Ardiana Salihu: me i ra heshtjes për ftyre (fragment)

Lindur në Prishtinë, me banim në Grac, Ardiana Salihu ka botuar pak, në disa revista letrare, dhe, për një kohë, është marrë edhe me gazetari. Shkrimet e saj janë një zbulim që do të kish nderuar çdo revistë letrare. (Revista Haemus) 

Hija ime

dy këmbët mbi tokë
një këngë
mbi dhé
një nën dhé


Eja të flasim për motin

Teksa ecën nëpër rrugët e atij qyteti të hirtë
E mërzi fshikulluese t' rrahin nëpër fytyrë
Desha të t’ pyes, a ke ende ngrohtë n’ shpirt
Nën mantelin e kujtimeve që t’është bërë zgjyr’?

N’flladin e ditënatshëm kur dihat mallëplot
E dashuria s gjen dot dy gisht varr ku të çel’
E ndjen si shkunden plakat e vargut në një sot?
Si ëndërr zemërkopsitur, frymëz e vakët për diell

Nga zjarrmi pendimesh zemra athua të shkrihet
Të marrë flakë kalliri i fundit i trishtimit të blertë
Kush ta shplan frymën mbase kurrë s’i dihet
As kush t’i shuan mornicat nga ky fatalizëm i vertë

Desha të t’pyes, kjo shiheshtje pse kalbet pranë etjes
Në kafene të mjegullt harrese një llaf miku t’përkund
E melodi e dëshirtë nxiton rrëshqitshëm drejt zverdhjes
Ky mot sylagshëm drurin e dhimbjes a thua do ta shkundë?

Augustin Cupșa: Ç’do të ndodhë kur të vdes (Ce-o să se-ntâmple când mor)

prozë

Augustin Cupșa (Augustín Kúpsha) lindur në vitin 1980, është një nga autorët më të vlerësuar të letërsisë së re rumune. Ka mbaruar studimet për psikiatri në Bukuresht (2010). Është autor i romaneve Shpuesit dhe Kështu të rritet bari mbi ne; i vëllimeve me proza Profesori Bum dhe Lulëkuqet suedeze dhe Gëzimet e trishtimet e mëdha, si edhe i disa skenarëve (Treni drejt Bukureshtit niset nga peroni 3, Oh, Xhoni, oh). Laureat i disa çmimeve për letërsi e kinema, është i pranishëm në mjaft antologji proze, në rumanisht e gjuhë të tjera.

Prapa derës dëgjoheshin të qeshura dhe qyfyre. Daria fshiu ballin me shpinën e pëllëmbës, e përshtati çantën mbi sup dhe priti. Që përtej vinin dy zëra – njëri prej gruaje, i lehtë, i mprehtë dhe acarues, ndërsa tjetri: prej burri – më i shtruar dhe i këndshëm. I hodhi sërish një sy zarfit. Emri ishte i rregullt – Silvia Kordea, adresa gjithashtu.

I dinte këto gjëra edhe pa i verifikuar, përderisa bënte të njëjtat udhë drejt të njëjtëve pallate banimi tetë vjet rresht dhe, ndërkohë, Daria sillte në lagje një mal me revista, fatura, abonime dhe letra, duke mundur të njihte shumë njerëz, megjithëse jo të gjithë. Zakonisht letrat i hidhte në kutitë prej kompensate të kateve përdhesë, i paloste revistat mëdysh në gjunjë dhe i ngjeshte brenda. Kështu puna i shkonte fjollë. Vetëm kur kishte ndonjë letër të porositur i duhej të ngjitte katet, të kërkonte apartamentin përkatës dhe të gjente marrësin, që ky të nënshkruante, ndryshe nuk i lejohej të largohej.

Një herë, një burrë i pallatit Z3 ia hapi derën dhe e ftoi brenda, nguli këmbë të pranonte një kafe dhe ajo e pati vështirë të mos pranonte.

”Në një fije të thellë gjaku e boje” (Shënime mbi poezinë e Ledia Dushit)

Prof.univ.dr. Ardian Kyçyku

Në(n) një botë me qiell të pakët, me lexues të pakët

Poezia e mirëfilltë fton, ashtu siç një dhembje e shprehur bukur, me hollësira trembëse dhe frymëzuese, etet të takohet, të njësohet e pastaj të shndërrohet në dritë (mençurie, përvoje e paqeje) me një dhembje të ngjashme, por e cila ngurron t’i hapet dikujt tjetër. Në ortekun e shkrimeve e botimeve të sotme, njëherazi me shtimin e moslexuesve, ftesat nuk numurohen dot, por shumica dërrmuese e tyre janë të rreme dhe nuk e kapërcejnë nevojën, por edhe këmbënguljen e pamëshirshme të autorëve për të përvetësuar kohë e emër nga lexuesi, ose thjesht per të fituar dhunshëm thelbin që nuk e kanë. Ndaj edhe tani, më tepër se kurrë, mundësitë e lexuesit për të gjetur poezinë e epërme, atë që krijohet për hir të mbijetesës e përkryerjes shpirtërore, janë shumëfishuar. Kjo tingëllon si sajesë, por, për fat të mirë ndodh, dhe ndodh edhe falë dyndjes së të ashtuquajturve stile, mjete, shkolla, vizione poetike etj, pavarësisht se sasia e këtyre të fundit duket sikur e ka shfarosur përfundimisht cilësinë. Poezia e mirëfilltë fton dhe gjen.

Poezia e Ledia Dushit[1] nuk vjen në shqip nga diku e dikur, sepse është kudo e kurdo për lexuesin e përkushtuar. Ajo fton heshturazi vetëm ata që janë në gjendje ta përjetojnë, ose ata që ëndërrojnë dëshpërimisht rritjen shpirtërore përmes poezisë.

Ioan-Aurel Pop*: Çtrunimi i brezave të ardhshëm përmes asgjësimit të kulturës kombëtare dhe të pëgjithshme nga edukimi…

Akademiku, profesori universitar doktor Ioan-Aurel Pop, Kryetar i Akademisë Rumune të Shkencave, rektor i Universitetit Babesh-Bojoj të Kluzhit, mbajti një kumtesë për rëndësinë e kulturës dhe studimin e historisë në shkolla, duke e vënë theksin në domosdoshmërinë e “përmasës historike në studimin e trashëgimisë kulturore të njerëzimit e të kombit”. Në një sesion shkencor të organizuar nga Akademia Rumune me rastin e Ditës së Kulturës Rumune, profesori Pop tregoi me shembuj bindës se edukimi sipas të të ashtuquajturit tip i ri në shkollat rumune, çon në formimin e brezave të tërë analfabetësh funksionalë.

Në fillimvitin 2018, kryetarja e Koalicionit (qeveritar rumun, sh. ynë), dha sërish, me anë të mjeteve të komunikimit masiv, një shënjë alarmi: “40% e brezave të ardhshëm, që duhet ta mbështetin Rumaninë në rrafsh ekonomik, social, kulturor e politik, janë analfabetë shoqërorë e funksionalë, domethënë do të jenë në të ardhmen të pajetë, dhe joaktivë, si tani, për tregun e punës, për biznesin, për ekonominë, për Rumaninë. Ç’do të thotë analfabet social dhe funksional? Nuk mund të kuptojnë, nuk mund të shprehin atë që lexojnë, nuk mund të bëjnë më shumë se sa veprime të thjeshta, mekanike, fizike”. Është e mundur, vallë, që Rumania bashkëkohëse të katandiset në një gjendje të tillë? Dhe, në rast se është vërtet kështu, apo afërsisht kështu, si ndodhi kjo? Në ç’marrëdhënie është ky “analfabetizëm social dhe funksional” me atë që e quajmë zakonisht kulturë?

Mimoza Hasani-Pllana: Ndikimi i gjuhës dhe letërsisë në zhvillimin e komunikimit ndërkulturor

(Njohja e gjuhës dhe letërsisë shqipe brenda hapësirës ballkanike dhe evropiane)

Abstrakt

Në studimet kulturore, letërsia është një element qenësor, përmes së cilës studiuesit njohin traditën e një populli, organizimin shoqëror dhe historinë e tij. Element i rëndësishëm është edhe gjuha, përmes së cilës studiuesit formojnë modele kulturore duke njohur më mirë mentalitetin dhe fenomenet shoqërore, zakonet, trashëgiminë, të kaluarën historike dhe normat tjera të një shoqërie. Pra, gjuha dhe letërisa janë në harmoni dhe në funksion të njëra-tjetrës në komunikimet ndërmjet kulturave.

Identitetet kulturore ndryshojnë mes vete nga kode të shumta që i transformojnë ato në identitete komplekse dhe të vështira për t`u njohur dhe kuptuar si në rrafshin personal dhe atë universal, sidomos për kulturat e vendeve të vogla, deri diku të izoluara, siç kategorizohet kultura dhe identiteti shqiptar në përgjithësi. Në këtë punim do të prezantojmë informacionin mbi nivelin e njohjes së kulturës shqiptare në Ballkan dhe Evropë përmës hulumtimeve, punës së albanologëve dhe përkthyesëve të letërsisë shqipe.

Gjuha dhe letërisa bashkëveprojnë ngushtë me elementet tjera që formojnë kulturën e një vendi. Relacionet e gjuhës dhe letërsisë nuk mund të vlerësohen më të rëndësishme dhe më të veçanta se disiplinat e tjera të artit, sjelljeve apo kodeve tradicionale për ndërtimin e një identiteti kulturor. Hulumtimi ynë do të përqëndrorohet në kompetencën e këtyre disiplinave në funksion të zhvillimit të komunikimit kulturor.

Merita Bajraktari Januzi: Beqir Musliu – Ligjërimi simbolik

Abstrakt

Brenda këtij punimi është trajtuar poezia e Beqir Musliu, kryesisht ajo e viteve 60-70-ta, duke marrë për bazë poezinë me komunikim të ulët me prirje hermetike. Shohim se Musliu që në veprën Rima të shqetësueme u dëshmua për mjeshtërinë poetike. Tema e tij esencialisht kombëtare vjen me vargun që sjell rrjedhat e kohës, mbushur me elemente mitike e të oralitetit, për të shprehur shqetësimet e subjektit të tij lirik. Me larushinë figurtive e te formave poetike, e me nuanca intertekstuale (me poezitë e Bodlerit e të Uitmanit, por edhe të Shkrelit), shohim se ai dhe brezi i tij veç e kishin përqafuar poezinë moderne hermetike.

Lulëkuqet e gjakut, autori ia dedikon njeriut dhe lirisë së tij, për vazhduar me abstraksionin poetik e simbolikën alla bodleriane ku e mbërthen shqetësimi për fushat e Kosovës, lirinë e saj. Metafora Bukuria e zezë na e tregon nivelin e figurës së tij, tek e metaforizon bukurinë dhe hedh vallen baladave dhe legjendave tona të lashta (Vorret e kryshqëve, Gjergj Elez Alinë, Motrën me nandë vëllazën, si dhe Përrallën e përhimtë ose Baladën për shtatë ditë e shatë netë) për vendin e tij, njësoj tutje te Sezamet vazhdon me temën e madhe kombëtare, tek i kthehet historisë dhe mitologjinë, plot fantazira (Ciklet me tituj: Shtegëtimet e Zef serembes, Albanopoli, Nga poema që duhet ta këndojë populli, Rozafa, Fyelli apo diç mbi anatominë e fjalëve dhe Trendafilet e drynjta), në kërkim të lashtësisë dhe të vërtetës tonë historike.

Me ritmin e tij artistik ecë rend me veprat tjera: Parabolla, Darka e magjisë duke shpërfaqur preokupimin për fatin e vendit tonë, hjekat, dhembjen, vdekjen, zinë, tradhëtinë, mashtrimet dhe pësimet që i pati nëpër kohë, por edhe i mban zgjuar shpresat për forcën e rimëkëmbjes dhe ringjalljes etnike-nacionale.

Edval ZOTO*: Zhvillimi i profesionit ushtarak dhe sfidat bashkëkohore**

“Dedikuar ushtarakëve dëshmorë të Forcave të Armatosura shqiptare Major Klodian Tanushi dhe Nëntetar Zarife Hasanaj, rënë në krye të detyrës në Letoni, maj 2019.”

Profesioni ushtarak përbën një objekt të rëndësishëm e themelor të sociologjisë ushtarake dhe shkencës ushtarake në përgjithësi. Në këtë artikull trajtohet debati mbi profesionin ushtarak i klasikëve të sociologjisë ushtarake, si Huntington e Janowitz, si dhe sillen në vëmendje dhe aspekte më specifike të këtij objekti studimi nga autorë të mëvonshëm me qëllimin për të paraqitur një historik të shkurtër i zhvillimit të profesionit ushtarak, për të evidentuar faktorët që kanë ndikuar në zhvillimin e tij, si dhe diskutuar sfidat bashkëkohore ndaj unikalitetit të tij në një plan të përgjithshëm, por dhe në rastin e Shqipërisë.

I. Profesioni ushtarak në studimet sociologjike

Profesioni ushtarak në aspektin sociologjik ka tërhequr mjaft vëmendje sidomos që pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Nismëtari i debatit sociologjik mbi profesionin ushtarak ishte Samuel Huntington, me veprën e tij The Soldier and the State (Ushtaraku dhe Shteti, përkth. i aut.) (1957, në Moten, 2011). Sipas përcaktimit të tij “trupa moderne e oficerëve është një organizëm profesional, dhe oficeri ushtarak, një profesionist”. Huntington e lidh ekskluzivisht profesionin ushtarak me trupën e oficerëve, dhe profesionalizmin në këtë drejtim e karakterizon me tre atribute: përgjegjësinë – forcat ushtarake janë një krah i armatosur i shtetit dhe të vendosura në mënyrë strikte nën kontrollin civil dhe oficerët profesionistë e përdorin ekspertizën e tyre vetëm në dobi të shoqërisë; korporatizmin (corporateness, në origjinal – shën i autor.), sipas të cilit profesioni është i kufizuar, dhe ka një sistem promocioni të kontrolluar, nënkultura autonome krijohen si pasojë e institucioneve vokacionale komplekse, si dhe revistat, shoqatat, shkolla, ritet, traditat, uniformat dhe shenjat dalluese i përforcojnë ato; dhe, ekspertizës, e cila në mënyrë profesionale arrihet pas një periudhe relativisht të gjatë edukimi, dhe dija intelektuale ushtarake e përftuar krijon mundësi ruajtje nëpërmjet trashëgimive të shkruara. Sipas Huntington zhvillimi i profesionit ushtarak duhet të karakterizohet nga një konservatorizëm i detyruar. Ushtaraku dhe Shteti i Huntington (1957), jo vetëm që do të shenjojë veprën e parë serioze mbi sociologjinë e profesionit ushtarak por dhe do të përbëjë bazën e studimeve të tjera plotësuese si dhe ngritjen e debatit mbi profesionin ushtarak dhe karakteristikat sociologjike të tij.