomen s-a aplicat apoi,
rapid, asupra mediatizării cărţilor scrise şi tipărite de ei. O suferinţă, o neputinţă,
o cenzurare obişnuită, autentice sau născocite, cereau insistent ca valoarea
artistică să fie luată drept merit biografic şi viceversa. Astfel, valoarea
individuală a celor exilaţi şi a celor rămaşi, a celor care suferiseră şi a celor care-şi inventaseră suferinţele au început să se egaleze,
devenind ambele născocite, deoarece societatea de consum nu agreează trecutul.
[Prof.univ.dr. Ardian KYCYKU, Fragment din eseul ”Mai
multe morți – o singură profesie”, Revista ComUnique Nr. 10-12 / 2015]