Teza "arnautashe" si përpjekje për të shtrembëruar realitetin shkencor
lidhur me etnogjenezën e popullsisë në Opojë
Botimi dhe publikimi i monografisë së fundit “Sharplaninske zhupe” nga Akademia e Shkencave Serbe më 1995 është edhe një përpjekje për rikonformimin e tezës së përsëritur “arnautashe”. Kësaj rradhe rilansimi i tezës “arnautashe” për Opojën arriti pikën kulmore, ku qëllimet politike të saj tentojnë të mëshifen pas “Projektit GOS”. Kështu grupit të vjetër të autorëve të kësaj teze si I. Jastrebov, P. Kostiç, S. Novakoviç, M. Lutovac etj. u bashkangjitet edhe D. Antonijeviç, M. Radovanoviç, M. Ivanoviç dhe disa të tjerë.
Rreth “shkrirjes” të serbve në “arnautash” është shkruar edhe për disa vende tjera të Kosovës. Njëra ndër krahinat e Kosovës ku më së shumti është lansuar kjo tezë, padyshim është Opoja e cila ka popullsi puro shqiptare. Kështu historiografia borgjeze serbe është munduar që popullsinë shqiptare të Opojës, në çdo mënyrë ta paraqes si popullatë joautoktone shqiptare. Një pjesë të madhe të saj e paraqet si të ardhur nga trevat e brendëshme shqiptare aty kah fundi i shkullit XVII dhe fillimi i shekullit XVIII. Lidhur me këtë Cvijiç mes tjerash shkruan: “Në Krahinën e Opojës, të Malit Sharr, arbanizimi është bërë gjatë shekujve XVIII dhe XIX.” pas Luftës së Dytë Botënore M. Lutovac, në disertacionin e tij mes tjerash shkruan: “Popullata e Opojës e cila nuk dinte se cilit fis i takon, është popullatë vendase me prejardhje serbe” më tej vazhdon: “Proceset etnike ndryshe janë zhvilluar në Gorë dhe krejtë ndryshe në Opojë. Në Gorë popullata e vjetër serbe ka pranuar islamizmin, mirëpo e ka ruajtur gjuhën. Përkundrazi, Opojasit e kanë humbur edhe gjuhën edhe fenë duke iu nënshtruar asimilimit të emigrantëve shqiptarë të islamizuar.” M. S. Milojeviç pa e vizituar asnjëherë Opojën “sheh” gjurmat e kishave dhe varrezave serbe, bie fjala të kishës së Jovan Kerstitelit “ në Brezne, të shën Savës në Bresanë, të njejtat i “sheh” në Zhurë, Mirëditë etj.
Tri vite pas Milojeviqit, më 1873 gjatë vizitës që Jastrebov i bëri Opojës shkruan: se “nuk sheh kësi gjurma as në Brezne e as në Bresanë”, mirëpo nuk e len pa e prekur tezën “arnautashe” kur shkruan: “Të gjithë banorët e Opojës janë të fesë myslimane, të gjithë flasin në gjuhën amtare, nuk është kontestuese se në mesin e tyre është edhe një numër i vogël i arnautëve të vërtetë, shumica e tyre janë arbanizuar jo shumë herët”
Teza “arnautashe” për Opojën riaktualizohet pas ngjarjeve të viteve të tetëdhjeta, kur vetëdija e shqiptarëve për çlirim kombëtar arrinë kulmin e në veçanti pas heqjes së autonomis së Kosovës nga regjimi serb. Kështu ASHAS edhe një herë i vehet në shërbim të drejtëpërdrejtë politikës serbomadhe, pikërisht në kohën kur problemi i statusit të Kosovës mbetet i hapur ndaj Serbisë dhe Shqipërisë, autonomi e papërcaktuar në kuadër të Jugosllavisë së mbetur, pjesë integrale e “Ballkanisë” e deri te opcioni i ndarjes së Kosovës, krijimi i komunave me popullsi serbe, bashkimit me Shqipërinë, etj.
Jo rastësisht, në këtë etapë kohore, në fokusin e tezës “arnautashe” pikërisht gjendet Opoja. Kjo bëhet vetëm për arësye se Opoja gjeografikisht gjendet ndërmjet Sreckës dhe Gorës, kështu Opoja nuk do ta shkëpuste zonën “tampon” me popullsi joshqiptare të futur thellë në kufirin shqiptaro-shqiptar, gjoja me një kontinuitet etnik ku tentohet që Opoja domosdo në arenën ndërkombëtare të paraqitet si territor serb me tokë dhe me popullsi.
Autorët e projektit GOS rikonfirmojnë tezën e lansuar nga autorët e vjetër, duke bërë një fërkim më të ngjeshur rreth identitetit etnik të Opojasëve, përmes qasjeve subjektive të pa mbështetura në shkencë, fenomenin “arbanizim” e lansojnë të shkëputur jashtë çdo lidhjeje me realitetin, mes tjerash shkruajnë se “Struktura etnonacionale e përiudhës 1961-1981, flet për një homogjenitet apsolut shqiptar të Opojës e cila hapësirë është hapur nga gjysma e parë e shek. XVI në mënyrë që në kohën e kërkimeve shkencore të Jastrebovit, para 130 vitesh e tërë Opoja paraqiste një substrat të fiksuar riversibil arbanash – arnautash”
Se projekti “GOS” ka vëtëm prapavi politike propaganduese para botës, vërtetohet nga fakti se qeveria serbe kurrnjëherë më parë e as gjatë kësaj periode nuk ka investuar e as që ka inicuar ndonjë program zhvillimor ekonomik jo vetëm në Opojë por as në Gorë e as në Sreckë.
Teza “arnautashe” në përgjithësi e në veçanti për Opojën, ka qëllime të shtrembërimeve të argumenteve shkencore, prandaj si e tillë ajo nuk mund të qëndrojë. Nuk përjashtohet mundësia që në Opojë të ketë patur migrime nga viset tjera shqiptare edhe gjatë shekullit XVII. Mirëpo nuk qëndron fakti se pjesa dërmuese e popullsisë së Opojës ka ardhur nga “rezervaori i madh latent demografik”
Nuk është i qëndrueshëm mendimi se në trojet shqiptare në përgjithësi dhe në veçanti në Opojë është bërë “myslimanizimi” dhe “shqiptarizimi”, i elementeve sllave. Se në të vërtetë banorët e islamizuar në shek. e XVI ishin shqiptarë e jo sllavë, dëshmohet në shumicën e fshatrave të Rudinës, Domeshtiqit, Pashtirikut, Hoçës dhe të Opojës, ku ky proces ndodhej në fazën fillestare të zhvillimit. Se deri në shekullin XVII nuk ka patur të ardhur nga Shqipëria në Opojë, dëshmon Gjergj Bardhi më 1638 ku shkruan: “Disa shqiptar që kishin ardhur nga Piloti dhe që jetonin në Prizren kishin 6 shtëpi” d.m.th. deri në vitin 1638 as në Prizren nuk kishte shumë të ardhur nga Shqipëria.
Të dhënat e kadastrave osmane, hedhin poshtë këto pikpamje antishqiptare dhe aspak shkencore. Një pjesë e historiografisë së huaj e cila përpiqet që popullsinë shqiptare t’a paraqes joautoktone dhe si të ardhur nga brendia e Shqipërisë aty nga fundi shek. XVII dhe fillimi i shek. XVIII, pas Luftës Austriake-Turke (1683-1690). Kjo pikëpamje haset te një numër i autorëve të historiografisë borgjeze Jugosllave në krye me Cvijiqin e që politikës pushtuese serbe i ka shërbyer si “argument historik”. Kjo pikëpamje ruan rrënjë të thella në veprat e autorëve: A. Urosheviq, M. filipoviq, J. Trifunovski, V. Çubrilloviq etj. Pohimet gjoja se shqiptarët na qenkan të ardhur në Kosovë, Maqedoni Perëndimore etj. gjatë shek. XVII e XVIII i gjejmë edhe më thellë te G. Weigand, Sleishqev, Zajmov, Makushev etj.
As antroponomia sllave që mban një pjesë e vogël e banorëve të Opojës në shek. XVI, ku kryesisht bazohen këta author, nuk mund të shërbejë si kriter absolut për të përcaktuar si sllave karakterin etnik të popullsisë së saj. Te emrat e pakët sllav, mëshifet popullsia ortodokse shqiptare. Antroponomia sllave ortodokse e këtushme nuk është rezultat i ndonjë simbioze shqiptaro-sllave, por është pasojë e ndikimit të faktorëve social, politik dhe fetar. Nuk mohohet fakti se këtu ka sunduar klasa sunduese sllave e cila ka mbizotëruar në aspektin politiko-fetar mbi popullsinë shqiptare të Opojës. Kjo për arsye se shqiptarëve ende u mungonte shteti i tyre dhe kisha e veçantë autonome.
As kriteri toponomastik i emrave sllav të pak fshatrave të Opojës, nuk vën pikën që çdo fshat me kësi emër duhet të është edhe i banuar me popullsi sllave. Kjo prezencë bile e pakët e emrave të vendbanimeve të Opojës është e natyrës politike administrative. Tek e fundit është dukuri që haset edhe kudo tjetër në trojet shqiptare po edhe në viset ballkanike të banuara me popullsi josllave.
Rreth tezës “arnautashe” se gjoja serbet gjatë islamizimit edhe janë shqiptarizuar, jo vetëm në Opojë, mendim me logjikë shkencore e ka dhënë Skender Rizaj i cili thotë: “Si është e mundur që serbët gjatë islamizimit të shqiptarizohen, kur dihet se shqiptarët, nuk kanë ardhur në këto vise si pushtues e as feja islame nuk ka qenë e tyre… Përse serbët duke u islamizuar, të pranojnë edhe gjuhën shqipe, e cila gjuhë jo vetëm që nuk ishte gjuhë e fesë islame, por nuk ishte as administrative e kulturore. Përkundrazi administrata osmane, të gjithë popujve tjerë, përveç shqiptarëve, ua kishte lejuar përdorimin e gjuhës së tyre nëpër shkolla, kisha etj… si ka qenë e mundur që serbët e shqiptarizuar të pranojnë të gjitha karakteristikat shqiptare, veshjen, doket, zakonin, folklorin etj., e të mos turqizohen?
Ortodoksizmi gjatë sundimit të kishës feudale serbe dhe islamizimi gjatë sundimit të gjatë osman, si mjete ideologjike që janë përdorur për ta sllavizuar ose për ta asimiluar popullatën e Opojës kanë dështuar. Kanë dështuar sepse këtu ishte një kontinuitet i pashkëputur shqiptar, një pjesë e kombit shqiptar, që ishte formuar shumë shekuj përpara.
Kjo tezë jo vetëm për Opojën, nuk ka themel shkencor. Këtë e hudhin poshtë vetë kushtet politiko-shoqërore në të cilën jetonin shqiptarët e atëhershëm. Gjuha e tyre nuk përdorej as në kishë e as në administratë, thjesht gjuha shqipe si në kohën e Nemanjiqeve si të pushtetit osman kishte karakter privat.
Antroponimia dhe toponimia në aspektin e ndriçimit etnik të popullatës së Opojës
Disa nga veçuritë etnogjeografike në Opojë që e hudhin poshtë tezën “arnautashe” si tezë pa baza shkencore janë karakteristikat etno-gjeografike.Ato më së miri e paraqesin identitetin etnokulturor të kësaj popullate. Njëri nder rajonet e Kosovës, përkrah rajonit të Rugovës ku më së miri janë ruajtur të konservuara karakteristikat etnogjeografike shqiptare është Opoja. Etnogjeografia e kësaj hapësire deshmon kontinuitetin apsolut etnik shqiptar edhe përkundër ndikimeve të huaja të vazhdueshme, e të cilat i sfidon mbijetesa e një identiteti apsolut kombëtar shqiptar që rrallë kund haset. Opoja është tërësi historike, gjeografike administrative e cila që nga antika, mesjeta, periudha osmane e deri më sot ka ruajtur një shkallë të lartë të kompabilitetit etnokulturor
Antroponimia
Burimet antroponimike të shënuara, nuk çojnë më larg se në mesjetën e vonshme. Shumica e tyre nuk e kalojnë as periudhën osmane. Pasqyrë më reale, ku mund të mbështetemi në mënyrë shkencore, japin shënimet ekonomike e demografike për Opojën, të gjysmës së dytë të shekullit të XVI, të përkthyera dhe të përpunuara nga Selami Pulaha.
Gjysma e dytë e shek. XVI është faza ku kryhet gati plotësisht procesi i islamizimit në Opojë. Në këtë kohë, një pjesë e popullsisë, edhe më tej mbante mbiera të krishterë, të cilët zakonisht ishin emrat e prindërve të tyre. Kishte edhe raste të rralla ku emri ruhej ende si i krishterë ndërsa mbiemri mysliman. Prej 29 familjeve të krishtera sa kishin mbetur pa u islamizuar me 1571, 23 kyrefamiljar kishin antroponimi shqiptare. Antroponimi shqiptaro sllave mbanin 13 kryefamiljarë. Antroponimi sllave kishte një kryefamiljar. Në popullsinë myslimane më 1571, mbiemrat shqiptarë ende i ruajnë 24 banorë ndërsa ata sllavë 3 banorë. Këta emra të krishterë shqiptarë, apo familejt që kishin ruajtur ende emrat e prindërve të tyre në funksion të mbiemrave, paraqesin një argument të pakontestueshëm se Opoja edhe para shekullit të XVI ishte e banuar kryesisht me popullsi shqiptare.
Burimet nga defterët e viteve 1571/91 na sjellin të dhëna antroponimike me vlerë që dëshmojnë se popullsia e Opojës ishte kryesisht shqiptare. Kjo provohet nga fakti se banorët deri atëherë të paislamizuar, mbanin në shumicën dërmuese emrat tipik shqiptar sikur edhe në tërë zonën e Vilajetit të Dukagjinit edhe më gjërë, si Gjin, Gjon, Kolë, Dodë, Gjik, Mark, Kokë, Bibë, Didë, Petri, Kojë etj.
Ndeshja e një numri krejtësisht të vogël banorësh me emra shqiptaro-sllav, nuk d.m.th. se ata ishin sllav, jo vetëm se nuk mbanin autroponimi të pastër sllave dhe gjendeshin në një territor kompakt antroponimik shqip por edhe nga fakti, se këtu elementi sllav nuk mëshifej edhe pas emërtimit sllav. Ishte dukuri e shpeshtë në mesjetë që elementi shqiptar i krahinave veriore shqiptare të mshifet me antroponimi sllave. Kjo kryhej nga ndikimi i faktorit politiko-fetar në periudhën e gjatë të sundimit serb në këto toka në shekujt (XI-XIV).
Antroponimia sllave që edhe ashtu është e pakët te banorët e Opojës të asaj kohe, nuk mund të sherbejë si kriter apsolut për ta përcaktuar si sllave edhe karakterin etnik. Emrat sllav këtu tregojnë popullsi shqiptare ortodokse. Antroponimia sllave ortodokse e këtushme nuk është as rezultat i simbiozës mes shqiptarëve dhe sllavëve, por është pasojë e faktorëve social, politik dhe fetar, e sundimit të një klase politike fetare, që ka qenë mbizotëruese ndaj një populli të pa shtet dhe pa një kishë autonome. Mbizotërimi i antroponimisë shqipe në këtë kohë dhe mospërmendja në burimet dokumentare bashkëkohre i ndonjë lëvizjeje të popullsisë në Opojë, ofron mundësinë që të konkludohet, se këtu shqiptarët kanë qenë vendas edhe në periudhën paraosmane. Këto të dhëna konfirmojnë edhe pikëpamjen e shprehur me kohë nga Shufflay dhe Jeriqeku, se shqiptarët banonin edhe trojet përtej Drinit të Bardhë në Nahijen e Prizrenit, e cila pikëpamje është kundërshtuar nga historiografia e vjetër jugosllave.
Toponimia
Toponimia e Opojës si edhe e çdo vendi tjetër, pasqyron faktin historik të saj. Opoja shqiptare pranë një fondi të pasur autokton, të trashëguar toponimisht nga paraardhësit tonë ilirë, të formuar me fjalë shqipe ka edhe një numër të vogël toponimesh të huaja, sllave, latine, romane pjesërisht greke dhe turke.
Vend kryesor, ndonse në masë të vogël nga toponimet e huaja zënë ato sllave, sikundër ndodh edhe në viset tjera shqitpare dhe kudo në Ballkan. Disa nga këto fjalë kanë hyrë edhe në leksikun e shqipes si rezultat e një kontakti të gjatë mes shqiptarëve dhe sllavëve të jugut.
Mbi 90% të toponimeve të Opojës janë emra shqip e që janë argument i pazëvendësueshëm shkencor që etnitetin shqiptar të Opojasve e lëvizin shumë përpara kohës islame e asaj mesjetare, megjithatë do të ndalemi më tepër në shkaqet e ngulitjes së toponimeve të huaja, e në veçanti, te ato sllave edhe pse në masë janë të pakëta. Prezenca e materialit onomastik gjuhësor sllav në Opojë dhe kudo tjetër në Kosovë, duhet të shiqohet nga rrethanat historike. Që në shek. XII viset e Kosovës hynë në përbërje të Mbretërisë Serbe, së pari në shtetin e S. Nemanjës (1165-1195) ku shteti i Rashkës shtrihej deri në vijën Lezhë, Prizren, Prishtinë, pastaj gjatë shek. 13 nën pushtetin e Dushanit (1333-1955) ku mbretëria e tij zgjërohet gati në tërë Ballkanin, duke përfshirë kështu edhe pjesën më të madhe të viseve shqiptare. Në këto kushte historike, klasa sunduese sllave kishte epërsinë dhe mbizotërimin politik e fetar mbi elementin shqiptar.
Edhe Bullgarët gjatë mesjetës, formojnë dy shtete të cilët me disa ndërprerje, kanë zgjatur afër dy shekuj (851-1018). Edhe ky sundim ka vepruar fuqishëm përmes administratës me një reflektim edhe në fushën e toponimisë.
Pikërisht në këto rrethana historike, disa fshatra të Opojës dhe disa vende që në përgjithësi janë pakë duhet të kenë marrë emërtime sllave dhe kështu është bërë gërshetimi makrotoponimik sllav me atë mikrotoponimik shqiptar. Kështu në të gjitha rastet ku emri i fshatit ka etimologji sllave, toponimia e mesme, ajo e imët, pastaj lagjet e deri te emrat e banorëve që i referohen atij fshati janë shqip. Këtu nuk përjashtohet as edhe ndonjë përbashkësi fetare ortodokse shqiptare me institucionet fetare sllave, të cilët me shekuj janë munduar të përhapin kulturën, gjuhën e pse jo edhe toponiminë.
Do të përmendi disa toponime nga fjalët shqipe me prejardhje sllave, të cilat dalin më dendur në Opojë po edhe në viset tjera shqiptare: bokë, trap, sukë, rekë, log, pod, zabel, lëndinë (lëdinë), ograjë, (ograde), mezhdë (megjë), mogillë (mugillë), stan, prok, grivë, rrëzhanë etj.
Burimet nga defterët osman, të hartuar për qëllime tjera, nuk japin të dhëna direkte. Në mënyrë indirekte mund të nxirren konkluzione për këtë çështje. Kështu për efekt të pagimit të detyrimeve feudale, eminët e kadastrës osmane, ishin shumë të interesuar që në defter të regjistronin emër përemër çdo fshat të Opojës. Edhe këta emra të fshatrave flasin në të mirë të pranisë së etnosit shqiptar gjatë shek. XV përkundër pranisë së disa toponimeve të sajuara me mjete leksikore sllave, e që kishin hyrë që moti në Shqipëri duke u bërë edhe pronë lëksikore e saj, dëshmon se popullsia shqiptare ishte këtu shumë përpara këtij shekulli.
Edhe emri Opojë (nëse mund të merret me etimologji sllave) po edhe emrat e disa pak fshatrave të etimologjisë së tillë janë rezultat i sundimit të gjatë sllav qoftë bullgar apo serb. Kështu që nuk mund të vihet shenja e barazimit mes këtyre dhe karakterit gjithetnik në Opojë. As emri i Opojës, që ka qenë njësi administrative, e as ai i fshatrave të këtilla nuk çojnë larg në histori, sepse toponimet e fshatrave në përgjithësi kanë një jetë më të shkurtër se sa toponimia e mesme e imët dhe ajo e qyteteve. Kështu nga luftërat, epidemitë etj. shumë katunde janë braktisur djegur e rrënuar, e mbi to janë ngritur të rejat dhe kanë marrë emrin varësisht nga rrethanat aktuale politike e historike.
Mikrotoponimia e Opojës është kryesisht shqipe, ajo lidhet me popullsinë vendase që e ka përdorur atë vazhdimisht. Toponimia në Opojë është ruajtur me shumë se kudo tjetër. Në një konservim dhe ruajtje të këtillë padyshim që ka ndikuar vetë pozita relativisht e mbyullur në një fushëgrope të lartë malore, pakashumë jashtë fërkimeve të huaja. Këtu nuk duhet apstrakuar as lidhjet e forta të gjakut, të ruajtura në organizatat e hershme blegtorale ,qoftë në formë të katunëve apo edhe fshatrave. Në këtë pikëpamje hasim edhe një rivalitet përmes të cilit kuptojmë se edhe emrat që iu janë imponuar fshatrave nga të huajt, popullsia e Opojës vështirë i ka pranuar. Një rivalitet kësisoji e shohim të fshati Kosavë i cili ruante dy emërtime Ulinë dhe Kusaç, apo më vonë të Shajne dhe Shajnovce, Bresanë, Brodosavce (Brodosanë) Kuk- Kukovce, Zgatar – Zgatarce. Në pamundësi të shqiptimit të tingullit x, për Xerxën është perdorur Xerxe dhe Zerze etj.
Shtrirja gjeografike e antroponimisë së Opojës
Përkundër të një izolimi relativ gjeografik, Opoja nuk mund është një oazë e veçantë shqiptare e krijuar, aty brenda përbrenda, e konservuar dhe jomobile. Përkundrazi ajo është pjesë e kontinuitetit gjithshqiptar me ndikim të përhershëm reciprok. Njëri nga argumentet që vërtetojnë këtë është shtrirja gjeografike e antroponimisë së Opojës në trojet shqiptare. Ky fenomen, poashtu dëshmon se ndërmjet Opojës dhe viseve tjera shqiptare ka patur lëvizje reciproke. Përkundër ndikimit shumëshekullor të mesjetës dhe kohës osmane, në Opojë është ruajtur një pjesë e konsideruar e antroponimisë autoktone shqiptare, kryesisht përmes lagjeve (vllëzërive) si Prifte, Dedaj, Dedaç, Dodaç, Tushaj, Dashaj, Lekaj, Çinaj, Gjini, Guraj, Duraj, Durak, Kuk, Doç, Piraj, Hulaj, Bardhaj, Bilaj, Cakaj, Trupaj, Lush, Xhabalaj, Kelaj, etj. Disa prej këtyre antroponimeve i gjejmë në Gorën fqinjë si p.sh. Lekovici (Lekaj), Cakovci (Cakaj), Koklevci (Koka), Kuklevci (Kuk), Bardovci (Bardhaj), Memishevci (te emri Memi) që ngjeshur gjendet në Opojë), Doçkinci (Doç), Trupçevski (Trupaj), etj.Kjo është një pjesë e vogël e antroponimisë së Opojës që haset edhe në Gorë, e që tregon për një homogjenitet shqiptar në Opojë e Gorë në kohërat e mëhershme. Emërtimet e ngjeshura sllave në Gorë janë të një historie më të vonshme të mbishtresuara mbi shtresën e vjetër shqiptare.
Rreth shtrirjes së antroponimeve të Opojës në hapësirën e gjërë gjithë shqiptare, do t’i përmendim vetëm disa: antroponimi Gjabalaj në Pllavë është antroponim dyemrorë Gjon dhe Balë, haset si Bala në Gjakovë, Llaushë, Krajkovë, Drenicë etj. si Balaj në Llugagji, Dushkajë, Gjinovc, Koshutan, Rugovë, Terpezë, Drenicë, Prapashticë, Gollap, Prishtinë, Zabergjë, Shalë të Bajgorës etj. Si Gjonbalaj e gjejmë në Vuthaj, Plavë të Malit të Zi, Bardhaj sot një vëllezëri në Bresanë, e gjejmë si emër Bardh çdokund në trojet shqiptare, si Bardoniç në Nahijen e Pejës, si emër në Novosellë të Gjakovës dhe Zym të Hasit. Më 1571 në Opojë e gjejmë ngjeshur emrin Biba, i cili poashtu në shekut XV e XVI haset në Gjakovë, Novobërdë, Romajë, Lubizhdë, Janjevë, Vitomiricë, Gollap, në Rogaticë të Tuzit etj. Bilaj është një vëllezëri në Bresanë, e hasim si Bilaku (Kaçanik), si mbiemër Bilibani në Prizren, Bilaj (fshat në Durrës), Bilaç (fshat në Berat), Bilishtë dhe Bilushë (katunde në Korçë), Bilejt (vëllezëri në Lumë), Bilaç (katund në Bujanovc), Bilaçiqi (si patronim serb apo malazez në Gjakovë, Bilibajkiqi (në Mushnikovë) e deri te Billushë (Prizren).Emrin Dida, ndër emrat më të përhapur në Opojë në shekujt XV-XVI, të njetin e gjejmë në Drenicë më 1318, ne Nepërbisht të Therandës më 1495. Në shek. XVI në Gjakovë, Mazrek, Radkoc. Edhe sot në Prizren përdoret si mbiemër. Emri Didë ka gjasa të jetë i gurrës gjuhësore greke, didymos “binak” ka mendime se është edhe afër emrit Dedë. Doç është një vëllezëri në Bresanë dhe si toponim në Kuklibeg, Mullakat e Doçit, i cili si antroponim dhe patronim haset edhe gjatë mesjetës në rrethin e Gjakovës, në Romajë, Lubizhdë, Janjevë, Zojz, Trepçë, Klinë, Vushtrri, Sllatinë, Ferizaj, Malishevë, Deçan, Gjilan, Vlladimir (Mali Zi), në Lumas të Beratit. Si mikrotoponim ,Kroni i Doçit në Jabllanicë të Madhe (Pejë) etj. Dedaj vëllezëri në Bresanë, Dedaç vëllezëri dhe mbiemër në Zym, e gjejmë si fshat Dedaç në vitin 1582 në krahinën e Maleve të Shestanit si fshat Dedaç. Dedaç është emër shqip me përshtatje sllave Dedaç për Dedë Si antroponim Dedoll më 1222-1228 në Pejë. Duraj dhe Durak janë vëllezëri në Bresanë dhe Kuk, i hasim në territoret që drejtoheshin nga Brankoviqët. Si patronim e hasim katundin Duraj (Kaçanik), si mikrotoponim, Livadhet e Durës (Kaçanik), si mbiemër në Has etj. Hulaj është vllezëri në Pllavë, e hasim në Deçan, Plavë e Guci.
Fshatrat Zym (Zubofic), Buçe, Zirzova që i gjejmë në Opojë më 1571, në të njejtën kohë i hasim edhe në Nahijen e Pashtrikut. Edhe shumë emra tjerë që hasim në Opojë në shek. XV. si Dodë, Dedë, Lekë, Doç, Bardh etj. janë forma të ruajtura të antroponimisë shqiptare në të gjitha viset tjera shqiptare.40
Shembuj të këtillë ka shumë, mirëpo me këta pak shembuj që shqyrtuam mund të konkludohet se Opoja është vazhdimësi e kontinuitetit etnik gjithëshqiptar.
Përfundim
Qasja e bazuar shkencërisht në antroponiminë dhe toponiminë e kësaj hapësire gjeografike si dhe shtrirja e saj në tërë hapësirën gjeografike shqiptare, tregon qartë kontinuitetin e pashkëputur gjeografik dhe historik shqiptar. Nëse kësaj i shtohen edhe vequritë tjera etnogjeografike të Opojës që nuk janë paraqit në këtë punim, pa mëdyshjen më të vogël bie poshtë, pa asnjë bazë shkencore kuazi teoria “arnautashe,”jo vetëm rreth popullsisë së Opojës por gjithandej në rajonet shqiptare ku është lansuar e përseritur kjo, nga qarqet e akademisë dhe të politikës së Serbisë, për qëllimet tani të demaskuara politike serbomëdha.
Literatura:
S. Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI, XVIII, Prishtinë 1982
S. Pulaha, Të dhëna ekonomike dhe demografike për Krahinën e Opojës në gjysmën e dytë të shekullit XVI, Studime historike nr. 3 Tiranë 1975.
H. Meleqi, Opoja dhe Gora, Vështrim gjeografik, Dragash 1994.
M. Ivanoviq, Kulturna bashtina Gore, Opolja i sredaqke zhupe, SANU knj. 40/2, Beograd 1995.
M. Radovanoviq, Geografski, etnografski i geopolitiqki polozhaj Sharplaninskih zhupa, SANU, knj.40/1, Beograd 1994.
S. Gashi, Prania e shqiptarëve në krahinën e Gallapit, Moravës e të Serbisë Jugore në gjysmën e parë të shek. XV në dritën e materialit anomastik, Shqiptarët dhe trojet e tyre, 1982, Tiranë.
* Hajriz Meleqi është i lindur më 1946 në Blaç të Opojës. Shkollën fillore e ka kryer në vendlindje, shkollën e mesme- normalen në Prizren, fakultetin e gjeografisë në Prishtinë. Ka magjistruar në Universitetin e Zagrebit, në Fakultetin e Shkencave Matematiko Natyrore nga lëmia e gjeografisë “Principet e Regjionalizimit”. Ka doktoruar në Fakultetin e Shkencave Matematike Natyrore në Universitetin e Prishtinës. Ka punuar në Shkollën e Mesme “Emin Duraku” në Sharr. Aktualisht është i punësuar në Universitetin e Prishtinës, në Fakultetin e Shkencave Matematiko Natyrore ku i ligjëron lëndet Gjeografia Regjionale dhe Gjeografia Nacionale. Të njëjtat lendë i ligjëron edhe në Fakultetin e Edukimit. Deri tani ka publikuar rreth 40 punime shkencore, në mesin e tyre edhe monografinë “Opoja dhe Gora”- studim gjeografik. Ka hartuar 3 dispenca shkencore për studentet e gjeografisë dhe e ka gati për botim edhe monografinë “Opoja- Studim kompleks gjeografik”.
Demir Reshiti është i lindur më 24 qershor 1963 në Bresanë të Sharrit. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në Sharr dhe Skenderaj, ndërsa fakultetin ekonomik dhe atë të gazetarisë në Prishtinë. Shkruan për të rritur dhe për fëmijë. Është anëtar i “Karvanit të Shkrimtarëve për Fëmijë” dhe pjesëmarrës aktiv në shumë manifestime letrare që organizohen në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni etj. Ka fituar Çmimin e Parë për Poezi për Fëmijë në “Takimet e Gjeçovit”. Ka qenë sekretar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës në një mandat. Ka punuar si kryeredaktor dhe redaktor në disa mediume ("Radio Sharri", "Epoka e Re", revista "Sharri"...). Aktualisht punon si redaktor përgjegjës në revistën për aktualitet, arsim, kulturë e etikë "PAQJA" në Prishtinë.
Krahas letërsisë merret edhe me publicistikë. Bashkëpunon pothuajse me të gjitha gazetat, revistat dhe mediat elektronike shqiptare.
Demir Reshiti është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës që nga viti 1995.
“Arnautashe” thesis – an attempt to garble scientific facts on the ethnogenesis of Opoja Population
The publication of the last monograph “Sharplaninske zhupe” edited by Serbian Academy of Science in 1995 marks another attempt to reconfirm the reiterated “arnautashe” thesis. The re-launch of “arnautashe” thesis this time reached its highest peak where the political goals sought to bee hidden behind “GOS Project”. Thus, another set of people such as: D. Antonijevic, M. Radovanovic, M. Ivanonovic and some others joined to the old group of authors of this thesis including I. Jastrebov, P. Kostic, S. Novakovic, M. Lutovac etc.
The “fusion” of Serbs in “arnautash” was a subject of writing in relation to some other areas in Kosova, too. One of the provinces about which this thesis has been often launched is certainly Opoja - having a pure ethic Albanian population. The bourgeois Serbian historiography attempted by all means to portray ethnic Albanians living in Opoja as non-autochthonous Albanian population. The greatest part of it is introduced as immigrant population coming from the interior Albanian provinces around the end of 17th and beginning of 18th cent. Among other things Cvijic wrote: “The “arbanisation” in Opoja province on the Sharri Mountains took place between 18th and 19th century. Moreover, after Second World War, M. Lutovac states at his dissertation: “The Opoja population - that do not know which tribe it belongs to - is a native population of Serbian origin. Further, he concludes: “the ethnic processes have been differently developed in Gora in comparison to Opoja. In Gora, the old Serbian population has embraced Islam but preserved its native tongue. On the contrary, the population of Opoja lost both their language and religion submitting to assimilation enforced by Islamized Albanian immigrants”. M.S. Milojevic who has never visited Opoja “sees” traces of Serbian churches and cemeteries as mentioned by him: Jovan Krstitels church in Brezne, Saint Sava’ in Bresanë. The same things he “notices” in Zhur, Mireditë etc.
Three years later, in 1873 Jastrebov visits Opoja and he noted that “He cannot see these traces neither in Brezne nor in Bresane” but yet he can’t resist elaboration on “arnautashe” thesis and concludes that “All residents of Opoja belong to Muslim religion – they all speak their mother tongue, but it is not disputable that among them there is a small number of real arnauts majority of which has been arbanized not long time ago.
The “arnautashe” thesis related to Opoja experienced another revival after the events that took place in 1980’s when the Albanians’ awareness on national liberty reached its climax especially after the Serbian regime deprived Kosovo autonomy. In this way, SASA once more puts itself on in a direct service of Great-Serbia policy exactly at the time when the Kosova status issue remains opened towards Serbia and Albania; undefined autonomy within remains of Yugoslavia; “Balkania”; even considering the option for division of Kosova; creation of municipalities inhabited with Serbian population; union with Albania etc.
It is not a random action that the focus of “arnautashe” thesis at this particular point of time effects Opoja. The true reason beyond this stands the fact that Opoja geographically is situated between Srecka and Gora. As thought, it will not divide tampon area resided by non-Albanian population inserted deeply in areas of Albanian-Albanian border, trying to represent Opoja on the international arena as being ethnic continuity, as Serbian territory having both its territory and population.
The authors of “GOS” project reconfirm the mentioned thesis launched by former authors making a condensed elaboration on the ethnic identity of Opoja population using their subjective and scientifically unproved approach. They introduce the “arbanization” phenomena completely detached from reality who among other things they write that: “The ethnic structure during the period covering 1961-1981 show an absolute Albanian homogeneity of Opoja - area that has been populated since first half of the 16th century – during the scientific researches of Jastrebov conducted 130 years ago that comes to the conclusion that entire Opoja presents a fixed reversible substratum arbanash – arnautash”.
It can be easily proved that the “GOS” project serves for political propaganda, only and meant for the consumption of international community besides consideration that Serbian government never invested or even initiated any economical development program neither in Opoja nor in Gora and Srecke.
In general “arnautashe” aims to garble the scientific facts especially in Opoja and as such it cannot stand. One cannot exclude the possibility that some migration took place in Opoja from other Albanian provinces during 17th century. However, it is not true that majority of Opoja population came from the “big demographic latent reservoir”. The idea that Slavic elements have been “Muslimanized” and “Albanized” in Albanian lands in general in Opoja in particular is groundless, too. On the contrary it is the Albanians not Slavs that have been Islamized during 16th century, as it can be noticed in villages of Rudina, Domeshtiq, Pashtrik, Hoca and through out villages of Opoja when the process itself was at its initial development stage. In 1638 Gjergj Bardhi acknowledges at his writings. “There are only six families who are living in Prizren that migrated from Pilot” i.e. there were not much of migrants from Albania living in Prizren and this proves that till this point of time (1638) there were no Albanian immigrants in Opoja, too.
In addition to this, the ottoman cadastral records reject these anti-Albanian attitudes being scientifically groundless. A part of foreign historiography aspired to show Albanian population as non-autochthonous migrated from the interior parts of Albania around the end of 17th and beginning of 18th century, after the Austrian – Turkish War (1683-1690).
Of the same attitude were a number of Yugoslav middle-class historiographers headed by the author Cvijiq who served to Serbian invading policies as “historic arguments”. This particular approach preserved its deep roots in the works of following authors: A. Uroshevic, M. Filipovic, J. Trifunovski, V. Cubrillovic etc. whose propositions that Albanians supposedly are immigrants settled in Kosova, western Macedonia etc. through 17th and 18th century can be found further in the works of G.Weigland, Sleishqev, Zajmov, Makushev etc.
Likewise, the Slavic anthroponomy that a small part of Opoja population was having through 16th century can not used as an absolute criteria to determine ethnic character of its population as being Slavic. Behind these fewer Slavic names hides Albanian orthodox population. The Slavic-orthodox anthroponomy found here is not a result of the Albanian-Slavic symbiosis but truly it’s a result of an impact caused by social, political and religious factors. We cannot deny the fact that Opoja was ruled by Slavic ruling class that prevailed over political and religious aspect. This happened due to fact that Albanians did not have a state of its own as well as their separate autocephalous church.
Not even toponymic criteria of few Opoja villages having Slavic names can not lead to conclusion that every village having these Slavic names is inhabited with Slavic population as well. This limited presence of settlements Slavic names is of a political and administrative nature. Ultimately, this phenomenon appears elsewhere throughout Albanian provinces and other Balkans countries living non-Slavic population.
The most logical and scientifically based conception on the “arnautashe” thesis – allegedly that Serbs were albanized through Islamization in Opoja, as well - has been introduced by S. Rizaj who wonders: “How it is possible that Serbs in the process of Islamization have been Albanized eke, where it is widely known fact that Albanians neither came to these lands as invaders nor Islam was their faith…Why Serbs being Islamized accepted Albanian language - the language that was not used in Islam at all. It was neither administrative nor cultural language. On the contrary to this, the Ottoman Empire allowed all other nations to use their native tongue at schools, churches etc, except Albanians…moreover how it is possible that Albanized Serbs adopted all original Albania features, clothing, customs, habits, folklore etc, but resisted becoming Turkish?
Both orthodoxy during Serbian feudal church rule and Islam during Ottoman Empire were used as ideological tools pretending to present as Slavic or assimilate Opoja population, have failed. The frosted because there was a very strong Albanian never interrupted continuity, formed many centuries ago being a part of Albanian nation.
This thesis related to Opoja has no scientific grounds at all. It is overruled by political-social circumstances itself prevailing at that time. The Albanian language was neither used in church services nor in administration. Simply, Albanian Language, both during the Nemanjiq as well as ottoman rule was having entirely private character.
Anthroponomy and toponymy shedding light over ethnic aspect of Opoja population
Some of the ethno geographical features of Opoja overruling “arnautashe” thesis – a thesis being scientifically groundless – are its ethno geographical characteristics. These characteristics reflect clearly ethno cultural identity of this population. Beside the region of Rugova, Opoja is a place where Albanian ethnographic characteristics have been mostly preserved in whole Kosova. The ethnographies of this area provide evidences about the absolute Albanian ethnic continuity despite persistent external impacts outfaced by an absolute Albanian national identity. Opoja is a historical, geographical and administrative entity that has preserved up to nowadays a high scale of ethno-cultural compacted features since ancient times through medieval to Ottoman ruling period.
Anthroponomy
The anthroponomical available data do not lead us farther than late medieval period. Most of these data do not cross over the Ottoman Empire. The most reliable and scientifically based data about Opoja are economical and demographical data on second half of 16th century translated and edited by Selami Pulaha.
The second half of 16th century is the phase where the process of conversion to Islam almost completed in Opoja. At this time, a part of population still kept their Christian family names - usually being names of their parents. There were some rare cases where the first name of a person was still Christian whereas family names become Muslim names. Out of 29 Christian families that yet remained unconverted to Islam in 1571, 23 of family heads were having Albanian anthroponomy. Only 13 family heads had Alban-Slavic anthroponomy and only one family head had pure Slavic anthroponomy. In regard to Muslim population in 1571, 24 inhabitants were still preserving these Albanian family names and only three of them had Slavic. Those Albanian Christian names or families that preserved their parents names functioning as family names – provide a undisputable argument that Opoja even before 16th century was mainly inhabited with Albanian population.
Data source originating from civil registers covering the period 1571/1591 provide us with very valuable anthroponomical records that proves that Opoja population was mainly Albanian. Facts show that residents yet unconverted to Islam were having in most cases typical Albanian names, same as used in area of Dukagjini vilayet and elsewhere such as: Gjin, Gjon, Kolë, Dodë, Gjik, Mark, Kokë, Bibë, Didë, Petri, Kojë etc.
The appearance of very few residents having Alban-Slavic names does not mean that they were Slavs; they did not have pure Slavic anthroponomy and they were living in a very compact Albanian anthroponomical territory but also the fact that Slavic element could not be hidden after Slavic names, only. It was a frequent phenomenon during Middle Ages mostly in the north provinces of Albania where Albanian elements hided after Slavic anthroponomy.
This combination of anthroponomy came as a result of the impact from political-religious factors prevailing this long period of Serbian rule from 11th to 14th century. Those Slavic anthroponomy though very limited used by residents of Opoja cannot be treated as absolute criteria to determine their ethnic character, too. Slavic name indicate orthodox Albanian population only.
The Slavic-orthodox anthroponomy found here is not a result of the Albanian-Slavic symbiosis but truly it’s a result of an impact caused by social, political and religious factors. We cannot deny the fact that Opoja was ruled by Slavic ruling class that prevailed over political and religious aspect. This happened due to fact that Albanians did not have a state of its own as well as their separate autocephalous church. The prevalence of Albanian anthroponomy and nonexistence of any late documented records about any possible movements of Opoja population provides us with solid grounds to conclude that Albanian population were natives in these lands much earlier than Ottoman Empire rule. Likewise, these data confirm the view of Shufflay and Jeriqek that Albanians lived across the river Drini i Bardhë in the district of Prizren – a view that has been rejected by old Yugoslav historiography.
Toponymy
The Opoja toponymy like of every other country reflects its historic factors. Being Albanian territory, Opoja amid a very rich autochthonous toponymy derived from Albanian words and inherited from our ancestors – Illyrians, contains a limited number of foreign toponyms such as Slavic, Latin and Roman, some partially Greek and Turkish toponyms.
The majority of the foreign toponyms though very scarce originated from Slavic languages, as it is present elsewhere throughout Albanian provinces as well as in Balkans. Some of these words entered in Albanian language lexicon as a result of language contact between Albanian and South Slavs.
Over 90% of toponyms in Opoja reflect Albanian names that bring up an irreplaceable scientific argument. Consequently, the Albanian identity of Opoja emerges far beyond Islam and middle ages. Nevertheless, we will focus our elaboration on the causes of the establishment of the foreign toponyms, especially that Slavic one though very limited. The presence of Slavic onomastic matter in Opoja as well as elsewhere in Kosova should be considered by historical circumstances. Sine 12th century Kosova found itself within Serbian kingdom. Initially inside of S. Nemanja (1165-1195) kingdom called Rashka that extended as far as Lezha, Prizren, Prishtina and later on under the rule of Dushan) 1333 – 1355) whose kingdom extended almost all Balkans including the greatest part of Albanian territories. Under these historical conditions, Slavic ruling class maintained its superiority and political – religious predomination over Albanian element.
Over the middle ages, Bulgarians formed two states that lasted almost two centuries (851 – 1018). This rule had vigorously impacted the toponymy through the administration establishments.
Amidst these historical conditions, some villages of Opoja and other places that in general are in small number, gained Slavic names making a intertwining of Slavic macrotoponymy with Albanian microtoponymy. Hence, all those villages having names of Slavic etymology, middle and small toponymy, names of quarts as well as names of residents living in those villages bear Albanian names. It cannot be excluded the possible religious coexistence of Albanian orthodoxy with Slavic religious institutions that attempted through many centuries to spread its culture, language and why not its toponymy.
I will mention some of Albanian words toponymy originating from Slavic language that are met mostly in Opoja and some other Albanian provinces: bokë, trap, sukë, rekë, pod, zabel, lëndinë (lëdinë), ograje, (ograde), mezhde (megje), mogillë (mugillë), stan, prok, grivë, rrëzhanë etc.
Information providing ottoman civil registers that has been compiled for other goals do not offer any direct information, yet we can draw indirectly some conclusions on this particular matter. The ottoman cadastre officers were very interested to register villages of Opoja even by their names separately, for purposes of tax collection on behalf of feudal class. And the names of villages registered in these records show the presence of Albanian ethnos in 15th century (despite some toponyms created by Slavic lexical tools that entered to Albanian lexicography far much earlier) prove that Albanian population was living here much earlier than 15th century. The name Opoja itself (in case we consider it of Slavic etymology) and the names of some other villages of same etymology came as a result of long rule of Slavs and Bulgarians. Hence, we cannot put the equalization sign between this etymology and ethnic character of Opoja. For moreover, both the name of Opoja representing a administrative unit as well as the names of some villages do not lead us farther in the history since the toponyms of the villages in general has as shorter lifespan in comparison to middle and small toponymy including that of towns. Many towns have been abandoned, burned down, ruined in the wars; epidemics etc. and new ones were building up and depending on the political and historical circumstance of that time they have been named.
The microtoponymy of Opoja consists mainly being Albanian and it is bound to the population that lived continuously in this area. The toponymy here has been preserved far better than elsewhere. Opoja has a geographical position relatively remote and locked; it is a high mountainous hollow somewhat away from external impacts. We should not also disregard the strong kinship relationships maintained in early livestock farming outfits, either in the forms of hamlets or villages. Regarding it from this point of view we can notice a rivalry through which we understand that Opoja population has hardly accepted names that have been imposed by foreigners. Such a rivalry can be seen in the toponymy of Kosava village that preserved its two names: Ulinë and Kusac or Shajne - Shajnovce village, Bresanë, Brodosavce (Brodosanë), Kuk – Kukovce, Zgatar-Zgatarce. Being unable to pronounce sound x Slavs used z sound instead for Xerxë - Zerze.
Geographical extension of anthroponomy in Opoja
Despite its geographical isolation, Opoja is not a separate Albanian oasis created solely inside of it, preserved and non-mobile. On the contrary it is a part of pan Albanian continuity with a mutual permanent interaction. One of the arguments that prove the abovementioned is the geographical extension of anthroponomy of Opoja throughout other Albanian provinces. Despite the strong impact made during the very long medieval and ottoman ruled period Opoja preserved a considerable fund of Albanian autochthonous anthroponomy mainly through the names of vicinage (brotherhood) such as: Prifte, Dedaj, Dedac, Dodac, Tushaj, Dashaj, Lekaj, Çinaj, Gjini, Guraj, Duraj, Durak, Kuk, Doc, Piraj, Hulaj, Bardhaj, Bilaj, Cakaj, Trupaj, Lush, Xhabalaj, Kelaj ect. Some of these anthroponomy we find in neighboring Gora, for instance Lekovici (Lekaj), Cakovici (Cakaj), Koklevci (Koka), Kuklevci (Kuk), Bardovci (Bardhaj), Memishveci (the name Memi is very common in Opoja), Doçkina (Doc), Trupçevski (Trupaj), ect. This is a small part of anthroponomy that is found in Gora that shows Albanian homogeneity both in Opoja and Gora at earlier ages. The abundant Slavic names we come across in Gora, belong to the later history overlaid on the top of old Albanian anthroponomy.
As to the extension of Opoja anthroponomy throughout Albanian lands, we will mention some of them: the anthroponym Gjabalaj in Pllava is a compound anthroponomy consisting of two names Gjon and Balë – we find it as Bala in Gjakova, Llaushë, Krajkovë, Drenicë etc. In the form of Balaj we find it in Llugagji, Dushkajë, Gjinovc, Koshutan, Rugovë, Terpezë, Drenicë, Prapashticë, Gollap, Prishtina, Zabergjë, Shalë, Bajgora etc. In the form of Gjonbalaj we find it in Vuthaj, Plave in Montenegro. The name Bardhaj is still kept by a brotherhood in Bresanë, but we find it in the form of Bardh elsewhere in Albanian territory like Bardoniç in Peja district, we find it as first name in Novoselë of Gjakova and Zym of Has. In 1571 Biba was a common name that during 15th and 16th century could be found it Gjakova, Novobërdë, Romajë, Lubizhdë, Janjevë, Vitomiricë, Gollap and Rogatica of Tuz. Bilaj is a name of a brotherhood in Bresana that is found also in the form Bilaku (Kaçanik) as family name Bilibani in Prizren, Bilaj (village of Durrës), Bilaç (village in Berat), Bilisht and Bilushë (villages of Korça), Bilejt – brotherhood in Luma, Bilaç – a hamlet in Bujanovc, Bilaçiqi – as Serbian or Montenegrin patronym in Gjakova, Bilibajkiqi – in Mushnikovë and Billushë village of Prizren.
One of the most frequent names in Opoja used during 15th and 16th century is the name Dida that was very common in Drenica in 1318, in Neprebishtë of Theranda in 1495. The same name was found in 16th century in Gjakova, Mazrek, Radkovc etc., and it is still used as family name. The name Didë most possibly originated from the Greek language lexis – didymos “Binak” that is believed to be similar with the name Dedë. Name Doç that is also found as anthroponomical entity and patronymic name in medieval period in the district of Gjakova, in Romajë, Lubizhdë, Janjevë, Zojz, Trepçë, Klinë, Vushtrri, Sllatinë, Ferizaj, Malishevë, Deçan, Gjilan, Vladimir (Montenegro); in Lumas of Berati; in form of microtoponym we find it as Kroi i Doçit in Jabllanica (Pejë) etc. Dedaj is another name that is still kept by a brotherhood in Bresanë, Dedaç is a family name in Zym, and it is also the name of a village in 1582 in the Province of Shestan Mountains. Dedaç is an Albanian name adopted in Slavic as Dedaç from original name Dedë, further we find it as anthroponomy in 1222-1228 in Peja. Duraj and Durak are names of two brotherhoods in Bresanë and Kuk that were met in the territories ruled by Brankoviq dynasty. The same name is found as patronymic in Duraj village (Kacanik) as microtoponym - Livadhet e Durës (Kacanik) and as a family name kept by a brotherhood in Plava ect. Hulaj is the family name kept by a brotherhood in Plava but we find it also in Deqan, Plavë and Guci.
Villages Zym (Zubofic), Buqe, Zirzova that we find in Opoja in 1571 are met at the same time in Pashtrik District. Many other names that we come across in Opoja in 15th century like Dodë, dedë, Lekë, Doc, Bardh ect., are preserved forms of Albanian anthroponyms used throughout all Albanian lands. There are a lot of examples alike, but those above-mentioned enabling us concluding that province of Opoja represents an ultimately Albanian ethnic continuity.
Conclusion
The scientifically grounded approach of anthroponomy and toponymy of this geographical area and its extension to all Albanian geographical territory shows clearly uninterrupted Albanian geographical and historic continuity. If we consider other ethno geographical features of Opoja that are not reflected in this essay, the quasi-theory “arnautashe” thesis is entirely overruled without any doubt having no scientific grounds at all, related not only to Opoja population but in general wherever it is launched by the different associations of Serbian Academy of Science and Arts and politics that has been used for already revealed Great Serbia goals.
Bibliography:
S. Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI, XVIII, Prishtinë 1982
S. Pulaha, Të dhëna ekonomike dhe demografike për Krahinën e Opojës në gjysmën e dytë të shekullit XVI, Studime historike nr. 3 Tiranë 1975.
H. Melezi, Opoja dhe Gora, Vështrim gjeografik, Dragash 1994.
M. Ivanoviq, Kulturna bashtina Gore, Opolja i Sredaqke Zhupe, SANU knj. 40/2, Beograd 1995.
M. Radovanoviq, Geografski, etnografski i geopolitiqki polozhaj Sharplaninskih zhupa, SANU, knj. 40/1, Beograd 1994.
S. Gashi, Prania e shqiptarëve në krahinën e Gallapit, Moravës e të Serbisë Jugore në gjysmën e parë të shek. XV në dritën e materialit onomastik, Shqiptarët dhe trojet e tyre, 1982, Tiranë.
Translated and adapted by: Bajram R KRASNIQI, B.A.
Gjeografi dhe gjeopolitikë në Ballkan
Dr. sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti dalin para publikut të specializuar dhe dashamirësve të shkencës në përgjithësi, me punimin serioz Teza "arnautashe" si përpjekje për të shtrembëruar realitetin shkencor lidhur me etnogjenezën e popullsisë në Opojë, e cila përbën me përparësi një replikë të argumentuar thellë ndaj botimit më 1995, të monografisë “Sharplaninske zhupe” nga Akademia e Shkencave të Sërbisë. Synimi i kësaj të fundit është përpjekja për rikonformimin e tezës së përsëritur “arnautashe” për Opojën. E veçanta e kësaj orvatjeje të dëshpëruar e të dështuar, lidhet me faktin se shënon pikën kulmore, përderisa qëllimet politike të saj nxjerrin si parzmore “Projektin GOS”. Kështu grupi i vjetër i autorëve të kësaj teze: I. Jastrebov, P. Kostiç, S. Novakoviç, M. Lutovac etj., shton radhët e veta me autorë si D. Antonijeviç, M. Radovanoviç, M. Ivanoviç e disa të tjerë.
Objekti kryesor dhe i përhershëm i historiografisë sërbe ka qënë mohimi i identitetit kombëtar dhe i autoktonisë së shqiptarëve në trevat e tyre në Kosovë, në veçanti në Opojë. Sipas tellallëve neoçubrilloviçë e -viçë të tjerë të palëpirë, shqiptarët e ardhur nga treva të tjera, duke vënë në punë llojlloj mjetesh e metodash, i kanë islamizuar sërbët! Nuk është e vështirë të bindesh se si ligësia ua ka errësuar logjikën (në kanë të tillë!) këtyre pseudoshkencëtarëve, deri në atë masë, saqë i kanë bërë qesharakë. E, megjithatë, nuk heqin dorë nga rruga pa krye, në të cilën çapiten prej një kohe të gjatë. Shpirti del, huqi s’del!
Me të drejtë, Dr.sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti vërejnë se teza “arnautashe” për Opojën është sjellë sërish në rendin e ditës pas ngjarjeve të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar, kur, njëherazi me lartësimin në nivele të papara deri atëhere të ndërgjegjësimit të shqiptarëve për çlirim kombëtar, regjimi sërbomadh anuloi autonominë e Kosovës. Në hullinë e këtij arsyetimi bindës, autorët nxjerrin në pah edhe faktin që, vënia e Opojës në epiqëndër të tezës “arnautashe”, lidhet me atë që “Opoja gjeografikisht gjendet ndërmjet Sreckës dhe Gorës, kështu Opoja nuk do ta shkëpuste zonën “tampon” me popullsi joshqiptare të futur thellë në kufirin shqiptaro-shqiptar, gjoja me një kontinuitet etnik ku tentohet që Opoja domosdo në arenën ndërkombëtare të paraqitet si territor serb me tokë dhe me popullsi”.
Për hedhjen poshtë të pretendimeve të pathemelta të projektit GOS, e, para së gjithash, të mendimit se në trojet shqiptare në përgjithësi dhe në Opojë në veçanti, është zhvilluar procesi i “myslimanizimit” dhe “shqiptarizimit” të elementëve sllavë dhe se banorët e islamizuar në shekullin XVI ishin shqiptarë, kurrsesi jo sllavë, janë sjellë si dëshmi shumë fshatra, një pohim i Gjergj Bardhit i vitit 1638, të dhënat kadastrore osmane, antroponimia, toponomastika dhe elementë të tjerë të pakundërshtueshëm. Të gjithë sëbashku flasin me zë të fuqishëm në favor të autoktonisë së shqiptarëve në Opojë, ashtu si në mbarë Kosovën.
Me rëndësi të posaçme paraqiten përpjekjet e autorëve Dr.sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti për të përdorur tabela me të dhëna të sakta demografike dhe ekonomike të periudhave përkatëse, që hedhin dritë dhe si “ilustrime” të qarta, mbështesin soliditetin e tezave teorike të paraqitura gjatë shtjellimit të temës së tyre studimore.
Punimi i Dr. Sc. Hajriz Meleqit dhe Demir Reshitit ka fuqi përgjithësuese, ngaqë Opoja, si pjesë përbërëse e Kosovës, njëherazi është “zëdhënëse” besnike e krejt të drejtave dhe trashëgimisë së saj, e vazhdimësisë së pranisë shqiptare në Kosovë prej shekujsh.
Prof.univ.dr.ing.Kopi Kyçyku
Dr. sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti dalin para publikut të specializuar dhe dashamirësve të shkencës në përgjithësi, me punimin serioz Teza "arnautashe" si përpjekje për të shtrembëruar realitetin shkencor lidhur me etnogjenezën e popullsisë në Opojë, e cila përbën me përparësi një replikë të argumentuar thellë ndaj botimit më 1995, të monografisë “Sharplaninske zhupe” nga Akademia e Shkencave të Sërbisë. Synimi i kësaj të fundit është përpjekja për rikonformimin e tezës së përsëritur “arnautashe” për Opojën. E veçanta e kësaj orvatjeje të dëshpëruar e të dështuar, lidhet me faktin se shënon pikën kulmore, përderisa qëllimet politike të saj nxjerrin si parzmore “Projektin GOS”. Kështu grupi i vjetër i autorëve të kësaj teze: I. Jastrebov, P. Kostiç, S. Novakoviç, M. Lutovac etj., shton radhët e veta me autorë si D. Antonijeviç, M. Radovanoviç, M. Ivanoviç e disa të tjerë.
Objekti kryesor dhe i përhershëm i historiografisë sërbe ka qënë mohimi i identitetit kombëtar dhe i autoktonisë së shqiptarëve në trevat e tyre në Kosovë, në veçanti në Opojë. Sipas tellallëve neoçubrilloviçë e -viçë të tjerë të palëpirë, shqiptarët e ardhur nga treva të tjera, duke vënë në punë llojlloj mjetesh e metodash, i kanë islamizuar sërbët! Nuk është e vështirë të bindesh se si ligësia ua ka errësuar logjikën (në kanë të tillë!) këtyre pseudoshkencëtarëve, deri në atë masë, saqë i kanë bërë qesharakë. E, megjithatë, nuk heqin dorë nga rruga pa krye, në të cilën çapiten prej një kohe të gjatë. Shpirti del, huqi s’del!
Me të drejtë, Dr.sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti vërejnë se teza “arnautashe” për Opojën është sjellë sërish në rendin e ditës pas ngjarjeve të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar, kur, njëherazi me lartësimin në nivele të papara deri atëhere të ndërgjegjësimit të shqiptarëve për çlirim kombëtar, regjimi sërbomadh anuloi autonominë e Kosovës. Në hullinë e këtij arsyetimi bindës, autorët nxjerrin në pah edhe faktin që, vënia e Opojës në epiqëndër të tezës “arnautashe”, lidhet me atë që “Opoja gjeografikisht gjendet ndërmjet Sreckës dhe Gorës, kështu Opoja nuk do ta shkëpuste zonën “tampon” me popullsi joshqiptare të futur thellë në kufirin shqiptaro-shqiptar, gjoja me një kontinuitet etnik ku tentohet që Opoja domosdo në arenën ndërkombëtare të paraqitet si territor serb me tokë dhe me popullsi”.
Për hedhjen poshtë të pretendimeve të pathemelta të projektit GOS, e, para së gjithash, të mendimit se në trojet shqiptare në përgjithësi dhe në Opojë në veçanti, është zhvilluar procesi i “myslimanizimit” dhe “shqiptarizimit” të elementëve sllavë dhe se banorët e islamizuar në shekullin XVI ishin shqiptarë, kurrsesi jo sllavë, janë sjellë si dëshmi shumë fshatra, një pohim i Gjergj Bardhit i vitit 1638, të dhënat kadastrore osmane, antroponimia, toponomastika dhe elementë të tjerë të pakundërshtueshëm. Të gjithë sëbashku flasin me zë të fuqishëm në favor të autoktonisë së shqiptarëve në Opojë, ashtu si në mbarë Kosovën.
Me rëndësi të posaçme paraqiten përpjekjet e autorëve Dr.sc. Hajriz Meleqi dhe Demir Reshiti për të përdorur tabela me të dhëna të sakta demografike dhe ekonomike të periudhave përkatëse, që hedhin dritë dhe si “ilustrime” të qarta, mbështesin soliditetin e tezave teorike të paraqitura gjatë shtjellimit të temës së tyre studimore.
Punimi i Dr. Sc. Hajriz Meleqit dhe Demir Reshitit ka fuqi përgjithësuese, ngaqë Opoja, si pjesë përbërëse e Kosovës, njëherazi është “zëdhënëse” besnike e krejt të drejtave dhe trashëgimisë së saj, e vazhdimësisë së pranisë shqiptare në Kosovë prej shekujsh.
Prof.univ.dr.ing.Kopi Kyçyku