Prozator i një lloji krejt të veçantë, (lindur në vitin 1944 në
qytetin Turnu-Măgurele) Alexandru Monciu-Sudinski mbaroi studimet në Fakultetin
e Gjuhëve Sllave në Bukuresht dhe e mbrojti diplomën në filozofi (1972). Debutoi
në vitin 1971 me vëllimin Rebarbor, i
cili u ndalua menjëherë pas botimit dhe u shndërrua në karton. Përpara se të mërgonte
në Suedi dhe të tërhiqej krejt nga jeta publike, Monciu-Sudinski botoi librat Karaktere (Caractere, 1973) dhe Biografi të zakonshme (Biografii comune,
1974).
Pra, ç’shohim ne në këtë film, fëmijë? Ca ushtarë të
veshur në uniforma të lezetshme, duke kalëruar mbi këto çudira. Ushtarët,
veshur me uniforma të lezetshme, bëjnë shenja drejt ekranit. Pas tankeve të tyre
vrapojnë, ose hiqen zvarrë në pluhur ca tipa antipatikë, të pistë e shëmtakë;
ata janë të lidhur me litarë, çka duket se nuk iu shkakton kënaqësi, mirpo ja që
ushtarët simpatikë e kuptojnë këtë; ushtarët i ndalin dy tanket mbi një lëndinë
me lule, atje i zgjidhin shëmtakët dhe u japin ca lopatëza që mund të emërtohen
edhe Linemann*. U
bëjnë shenjë të hapin ca gropëza. E teksa shëmtakët (sa janë? ja t’i numërojmë
pak: një, dy, tre, pesë, gjashtë, tetë. Tetë janë, fëmijë, po?), ndërsa shëmtakët
po hapin gropëza, çunat tanë ushtarë, leshverdhë e të urtë, ulen në hije,
shikoni, nxjerrin termusët me kafe me qumësht dhe gazeta dhe një kutizë me letra
bixhozi, dhe pinë kafe me qumësht dhe lëçitin gazeta dhe luajnë letrash. E
shihni sa bukur? Dhe sa qartë duken... Ja, ai zezaku kaçurrel pranë tytës së
tankut, është i vetmi që s’është biond, po megjithatë është simpatik, shikoni
si rri me automatikun në dorë dhe mbllaçit bukë me gjalpë dhe bën roje që shëmtakët
të mos arratisen. Dhe sa lezetshëm na buzëqesh. Ndërsa melodia që dëgjohet nga tanku dhe që na pëlqen të gjithëve titullohet Yes, yes, she smiled to me; domethëne „Po, po, ajo më buzëqeshi”. Melodi e lezetshme, dhe kur njëri syresh
shkon drejt tankut t’ia ngrejë zërin melodisë, që ta dëgjojmë edhe ne, se jo më
kot po e filmojnë, një tjetër shkon drejt atyre tetë shëmtakeve dhe u bën shenjë
të nxitojnë, se ç’të s’ëmës, veç faktit që janë shëmtakë, qënkan edhe dembelë;
s’mund ta humbin kështu kohën në tërë atë vapë...
E, pra, njëri nga shëmtakët i zgërdheshet para hundëve,
po, zgërdheshje quhet, i pafytyrë, i pafytyrë... Si të mos i futësh të
pafytyrit një shpullë? Ja, e hëngri shpullën! Uaa! Ua, çudi e madhe, shëmtaku e
ngre lopatëzën e vet, bën pak fresk dhe ja! Lopata ka hyrë tashmë si në ndonjë
pjepër në kokën e ushtarit, i është ngulur përmes gojës deri në qafë, çudi e
madhe, dhe shëmtaku u bërtet të tjerëve t’ia mbathin. Ushtari ka rënë përmbys,
përpëlitet mes luleve, duke u munduar ndoshta ta gëlltisë lopatëzën, teksa
shtatë shëmtakë të palarë duan të arratisen. Po si të arratisen, kur ushtari
zeshkan e lë bukën me gjalpë mbi bar dhe ta-ta-ta qëllon me automatik. Bravooo!
Të gjithë shemben, përfshirë krimineli që goditi me lopatëzë (të cilën e kish
shkulur tashmë nga koka e ushtarit tjetër dhe qe turrur drejt tankut).
Ta-ta-ta, bie edhe ai si i vdekur, por nuk ka vdekur, se plumbi e ka marrë vetëm
në këmbë. E shihni sa të hajrit janë ushtarët simpatikë, edhe pse disa prej
tyre nuk janë krejt leshverdhë?... e megjithatë sa trishtim! Tani ushtarët
detyrohen të mos jenë simpatikë. Sulen të gjithë, kanë flakur tutje gjer edhe
letrat e bixhozit, nguten dhe, teksa nga brenda tankut dëgjohet Yes, yes, she smiled to me dhe tetë shëmtakë
përpëliten mbi bar dhe qumështi rrjedh nga termusët dhe një ushtar i përmbysur
mbi lule zgërdheshet si ndonjë vrimë e kuqe nga e cila kërcejnë copëza dhëmbësh
dhe njolla gjaku, ndërsa mbi fetën e bukës me gjalpë të zeshkanit është ulur një
mizë e madhe jeshile dhe plot mikrobe... në këtë kohë ka dalë një diell i bukur
dhe ka rënë një paqe mbi lëndinë... dhe ato letrat e bixhozit janë shpërndarë përreth.
Janë sulur tani fuqishëm, ai me lopatëzën nuk duket më, e
kanë zënë me uniformat e tyre të lezetshme, dhe mirë bëjnë, po e rrahin për
vdekje...
Po nuk do ta rrahin ashtu pafundësisht... Se edhe lodhet
robi! Kurse ai, shikoni sa i pafytyrë, as që ka vdekur... dhe po ai ulërin
ashtu, plot urrejtje, kundër ushtarëve, dhe shyqyr që nuk e kuptojmë, por me
siguri po shan. Tani përnjimend është shëmtak; me atë syrin e dalë që i rrjedh,
me veshin e shqyer dhe me njërën faqe që i mungon dhe me aq gjak... gati do të
na kish kapluar mëshira, por të mos dinim se është vrasës dhe ushtarët tanë janë
aq të mirë e simpatikë.
Po as ato tetë gropëzat nuk i kanë hapur veçse për gjysmë!
E, s’prish punë, ushtarët i marrin dhe i rrasin nëpër gropëza aq sa mundet dhe
ja, sa qesharake!, nuk shquhen veçse tetë koka që kanë çelur mbi bar dhe lulet
e lëndinës. Tani të shohim ç’do të ndodhë.
Ah, po! çunat me uniformë hipin në një tank dhe tanku nis
të endet nëpër lëndinë, derisa mbërrin në anën tjetër. Ndërsa koka e vrasësit
me syrin shkulur dhe me njërën faqe dhe njërin vesh mungesë duket kaq e madhe
ngaqë është në prim-plan, ky quhet prim-plan,
fëmijë. E shihni si ulërin, ai s’e di ç’po ndodh pas tij, sepse është groposur
me fytyrën drejt nesh dhe pandeh se po u jep kurajo të tjerëve, por ai s’e di ç’po
ndodh. Të mos e shohim më, fëmijë, se është kaq i pakëndshëm!
Mbrapa këtij vrasësit, tanku ka nisur të ecë ngadalë mbi
kokat e të tjerëve, s’para shihet mirë që këtu, por i dëgjoni ato britmat që na
i çajnë veshët e pastaj hop! zhduken
si me magji. Një, dy, tre, katër... shtatë, aaqqq. Mbaroi. Po si të mos çuditesh?
Ajo koka e pakëndshme në prim-plan, ajo kokë derdimene vazhdon t’u japë zemër
atyre shtatë pellgjeve të zbërdhylura që pak më parë ishin koka. Nuk dëgjohet më
Yes, yes, dëgjohet një tjetër këngë,
dhe njëri nga ushtarët ka zbritur nga tanku dhe duket sikur po vjell. Do t’i
jetë prishur mideja, mos shihni atje. Pyes veten se pse e ka filmuar këtë pjesën
e neveritshme me të vjellën. Nga kjo as që mund të nxjerrim ndonjë mësim.
Mirpo ja që tanku endet sërish mbi lëndinë dhe koka e
prim-planit nuk duket më, tanku është vendosur midis nesh dhe asaj koke, tani në
prim-plan janë vithet e tankut, domethënë gros-plan, por ju s’e dini ç’është
kjo, jua shpjegoj herë tjetër, ajo çka mund të shohim tani është koka e
groposur, në profil, me syrin e plotë (lavdi Zotit) nga ana jonë, dhe zinxhirët
e tankut, po në profil, fare pranë kokës. Siç e shihni, një hap i ndan. Dhe
juve ju duket sikur nuk ec, por tanku megjithatë ec!, vetëm se ec shumë ngadalë,
njëfarësoj si akrepi i minutave të një sahati. E shikoni si uturon tanku, a
thua se ka dalë mendsh, dhe zinxhirët dridhen si qënie të gjalla! Gjynah që, për
shkak të uturimës së skëterrshme, nuk mund të dëgjohet çfarë thonë ushtarët që
janë ulur pranë kokës së groposur dhe tankut për të parë si do të shtjellohet
ngjarja, pa u bërë përshtypje se ajo mbetje koke ende ulërin plot mëri, si
ndonjë bombë zjarrvënëse (por ulërimat nuk i dëgjojmë, sepse mbulohen nga
trokama e sahatit vigan, tankut), pa u ardhur ndoht nga fakti që mbetjet e asaj
kokës pështyjnë drejt tyre gjak dhe copëza dhëmballësh; ata fshihen vetëm
heraherës me mëngët e uniformës dhe i përcjellin shoshoqit përshtypjet
interesante, të cilat nuk mund t’i dëgjojmë për shkak të zhurmës.
Tanku ndodhet vetëm një hap larg asaj kokës pa tru, e
cila nuk, nuk, nuk pushon, dhe para pak minutash dukej sikur tanku nuk përparonte
fare, mirpo rrotat e tij ulërijnë e dridhen, dridhen dhe paaaak nga paaak tanku
lëviz drejt kokës së groposur, e këto të gjitha nuk na mërzisin aspak, se është
tejet interesante të shohësh se si vdes një njeri, më interesante se çdo gjë
tjetër, sidomos kur e sheh ngjarjen në prim-plan.
Më në fund! Ja, rrota me zinxhir, si ndonjë pëllëmbë nervoze
çeliku që dridhet, don t’i ledhatojë ballin, nuk guxon, po ja që guxoi, vetëm
një grimë, pastaj prapë u tërhoq, duke vezulluar ftohtë, ndërsa tanku
uturon, uturon, uturon
ndërsa koka gëlltitet me zor dhe pështyn drejt pëllëmbës
së çeliktë, mirpo pëllëmba e çeliktë e ledhaton disi më fort kësaj here, sikur
t’i thoshte hajt qetësohu tani,
por koka nuk qetës
uturon uturon uturon
ohet dhe ulërin por nuk dëgjohet po nga kaq furi xhanëm
dhe pëllëmba e shtyp pak me njërin nga ata dhëmbët e zinxhirit dhe koka shkulet
fare pak nga toka vetëm aq sa
uturon
aq sa të ngulë gojën e shqyer nga furia dhe mbetjet e dhëmbëve
në çelikun e kaltër të zinxhirëve dhe të kafshojë ndërkohë që rrotat e shtyp si
pëllëmbë, ashtu siç një çizme shtyp një gjallesë të kapur me dhëmbë pas saj, e
shtyn poshtë në tokë, dhe ndërsa fytyra e kokës nuk duket më, e ngërthyer përjetësisht
pas shputës, çizmes, pëllëmbës zinxhirëve
UTURON lëvozhga e kokës kriset ngadalë si ndonjë vezë,
duke nxjerrë diçka si e bardha e vezës. Ndërsa kjo fjala që del tani në fund përkthehet
FUND.
Kur
shikoni se shkruhet FUND ose FUND ose FUND, duhet të ngriheni në këmbë dhe të
shkoni nëpër shtëpira, sepse gjithçka, vetëkuptohet, ka marrë fund.
* Lopata xhenierësh.