Alda Merini: E çmendur, jam çmendur prej teje, dashuri (Folle, sono folle di te, amore)


Zgjodhi e shqipëroi Natasha Lushaj

Alda Merini, e lindur në Milano më 21 mars 1931, nis të shkruajë herët. Më 1950, kur ishte rreth 15 vjeç, boton dy poezi në një antologji të poezisë italiane bashkëkohore, e nxitur nga Giacinto Spagnoletti . Më 1947 trajtohet për herë të parë për shqetësime psikologjike, kurse më 1951 botohen dy poezi të tjera të saj në Poetesse del Novecento (“Poeshat e nëntëqintës”), me sugjerimin e E. Montales. Në këtë kohë njihet e miqësohet me poetë të mëdhenj të kohës, si Salvatore Quasimodo; martohet me Ettore Carniti-n si dhe boton librin e parë (1953). Njëri pas tjetrit botohen edhe dy libra të tjerë me poezi (1955, 1961), por pason një periudhë heshtjeje dhe izolimi, gjatë së cilës shtrohet në një klinikë psikiatrike, në deri më 1972, gjithsesi pa i humbur lidhjet dhe kthimet e herëpashershme në familje dhe që shoqërohen me lindjen e tre fëmijëve të tjerë.
Shtrimet e daljet vijojnë deri më 1979; libri La terra santa (“Toka e Shenjtë”) është frut i këtyre përvojave të trishta e të tmerrshme. Më 1981 vdes i shoqi; transferohet në Taranto ku martohet përsëri, 1983, ndërkohë që ka filluar të marrë vlerësimet e botës letrare për punët e saj.
Boton edhe dy libra: La gazza ladra (Laraska hajdute), si dhe librin e parë me proza, L’atra verita. Diario di una diversa (“E vërteta tjetër. Ditari i një të ndryshmeje”), 1986. Por iu desh të provonte edhe një herë shtrimin në çmendinë, kësaj here në Taranto.
Nga pikëpamja letrare këto janë vitet të frytshme, dhe ndërkohë ishte bërë e njohur: natyrisht këto vlerësime i dhanë edhe një lloj qetësie të re. Publikime të tjera, ripublikime dhe vlerësime të shumta përgjatë viteve e konsoliduan kthimin e Merinit në skenën letrare. Më 1993 merr çmimin “Eugenio Montale” për poezinë; më 1996 i jepet “Çmimi Viareggo” për volumin La vita facile (“Jeta e lehtë”); vitin tjetër merr “Premio Procida-Elsa Morante”. Më 2002 botohet përmbledhja Folle, folle, folle d’amore per te (“Çmendur, çmendur, çmendur nga dashuria për ty”); më 2003 poezitë e saj botohen të regjistruara me tekst e muzikë, tek Più bella della poesia è stata la mia vita (“Më e bukur se poezia ka qenë jeta ime”) dhe ndërkohë poezitë e saj bëhen tekste këngësh nga Milva, Roberto Vecchioni etj.; më 2004 del një disk muzikor me 11 këngë me tekste të saj dhe bëhet e ftuara e nderit në koncerte e biseda radio-televizive me shumë këngëtarë e kompozitorë, ndër të cilët i madhi Lucio Dalla. Puna e saj e fundit është e vitit 2006: ‘Rizzoli’ boton La nera novella (“Novela e zezë”), një qasje ndaj gjinisë noir .
Alda Merini vdes në Milano, më 1 nëntor 2009, në repartin e onkologjisë të spitalit San Paolo.
Thuajse gjithë poezia e saj gjendet në internet, në sajtin
www.aldamerini.it, kushtuar poeteshës dhe shkrimtares së quajtur “ l’ape furibonda ” (“bleta e zemëruar”), mundësuar nga katër të bijat, në kujtim dhe si mirënjohje për lexuesit dhe njerëzit e thjeshtë në gjithë Italinë që e ndihmuan financiarisht nënën e tyre në kohët e vështira të sëmundjes.
Disa nga botimet e Alda Merinit:
La presenza di Orfeo (“Prania e Orfeut”), 1953
L’atra verita. Diario di una diversa (“E vërteta tjetër. Ditari i një të ndryshmeje”, prozë, 1986
La pazza della porta accanto (“E çmendura e portës ngjitur”), 1995
Ballate non pagate (“Balada të papaguara”), 1995
La Terra Santa (“Toka e shenjtë”), 1996
Un’ anima indocile (“Një shpirt i paedukuar”), 1996
La volpe e il sipario (“Dhelpra dhe perdja”), 1997
Fiore di poesia (“Lule poezie”), 1998
Aforismi e magie (“Aforizma dhe magji”), 1999
Superba è la note (“Madhështore është nata”), 2000
Vuoto d’amore (“Bosh dashurie”), 2000
  
1.
Fletët e bardha janë e pamatshmja e shpirtit
me këtë shije majhoshe
dua të vdes një ditë,
sepse fleta e bardhë është mujshare, e egër.
E rëndë si një flamur,
një e zjarrtë greminë,
ku krijoj veten
gërmë pas gërme pafundësisht
që dikush të m’i lidhë,
por ku s’mëson askush
pse jeta është një pikë,
një hurbë jete janë
fletët e pashkruara
në pamatësinë e shpirtit.
 
/

I fogli bianchi sono la dismisura dell’anima
e io su questo sapore agrodolce
vorrò un giorno morire,
perché il foglio bianco è violento.
Violento come una bandiera,
una voragine di fuoco,
e così io mi compongo
lettera su lettera all’infinito
affinché uno mi legga
ma nessuno impari nulla
perché la vita è sorso, e sorso
di vita i fogli bianchi
dismisura dell’anima.

2.
Të pres
dhe çdo ditë
shuhem pak nga pak
po harroj edhe fytyrën tënde.
Më pyesin nëse dëshpërimi im
është po aq i madh sa mungesa jote.
Jo, është diçka më shumë:
është fiksimi pas idesë së vdekjes
që s’po di të ta dhuroj.

/

Ti aspetto e ogni giorno
mi spengo poco per volta
e ho dimenticato il tuo volto.
Mi chiedono se la mia disperazione
sia pari alla tua assenza
no, è qualcosa di più:
è un gesto di morte fissa
che non ti so regalare.

3.
Dashuri, prej teje jam çmendur,
se ti vjen e më gjen pas gjurmësh
endjeve mbetur
me lodra të thyera fjalësh.

T’i dhuroj të gjitha po deshe,
tek e fundit
jam veç një vajzuke
me lotë të kripur mbuluar
dhe poezi që s’duken,
që do veç të fjetet
mbi një fashë qielli yjuar
si nën krahë hyjnie
dhe për ty erë e ëmbël të mbetet
një këngë dashurie.

/

Sono folle di te, amore
che vieni a rintracciare
nei miei trascorsi
questi giocattoli rotti delle mie parole.

Ti faccio dono di tutto
se vuoi,
tanto io sono solo una fanciulla
piena di poesia
e coperta di lacrime salate,
io voglio solo addormentarmi
sulla ripa del cielo stellato
e diventare un dolce vento
di canti d’amore per te.

4.
Dikur ëndërroja
të isha një breshkë gjigande
me skelet të fildishtë,
që tërhiqte pas fëmijë dhe foshnja dhe alga
dhe mbeturina dhe lule [deti]
të gjithë kapur pas meje,
mbi zhguallin e fortë.

Isha një breshkë që lëkundej
nën peshën e dashurisë
e ngadaltë në të kuptuar
e shpejtë në bekime.

Kështu, bijtë e mi,
pasi ju kishin hedhur në ujë
dhe ju ishit kapur pas zhguallit tim,
unë ju shpëtoja,
sepse kjo breshkë [e ngadaltë] deti
është toka
që ju shpëton
nga vdekja e ujit.

/

Una volta sognai
di essere una tartaruga gigante
con scheletro d'avorio
che trascinava bimbi e piccini e alghe
e rifiuti e fiori
e tutti si aggrappavano a me,
sulla mia scorza dura.

Ero una tartaruga che barcollava
sotto il peso dell'amore
molto lenta a capire
e svelta a benedire.

Così, figli miei,
una volta vi hanno buttato nell'acqua
e voi vi siete aggrappati al mio guscio
e io vi ho portati in salvo
perché questa testuggine marina
è la terra
che vi salva
dalla morte dell'acqua.


5.
Ka gra,
por ka gra e gra...
E këto të fundit mos provo t’i kuptosh, do të ishte një luftë e humbur që në nisje.
Duhet t’i marrësh dhe kaq.
Duhet t’i marrësh dhe t’i puthësh, pa u lënë kohë të mendohen.
Duhet t’ua heqësh, me një përqafim që të lë pa frymë, ato frikërat për të cilat dinë të flasin vetëm një herë, me zë shumë shumë të ulët
Sepse kanë turp nga dobësitë e tyre dhe se, pasi t’i kenë treguar, tronditen – në një agoni të lehtë e të heshtur – nga mendimi se, duke zbuluar e rrëfyer anën e tyre të lehtë e njerëzore, në nevojë për atë të dreqosurin çast, do të shohin sesi do t’u kthesh kurrizin dhe [do të dëgjojnë] hapat e tu tek largohesh.
Prandaj merre dhe duaje.
Duaje të veshur dhe pa truk, se të zhveshura janë të mira të gjitha.
Duaje të pambrojtur dhe pa shtirje, se ti nuk e di sa shumë gjëra sytë
e një gruaje mund të fshehin pas hijes së lapsit.
Duaje të përgjumur, paksa të zhubrosur kur e ka këputur gjumi.
Duaje duke e ditur që nuk ka nevojë, di t’i mjaftojë vetvetes.
Por pikërisht për këtë, di të dojë si askush tjetër.

/

Ci sono le donne...
e poi ci sono le donne donne
E quelle non devi provare a capirle, sarebbe una battaglia persa in partenza.
Le devi prendere e basta.
Devi prenderle e baciarle, e non dare loro il tempo di pensare.
Devi spezzare via, con un abbraccio che toglie il fiato, quelle paure che ti sapranno confidare una volta soltanto, a bassa bassissima voce.
Perché si vergognano delle proprie debolezze e, dopo avertele raccontate, si tormenteranno - in un agonia lenta e silenziosa- al pensiero che scoprendo il fianco e mostrandosi umane e facili e bisognose per un piccolo fottutissimo attimo, vedranno le tue spalle voltarsi ed i tuoi passi allontanarsi.
Percio prendile e amale.
Amale vestite, e senza trucco che a spogliarsi sono brave tutte.
Amale indifese e senza trucco, perché non sai quanto gli occhi
di una donna possono trovare scudo dietro un velo di mascara.
Amale addormentate, un po' ammaccate quando il sonno le stropiccia.
Amale sapendo che non ne hanno bisogno, sanno bastare a se stesse.
Ma appunto per questo, sapranno amare te come nessuna prima di loro.


6.
Këtu brenda vetes
kam një anije të fshehtë,
mijëra forma merr, por ka veç një emër
tash duket si trap mbi lumë, tash si këmbanë
pastaj si një anijezë në filigramë…
me një perlë si zemër:
frikën time.

/

Ho una nave segreta dentro al corpo,
una nave dai mille usi,
ora zattera ora campana
e ora solo filigrana …
e una perla nel cuore:
la mia paura.

7.
Njoha tek ty mrekullira
mrekulli dashurie të zbuluara
që më ngjanin me ca guacka
me erë deti dhe shkretëtirash
dhe plazhe që arratisen me dashurinë brenda.
Kam humbur si mes një stuhie për tmerr
gjithnjë duke e mbajtur fort këtë zemër
që (mirë e dija) dashuronte një kimerë.

/

Ho conosciuto in te le meraviglie
meraviglie d'amore sì scoperte
che parevano a me delle conchiglie
ove odorano il mare e le deserte
spiagge corrive e lì dentro l'amore.
Mi son persa come alla bufera
sempre tenendo fermo questo cuore
che (ben sapevo) amava una chimera.

8.
Pse i dua kafshët?
Sepse jam një prej tyre.
Sepse unë jam kodi i padeshifrueshëm i barit,
paniku i drerit që ia kris vrapit,
jam oqeani yt i madh
dhe më i vogli i insekteve.
Dhe i njoh gjithë krijesat e tua:
janë të përsosura në këtë dashuri
që rrjedh nëpër tokë për të të mbërritur...

/

Perché amo gli animali? 
Perché io sono uno di loro.
Perché io sono la cifra indecifrabile dell’erba,
il panico del cervo che scappa,
sono il tuo oceano grande
e sono il più piccolo degli insetti.
E conosco tutte le tue creature:
sono perfette in questo amore 
che corre sulla terra per arrivare a te...

9.
Trokas në portën tënde të ëndrrës
me kyçin e gishtit të vogël
me duart e mia të lehta
si një fëmijë në kërkim të paqes.
Për të ftohtin e zemrës desha të flisja,
për zemrën time me rrënjë të plagosur.
Desha të të them se ashtu si ti
kam pirë verë me të tepërt
një verë helmesh të ëmbla,
një verë të dëshiruar
për të cilën vullneti i poetit
bëhet shkëmb i sigurt.
Ti që je pushtues i botëve
duhet të më thuash
pse pas nesh mbetet mirësia,
pse ku ka borë bën ftohtë,
dhe ku ka flakë pasioni
rindizet e zezë magjia.
Por meqë jam shumë mirënjohëse
për çfarë s’e kam pasur kurrë,
desha të të them se rruga ime bëhet
prej trëndafilësh të kuq
sa herë që nga sytë e mi ai bie
si kosa në kërkim të vdekjes.

/

Batto alla tua porta di sogno
con le mie nocche leggere,
con le mie mani leggere
come una bimba che cerca pace.
Vorrei parlarti del freddo del cuore,
del mio cuore di radice ferita.
Vorrei dirti che come te
ho bevuto un vino di troppo,
un vino di giusquiamo dolce,
un vino volonteroso
per cui la volontà dei poeti
diventa roccia sicura.
Tu che sei scalatore di mondi,
dovresti dirmi
perché la grazia rimane indietro
e perché dove c’è neve c’è freddo,
e dove c’è fuoco di passione
riarde il malefizio.
Ma poiché mi gratifico molto
di ciò che non ho in assoluto,
vorrei dirti che il mio cammino
è fatto di rose rosse
ogni volta che dal mio sguardo lui cade
come falce in cerca della morte.

10.
Dashuritë e mia kurrë s’kanë ekzistuar,
se ato vetë asgjë nuk njohën.

Ose unë s’dija gjë, ndoshta
veç në heshtje jemi dashuruar
në rrafshe të ndryshme kohësh.

-------------------------
I miei amori non sono mai esistiti,
perché loro non ne sapevano niente.
Oppure non sapevo niente io,
e ci siamo amati in silenzio
e in tempi diversi
.

11.
Ti që nuk i njeh zonat
e së pamëshirshmes drithmë
të tronditjes sime më të parë,
ti që gjithnjë s’e di pse përgjërohesh
për dalldinë time të fshehtë
që e miraton [si marrëveshje],
ti si një zë që njeh
caqe të fundme, e më përgjum sërish
prej zgjimesh të pazgjidhshme;
unë tani lutem
për pastërtinë e pranverës
që m’i qaset ditës:
eja në ëndrrën time të brishtë
që njeh monstrat e dimrit
dhe në vapën
e një mesdite të pafundme
gdhende në zërin tim tënden dëshirë!

/

Ma tu che non conosci le implacate
are del mio primissimo tormento,
tu che non sai come ogni evento implori
da me l’ebrietudine nascosta
che l’acconsenta, tu come una voce
che sa limiti estremi, mi addormenti
di veglie inestricabili; io imploro
per la purezza della primavera
che ora sale il mio giorno:
raggiungimi nel fragile mio sonno
che sa mostri d’inverno e nel calore
di un meriggio assoluto
stampa il tuo desiderio alla mia voce!


12.
Shfaqu, vend i largët,
zhytur e mbytur në llumra,
këtu i njohin mirë trarët
dhe llozet dhe pyetjet
dhe shumë shumë frikëra.
Zbulohu, vend i ri,
që kur të leverdis
të dërgon rrezen e tij të zhveshur
brenda qelës së shndërruar.

/

Affori, paese lontano
immerso nell'immondezza,
qui si conoscono travi
e chiavistelli e domande
e tante tante paure,
Affori, posto nuovo
che quando si conviene
ti manda il suo raggio nudo
dentro la cella muta.

13.
Tualeti i trishtë i mëngjesit,
trupa të rrënuar, mishralëshuar,
përreth lavamanit
duhmë e zezë vjen nga pjesët e turpshme.
Oh, kjo përpëlitje mishrash
e paturpshme,
ky i ftohtë i errët
dhe kjo rënie mbi dysheme
pamja më çnjerëzore e një të sëmure.
Kjo vorbull rrënqethëse
që stratosfera s’do ta njohë kurrë,
ky poshtërim i trupave nudo,
të vënë të ndizen
në dritën atavike të njeriut.

/

La triste toeletta del mattino,
corpi delusi, carni deludenti,
attorno al lavabo
il nero puzzo delle cose infami.
Oh, questo tremolar di oscene carni,
questo freddo oscuro
e il cadere più inumano
d'una malata sopra il pavimento.
Questo l'ingorgo che la stratosfera
mai conoscerà, questa l'infamia
dei corpi nudi messi a divampare
sotto la luce atavica dell'uomo
.

14.
Ka disa netë
që nuk ngjasin kurrë
dhe ti i kërkon
duke i vizatuar
me lëvizje buzësh.
Pastaj veten e imagjinon
në fronin e perëndive.
Dhe nuk di të thuash
çfarë është sakrilegj:
të heqësh dorë nga të qenit
në moshë madhore
kur për asgjë nuk të falin,
apo dëshira e etshme
për të qenë i pavdekshëm
në pafundësi pritjesh
të netëve
që kurrë nuk ngjasin.

/

Ci sono notti
che non accadono mai
e tu le cerchi
muovendo le labbra.
Poi t’immagini seduto
al posto degli dèi.
E non sai dire
dove stia il sacrilegio:
se nel ripudio
dell’età adulta
che nulla perdona
o nella brama
d’essere immortale
per vivere infinite
attese di notti

che non accadono mai.