Po e mbaj lapsin në dorë, mbi fletën e bardhë. Me emocion, me ndrojtje. Ndjenja të tilla i përjetoj sa herë gjendem para një flete të bardhë. Sepse kurrë nuk mund ta dish me siguri se çfarë mund të dalë nga takimi i një lapsi me një fletë të bardhë. Më bëhet sikur kjo më thotë: „Hap sytë, mati fjalët që do të hedhësh mbi mua”… Ka të drejtë, përderisa fjalët, këto qënie a krijesa të mrekullueshme zanore, gjuhësore, të hershme sa vetë njeriu, ndryjnë një trekëndësh hyjnor, një kryqëzim boshtesh semantike, në mungesë të të cilave ngrehina e fjalëve bëhet e pamundur. Ndryjnë ato tri pika të nevojshme, me anën e të cilave diçka ndahet me kufi nga mosgjëja: ato tri folje, me të cilat njeriu dhe gjithçka që lidhet me të, ngjizet në univers: të rrosh, të vdesësh dhe, ndërmjet tyre, cezura e madhërishme: të dashurosh.
A përfytyroni dot një gjuhë pa këta pater familias? Unë të paktën e kam të pamundur.
Nuk di pse sa herë vij në shtëpi, në Pogradec, më zgjohen një mijë e një imazhe. Mbase ngaqë në shtëpi do të thotë kthim në veten tënde, përmes teje. Për shtëpinë nuk mund të flasësh me paanësi ngaqë në shtëpi nuk është thjesht një hapësirë, një vend, por një ndjenjë. Një ndjenjë me të cilën njësohesh deri në anulim (tretje, vetmohim), si në një ligj alefik. Pra, cilin nga unë-t, që kanë qënë dikur dhe që janë edhe tani, duhet të zgjedh për të folur sa më saktë për shtëpinë, domethënë për vendlindjen? Si mund të pohoj se ndonjëri nga unë-t ka më shumë rëndësi se tjetri, apo është më afër së vërtetës se sa tjetri? E, megjithatë, më duhet ta bëj një përzgjedhje duke u nisur nga ai unë që isha dikur, - nuk di kur, - sepse ndjenjat nuk njohin data të sakta, madje një gjë e tillë nuk ka ndonjë peshë edhe në rast se është e përcaktueshme me përpikmëri (saktësi).
E, pra, po zgjedh atë un-in kur isha majë kalasë, në një ditë të bekuar vere, dhe po këqyrja qytetin ku u linda - pikën që rrok krejt universin. Atë ditë, që nuk mund të quhet thjesht çast, kohëzgjatje, por ekzistencë, përjetim, zbulim, ndjeva me të vërtetë krijesën Pogradec. Po, po, pikërisht kështu, sepse ekzistoka edhe një krijesë-vend, sikundër ekziston edhe një tjetër - send dhe, padyshim krijesa e krijesave - njeriu. Isha ulur atëhere në mikropllajën (pllajëzën) majë Kalasë, me vargmalet mokrare në shpinë dhe liqenin ngjyrë argjendi përposh, që puthte me buzët e përflakura të muzgut (mbrëmjes) bregun. Ishin çastet kur tokë e ujë më ngjanë si një krijesë e vetme simbiotike (e njësuar, e gërshetuar), që s’ishte veçse dritë. Një dritë, e cila sikur mbante në pëllëmbë tokë e ujë që t’i merrte me vete lart në orbitën e kaltër nga ku na vështrojnë hyjnitë dhe përjetësia. Një dritë mbi të cilën gjithësia ulet në gjunjë që njeriu të ketë mundësi ta mbështesë kokën në supin e saj. Drita që do të ketë parë mbreti ilir kur ngriti sytë drejt qiellit për të shënuar me mure kështjellash limerët e mëmëdheut. Drita, nën rrezet e së cilës një zodiak ndihmoi të vij në këtë botë. Me çfarë mund ta shlyeja këtë dhuratë përveçse me përpjekjet për t’ua shtënë atë në shpirt edhe të tjerëve?
Pranë meje hijeshonte një bisk hollak dhe shtalartë. Flladi i tij hyri në rezonancë me telat e zemrës dhe, pasi ngurrova për herë të parë në jetë, guxova të hedh në një letër të bardhë vargjet: Ndehen kodrat varg, i blerti bekim, / Përmbi kaltërsinë e thellë, e pamatë, / Përhapin freskinë plepat kryelartë, / Kthjelltësi e rrallë je qyteti im! Duke krijuar bindjen se bardhësia e letrës nuk u ndje keq nga e zeza e lapsit tim, falenderova biskun për puhizën frymëzuese dhe për lëndën e parë – letrën e lapsin, që ishin produkte të (njëfarë trashëgimie e) kurmit të sivëllezërve të tij.
Ky ishte kontakti (takimi) im më i hershëm me drurin. Vite më pas, ndonëse studimet e larta i bëra për gurë, druri mbeti për mua më e dashura nga të gjitha qëniet jofrymore. Im atë, sa herë merrte në dorë një copë ah a bredh, panjë a dushk, para se ta përpunonte me sharrë a sqepar, sikur i merrte lejë, sikur e pyeste se si duhej të vepronte (sikur i kërkonte falje). Mobiljet, karriket, (shkallët që sikur çonin në hapësira të padukshme e jo thjesht një kat më lart a më poshtë) tavolinat… më ngazëllenin. Ndërkaq, nuk më vinte aspak mirë kur dëgjoja ndonjëherë njerëz nervatendosur që përdornin shprehje fyese, si: „Kokëgdhë”, „Dashka një dru të mirë ky”, „Qënka bërë dru nga pija”, „Rri si hu gardhi”, „Dru i shtrembër” etj, ose gjysmëironike, si: „Druri ka dalë nga xheneti”, meqë dihet se druri-djep ka përkundur brezat e na ka garantuar vazhdimësinë e jetës, druri-vegël muzikore na ka shoqëruar në gëzime, por edhe na i ka lehtësuar hallet, druri-ngrehinë na ka strehuar, druri-armë na ka mbrojtur nga keqdashja, ngado që na ka ardhur, druri-lugë e çanak na ka mbajtur shpirtin gjallë, druri-kërcu na ka ngrohur e na i ka mbajtur vatrat ndezur për vete e për miq, druri-pyll është mushkëria e botës sonë… Nuk kanë të sosur mirësitë e kësaj lënde të bekuar dhe fjalët mirënjohëse për të...
Por, për qëniet e sendet e dashura, qëllon të shkruajmë me vonesë e rrallëherë. Këtu kam parasysh jo vetëm drurin, por edhe ata që kanë dhuntinë e privilegjin të merren me modelimin e tij. Një i tillë është edhe mjeshtri e artisti Llazi Icka. Njeri i traditës, jo i modave kalimtare, - të cilat i sjell e i merr era sa herë fryn, - ky bir i Pogradecit, ashtu si i gjyshi, Mihali, dhe Spirua, i ati, ka dekada të tëra që është vllazëruar me drurin, e ka skalitur me kujdes si të qënkej gjë e gjallë, ka qarë bashkë me të kur nuk ia ka dalë mbanë t’i japë trajtën e duhur, por shumë më shpesh ka derdhur lotë gëzimi dhe i ka rrokur për qafe statujëzat, sendet e zbukuruara të të gjitha trajtave e madhësive… Llazi flet duke heshtur dhe hesht duke folur. I vështruar nga ky kënd, të shkruash për Llazin, ashtu si për çdo mjeshtër të mirëfilltë, është po aq e vështirë sa edhe për yjet: ekziston rreziku që syri të mos depërtojë dot deri në përbërjen e tyre të koklavitur dhe, gjithaq, deri në thjeshtësinë e ndërlikuar të kësaj përbërjeje.
Për Llazi Ickën mund të flitet vetëm me sytë (e mendjes e të zemrës) nga gjoli e nga mali, drejt atyre visesh, në të cilët, gjatë historisë, shpirti ka fituar një trajtë njerëzore të vërtetë dhe ku hija nuk e tejkalon përmasën e tabanit të këmbës, duke lënë të hijeshojë shtati njerëzor. Ajo çka bën Llazi është një „shpeditë” dramatike për rizbulimin e njerëzores, e njeriut jo thjesht e vetëm si entitet në vetvete, por si përkatësi në gjithësi. Sepse, sikurse është shprehur poeti i madh Odiseas Elitis, „… njeriu, në çdo rrugë që ta kërkojë të vërtetën, është i detyruar të mbërrijë në natyrë, pa të cilën nuk do të mund të gjallonim”. Vetëkuptohet se kjo zgjedhje e jona për natyrën, për shkrirjen e qënies njerëzore në të, është shprehje e një humanizmi të ri, ku vepra artistike luan rol të dorës së parë. Duke këqyrur me vëmendjen dhe përgjegjësinë e duhur veprat e Llazi Ickës, - janë mbi pesëqind të tilla, me motive nga më të larmet e me funksion jo vetëm zbukurues, por, më shpesh, edhe të dobishëm, - krijon bindjen se drita, njeriu, natyra, jeta, bukuruia, shpresa, bashkëtingëllimet patetike, janë elemente themelorë të një barrikade të ngritur në udhën e territ, e mosgjësë, e së shëmtuarës, e mospërfilljes, e mashtrimit... Sepse Llazi është një luftëtar, një misionar. “Pushka” e tij e drunjtë ka fuqinë goditëse të raketës, sepse është e mbushur me “municion” shpirtëror, është e ushqyer nga tradita jonë shumëshekullore, që i jep shpirt drurit, pa le njeriut!
Duke dalë nga ateljeja-„galeri” e Llazit, nën tingujt e çekanit të tij, derisa u ktheva në shtëpi më jehonte zëri i bilbilit të drunjtë, të punuar nga duart e këtij mjeshtri modest (të thjeshtë), me ëmbëlsinë e lirës. Nuk dallonte aspak nga kënga e bilbilit që pata dëgjuar ahere majë kalasë. Ai zog qëndronte bash majë biskut që ma pat flladitur frymëzimin djaloshar. Ishte një zë që lidhte tokën me yjet. Ajo pëlhurë trillesh e endte botën sipas përmasave të këngës. Në ato çaste munda t’ia kundroja atij zogthi të bekuar flautin e fytit drejt qiejve për t’u dërguar kumte harmonie botëve të ngrira, duke e ndërprerë për një copëherë heshtjen e paanë, në pritje të një përgjigjjeje nga pafundësia e përlotur e yjeve. Bilbili i Llazi Ickës ishte pa pikë dyshimi binjaku i atij bilbili hipur në biskun, nga një sivëlla i të cilit mjeshtri Llazi ngjizi dhe i dha shpirt e zë.
Do të desha, - jam i sigurtë: si mijra bashkëqytetarë e bashkëkombës të mi, - ta dëgjoja oreçast zërin e bilbilit-lirë dhe të të të gjitha krijesave të gjalla të skalitura nga dora, mendja e zemra e Llazi Ickës. Dhe kjo nuk është vështirë të realizohet (arrihet): mjaft që të gjitha veprat e deritashme, por edhe ato që do të krijojë në të ardhmen, jo vetëm Llazi, të futen në në galeri të përhershme. Do të kishim të bënim kësisoj me një „mikropyll” të hareshëm e këngëtar, që, në „duet” me liqenin, do të na i mbushnin papushim mushkëritë e zemrat me freski, mirësi dhe optimizëm.